Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
ન્યાયાલોક' ] ૧૭૧
કરવામાં આવ્યું છે.
૧૪
ચાર્વાક : આત્માનો નાશ મોક્ષ છે. આ મત પણ પ્રમાણસિદ્ધ નથી.
વેદાન્તમત : નિત્ય, વિજ્ઞાન આનન્દરૂપ બ્રહ્મ જ મોક્ષ છે.૧પ પરંતુ આ માન્યતામાં અનેક દોષોનું ઉદ્ભાવન ઉપાધ્યાયજીએ કરેલ છે. આ ઉપરાંત નિત્યસુખ જ મોક્ષ છે એવું માનનાર તૌતાતિતનોÝ મત પણ પ્રદર્શિત કર્યો છે.
આમ ભિન્નભિન્ન મતસંમત મોક્ષનું પૂર્વપક્ષમાં કથન કરી તેમના મતનું ખંડન કર્યું છે. અને અંતે જૈનદર્શનસંમત મોક્ષની સ્થાપના કરી છે. સમગ્ર કર્મના ક્ષયરૂપ મોક્ષ જ સાચો મોક્ષ છે તેની સયુક્તિક સ્થાપના કરી છે. આ સમગ્ર મુક્તિવાદ ગંગેશોપાધ્યાયકૃત પરિશિષ્ટ ચિન્તામણિ'ના મુક્તિવાદનું ખંડન છે. ૧૮
આત્મવિભુવાદખંડનઃ ન્યાયવૈશેષિકની માન્યતાનુસાર આત્મા-જીવાત્મા કર્તા, ભોક્તા, વિભુ છે. આત્માના વિભુત્વની સિદ્ધિ માટે અદૃષ્ટ આદિ યુક્તિનો આશ્રય લઈ જણાવાયું છે કે અન્યદેશસ્થિત વ્યક્તિ અન્ય દેશમાં જાય છે ત્યારે તેને ઉપભોગયોગ્ય વસ્તુ તૈયાર મળે છે. તે તૈયાર વસ્તુ અદૃષ્ટ વગર શક્ય નથી અને અદૃષ્ટ આત્મામાં સમવાયસમ્બન્ધથી રહે છે એટલે આત્મા સર્વત્ર વ્યાપ્ત માનવો પડે અને મહત્ પરિમાણત્વ તો વિભુત્વની સિદ્ધિ થતાં સ્વયં જ સિદ્ધ થઈ જાય છે એમ નૈયાયિકો માને છે. આત્માના વિભુત્વ માટે આપેલ યુક્તિનું ખંડન કરી જૈન દર્શનસમ્મત શરીરપરિમાણ આત્મવાદની સ્થાપના કરી છે.
શબ્દગુણત્વનું ખંડન : પ્રસંગોપાત્ત નૈયાયિકમાન્ય શબ્દગુણત્વનું ખંડન કરી શબ્દદ્રવ્યત્વવાદનું સ્થાપન કર્યું છે. એ માટે જણાવ્યું છે કે શબ્દ દ્રવ્ય છે ક્રિયાવાન્ હોવાને કારણે, જેમકે ઘટ. શબ્દ દ્વારા આઘાત-પ્રત્યાઘાતનો અનુભવ થાય છે. ગુણરૂપ માનવામાં આવે તો આમ સંભવી ન શકે. આથી શબ્દ પુદ્ગલ રૂપ જ છે. તેની સાક્ષી માટે વિશેષાવશ્યક ભાષ્યની ગાથાઓ (બે) ઉદ્ધૃત કરી છે. આમ નૈયાયિકોની તમામ યુક્તિઓનું ખંડન કરી સ્વસિદ્ધાન્તનું સ્થાપન કર્યું છે.
-
ચાર્વાકમત : ચાર્વાકમતાનુસાર ચાર ભૂત પૃથ્વી, જલ, તેજ, વાયુના સંઘાતથી જીવની ઉત્પત્તિ થાય છે. અને મૃત્યુ એ જ મોક્ષ છે. આત્મા એ શરીરથી ભિન્ન અન્ય કોઈ તત્ત્વ નથી તેમ જણાવી ભૂતચતુષ્ટયરૂપ આત્માનું પૂર્વપક્ષમાં સ્થાપન કર્યું છે તે માટેની યુક્તિઓ દોષયુક્ત છે તેવું જણાવી આત્માની સિદ્ધિ માટે અનેક પુરાવા તથા અનુમાનો દર્શાવ્યાં છે.
પ્રથમ પ્રકાશના અંતે જ્ઞાનનું સ્વ-પરપ્રકાશકત્વ તથા પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષનું સવિસ્તર વર્ણન કર્યું છે.
દ્વિતીય પ્રકાશ
બાહ્યાર્થ-અભાવસિદ્ધાન્ત : દ્વિતીય પ્રકાશની શરૂઆત યોગાચાર બૌદ્ધોના મતથી કરી છે. યોગાચાર બૌદ્ધ વિજ્ઞાનવાદી છે. જેઓ બાહ્યાર્થની સત્તાનો
