Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૬૨ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
એમ કહી મુનિશ્રી તેને સતત મત ગણાવે છે.
ગાથા પ૧ : જો શ્રત ઉપર આધારિત હોવાને લીધે પતિને પણ શ્રુત(માં જ અંતર્ભત) માનવામાં આવે, તો મતિની વ્યાતિ એના વિહરૂપ પ્રકાર સુધી જ સીમિત કરીને એના બાકીના પ્રકારોને શ્રુત સંજ્ઞા આપવી પડશે. પરંતુ આવું યશોવિજયજીને માન્ય નથી, એ એમણે તરંગ માં આપેલા મતિજ્ઞાનના પૃથક્કરણ પરથી સ્પષ્ટ જણાય છે.)
ગાથા પર ઃ શ્રુતજ્ઞાનને આધારે ઉત્પન્ન થતો વિવેક તે મતિજ્ઞાન એવું પણ એક વિધાન મળે છે. યશોવિજયજીને એમાં નીચે મુજબ દોષ જણાય છે ઃ (કાર્ય ઉત્પન્ન થતાં કારણાવસ્થાનો ઉચ્છેદ થતો હોવાથી) આ મતમાં મતિની ઉત્પત્તિ પછી શ્રુતનો ઉચ્છેદ માનવો પડે; જો એમ ન કરીને એ કાળે બંને ક્રિયાઓનું અસ્તિત્વ માનવામાં આવે તો યાપદ્ય (દોષ) લાગુ પડે.
આ જ પદ્ધતિથી આગળ ગાથા પ૩-૫૭માં પણ મતિ અને શ્રુતના પરસ્પર ભેદ તથા સંબંધની ચર્ચા આગળ વધે છે. એ પૈકી ગાથા પડમાં આપેલ સુંદર દૃષ્ટાંતનો ખાસ ઉલ્લેખ કરવાનું મન થાય છે : મતિજ્ઞાન એ મૂંગા માણસની વૈજ્ઞપ્તિ (= પોતાના પૂરતા જ્ઞાન)નું કારણ છે, જ્યારે દ્રવ્યકૃત એ મતિજ્ઞાનના આધારે કરેલી ચેષ્ટા છે, જે પારકાના જ્ઞાનનો હેતુ બને છે. (જેમ વાણી વડે શબ્દો ઉચ્ચારીને માણસ સાંભળનારને કંઈક જાણ કરી શકે છે, તેમ અક્ષરોલિપિ વડે લખીને તે ઘણા બધા વાચકોને પોતાની પાસેના મતિજ્ઞાનનો બોધ કરાવી શકે છે. નહીં તો એની પાસેનું મતિજ્ઞાન એ મૂંગા માણસના જ્ઞાનની જેમ એની પાસે જ રહે, સંક્રાંત ન થઈ શકે.)
ગાથા પ૮માં ઉપસંહાર રૂપે જાહેર કર્યું છે કે આ પ્રમાણે સ્થિર સંપ્રદાયની પવિત્ર દિશાને અનુસરીને સર્વ પ્રકારની દલીલો સહિત)થી મતિ અને શ્રુત વચ્ચેનો ભેદ પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યો છે.
આ પછી ત્રણ જુદી ગાથાઓ મળે છે, જે પૈકી પહેલીમાં જણાવ્યું છે કે મુનિ શ્રી જિતવિજયજી, જે વિદ્વાનોમાં ખૂબ પ્રૌઢિ પામ્યા હતા, તેમના સતીર્થ શ્રીમાનું નયવિજયજીના શિશુ (અર્થાત્ શિષ્ય) ન્યાયવિશારદે (યશોવિજયજીનો પોતાના વિશેનો આ ઉલ્લેખ નોંધપાત્ર છે) જ્ઞાનાર્ણવનું સર્જન કર્યું, જેનો પહેલો તરંગ ભાષ્યવચનોના અમૃતથી પરિપૂર્ણ છે. અહીં જે ભાષ્યનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય કે જેનું પારાયણ કરતાં ઉપાધ્યાયજીને આ જ્ઞાનાર્ણવ-પ્રકરણ (સાર રૂપે) રચવાની પ્રેરણા થઈ હતી.
ગાથા ર અને ૩માં પણ એ ભાષ્ય તથા ભાષ્યકારની પ્રશંસા ભરેલી છે.
(૨) બીજા ગ્રંથોનું અધ્યયન કરનારાઓ જડ(ની માફક) રત્ન મેળવવાની ઇચ્છાથી નાનકડા તળાવને ઢંઢોળે છે. અમે તો જૈન વચનોના રહસ્યરૂપ મોતીઓની
