Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૬૮ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
છપાયો છે. પ્રસ્તુત ટીકા નવ્ય ન્યાયાનુસારિણી હોવા છતાં ગ્રન્થને સમજવામાં પૂર્ણરૂપે સહાયક થઈ શકે તેવી નથી. (૨) મનસુખભાઈ ભગુભાઈ દ્વારા મુદ્રિત. “ન્યાયાલોક', જેમાં કેવળ મૂળ ગ્રન્થ જ છે. પરંતુ કઈ સાલમાં છપાવ્યો તેનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો નથી.
ગ્રન્થનામ : મંગલાચરણમાં તથા પ્રશસ્તિમાં પ્રસ્તુત ગ્રન્થનું નામ ‘ન્યાયાલોક' છે તે સ્વયં ગ્રન્થકાર જ જણાવે છે. “ન્યાયાલોક' એ “ચાય' અને
આલોક' એમ બે શબ્દોથી નિષ્પન્ન શબ્દ છે. ન્યાયનો અર્થ પ્રમાણો દ્વારા પ્રમેયોનું પરીક્ષણ અને આલોક અથતુ પ્રકાશ. આમ ન્યાયાલોક એટલે અમુક પ્રમેયો/પદાર્થોને પ્રકાશિત કરનાર, સ્પષ્ટ કરનાર ગ્રન્થ. ભારતીય દાર્શનિક પરંપરામાં વાય’ શબ્દથી ગ્રન્થનું નામ રાખવાની પરંપરા પ્રાચીન છે. પૂર્વકાળમાં રચાયેલા, “ન્યાય’ શબ્દથી આદિવાળા ગ્રન્થો આજે પણ ઉપલબ્ધ છે. જેમકે ન્યાયસૂત્ર. ન્યાયભાષ્ય, ન્યાયવાર્તિક, ન્યાયસાર, ન્યાયમંજરી, ન્યાયકુસુમાંજલી, ન્યાયમુખ, ન્યાયાવતાર, ન્યાયવિનિશ્ચિય આદિ. તેમજ જેના અંતમાં ‘આલોક શબ્દ હોય તેવા ગ્રન્થો પણ ભારતીય સાહિત્યમાં જોવા મળે છે. જેમકે ધ્વન્યાલોક, ચિત્રાલોક, ગૂઢાર્થતત્ત્વાલક, દેવસૂરિકૃતિ પ્રમાણનયતત્તાલોક. ઉક્ત બન્ને પરંપરાઓનું અનુસરણ કરી પ્રસ્તુત ગ્રન્થનું નામ ન્યાયાલોક' રાખ્યું હોય તેમ જણાય છે. છતાં તેમની સમક્ષ મૂળ આધારગ્રન્થ કયો રહ્યો હશે તે જણાતું નથી. તેમના ગ્રન્થોમાં ત્રિસૂટ્યાલોક' અને 'તત્ત્વાલોકની રચના કર્યાનો ઉલ્લેખ મળે છે. તેમાંથી ત્રિસૂત્રાલોક' આ.લાવણ્યસૂરિની વૃત્તિ સાથે પ્રકાશિત થયો છે. 'તખ્તાલોક' અનુપલબ્ધ છે.
રચનાશૈલી : દાર્શનિક સાહિત્યની રચનાશૈલીના સૂત્રશૈલી, કારિકાશૈલી, ભાષ્ય, ટીકા, પ્રકરણ અથવા વિવરણશૈલી એમ વિભિન્ન ભેદો પાડવામાં આવ્યા છે. સૂત્રશૈલીમાં ન્યાયસૂત્ર પ્રમાણનયતત્ત્વાલક આદિ, કારિકાશૈલીમાં ન્યાયાવતાર, ભાષ્યમાં તત્ત્વાર્થની સ્વોપજ્ઞ ટીકા, ટીકાશૈલીમાં વાદમહાર્ણવ આદિ ગ્રન્થોનો સમાવેશ થાય છે. પ્રસ્તુત ગ્રન્થ કોઈ ગ્રન્થની ટીકા કે ભાષ્ય સ્વરૂપે નથી પરંતુ ઉપાધ્યાયજીની સ્વતંત્ર રચના છે. વિવરણ કે પ્રકરણાત્મક શૈલીમાં રચાયેલો ગ્રન્થ છે, જેમાં વિભિન્ન વિષયો પર પૂર્વપક્ષનું ખંડન કરી સ્વપક્ષનું સ્થાપન કરવામાં આવ્યું છે. ઉપાધ્યાયજીએ આવા પ્રકારના અન્ય ગ્રન્થોની રચના પણ કરી છે જેમકે જ્ઞાનબિન્દુ, નરહસ્ય આદિ.
પ્રકૃત ગ્રન્થને ત્રણ ભાગોમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યો છે. તે વિભાગોને પ્રકાશ શબ્દથી વર્ણવવામાં આવ્યા છે. પ્રથમ પ્રકાશમાં મુખ્યત્વે મુક્તિવાદ, આત્મવાદ, જ્ઞાનવાદની ચર્ચા કરવામાં આવી છે, તથા પ્રસંગોપાત્ત શબ્દ તથા પ્રત્યક્ષ તથા પરોક્ષ સિદ્ધાન્તની ચર્ચા પણ કરેલ છે. દ્વિતીય પ્રકાશમાં બૌદ્ધ
