Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay

Page 185

૧૬૪ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
દલીલો દ્વારા સિદ્ધ કર્યું છે કે એ બે પૈકી એકેય મન (વસ્તુ તરફ) બહાર ગતિ ન કરી શકે. દ્રવ્યમનની બાબતમાં તો આ માની શકાય, પરંતુ ભાવમન કેમ ન જઈ શકે ? આ શંકાનું સમાધાન કરતી વખતે ભાવમન ને માત્મા સાથે એકરૂપ (!) માન્યું હોય એવું જણાય છે (હિરા ભાવનો વર્થિવ્યમનોરથવા | નાઈ: શરીવૃત્તિવાદાત્મનોડનિમાલ્વષ્ટિ / ગાથા ૨૫).
૪૦ પછીની (૯૩ સુધીની) છેલ્લી પ૩ ગાથાઓ હસ્તપ્રતમાં ત્રુટિતાવસ્થામાં હોવાથી પ્રસ્તુત પ્રતિમાં છાપવામાં આવી નથી. તેથી તરંગ રની ચર્ચા અહીં પૂરી થાય છે.
તરંગ ત્રીજો: આમાં પણ પહેલી ૪ ગાથાઓ ત્રુટિત છે. પાંચમીમાં કહ્યું છે કે ઈહા વગેરેમાં વિકલ્પોનું સ્મરણ તથા એ પૈકી કોનું અવલંબન કરવું તેનું નિયમન સારૂપ્યજ્ઞાન કરે છે.
ગાથા ૬ઃ સ્વપ્નકાળ ઈદ્રિયોના વ્યાપાર વિના પણ મનમાં શબ્દાદિવિષયક નવરાતિ (= મર્થાવગ્રદ?) પ્રકાશે છે.
ગાથા ૮ ૯ પુનરાવર્તિત ક્રિયા દરમ્યાન સૂક્ષ્મતાને કારણે નિશ્ચિત જ્ઞાન તથા મૃતિનો ક્રમ ધ્યાનમાં આવતો નથી; દા.ત. કમળની સો. પાંદડીઓનો છેદ કરતી
વખતે.
ગાથા ૯-૧૦ : (તરંગ રમાં કહેલા) ચાર વ્યંજનાવગ્રહ ઉપરાંત, છયે ઈદ્રિયોના ભેદથી અથવગ્રહ, ઈહા, અપાય અને ધારણા (એ ચારેય)ના ૨૪ ભેદ મળીને કુલ્લે ૨૮ પ્રકારનું મતિજ્ઞાન થાય. કેટલાક (અહી) વ્યંજનાવગ્રહને સ્થાને ચાર પ્રકારનું કૃતનિશ્રિત મતિજ્ઞાન મૂકે છે, તે અયોગ્ય છે, એવું યશોવિજયજીનું કહેવું છે.
એ ૨૮ પ્રકારના વળી નાના, નાનાવિઘ, ક્ષિ, નિશ્રિત, નિશ્ચિત, ધ્રુવ – એ ભેદથી કુલ ૩૩૬ ઉપપ્રકાર થાય, એમ ગાથા ૧૧માં કહ્યું છે. પ્રથમ દૃષ્ટિએ આ ગણતરી સમજાતી નથી. ૨૮ x ૬ = ૧૬૮ થાય; પરંતુ આગળ ઉપર ગાથા ૧રથી ૧૫માં આપેલ વિવરણને આધારે નાના-નાના, ઉપરાંત નાનવિઘ-ગનાનાવિધ, ઝિ-, નિતિ-નિશ્રિત, નિશ્ચિત-નિશ્ચિત તથા ધ્રુવ-ગધ્રુવ એમ ૧૨ ભેદથી, ગુણીએ તો કુલ ઉપપ્રકાર ૩૩૬ થાય. આ પૈકી વિષય એક હોય કે અનેક એ ધ્યાનમાં લઈને નાના કે નાના ઉપભેદ થાય, એ વિષયનો ગુણધર્મ એક હોય કે અનેક, એ ધ્યાનમાં લઈને સનાનાવિધ-નાનાવિધ બે પ્રકાર પડે, મતિજ્ઞાન (અવગ્રહાદિ) ત્વરિત થાય છે કે વિલંબથી, એ આધારે તેના ક્ષિ-ક્ષક ભાગ પડે; એ કોઈ કારણ હર્તિા)થી ઉદ્ભવે છે કે ઉર્તપણે, એ મુજબ નિશ્રિત-નિશ્રિત ગણાય; સંશય-રહિત હોય તો નિશ્ચિત ગણાય અને સંશયગ્રસ્ત હોય તો નિશ્ચિત