Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૫ર D ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
છે, અને તેના નાશમાં ચરમજ્ઞાન હેતુરૂપ છે એમ કલ્પવામાં મહાગૌરવ છે. પૂર્વશક્તિના નાશ વખતે પણ જેમ મૂલ અજ્ઞાનની અનુવૃત્તિ હોય છે તેમ ચરમશક્તિનો નાશ થાય ત્યારે પણ મૂલ અજ્ઞાનની અનુવૃત્તિ થવી જોઈએ એ આપત્તિને દૂર કરી શકાતી નથી, માટે આ દલીલમાં કોઈ સાર નથી.
જાગ્રત્ આદિ ભ્રમથી સ્વખાદિ ભ્રમનું માત્ર તિરોધાન થાય છે. જેમ સર્પભ્રમથી રજુ અંગે ધારાના ભ્રમનું તિરોધાન થાય છે તેની જેમ (રજ્જુમાં સર્પભ્રમ હોય ત્યારે તેમાં જલધારાનો ભ્રમ થતો નથી), પણ અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ તો બ્રહ્માત્મક્ય જ્ઞાનથી જ થાય છે – આ દલીલનો પણ ઉપર્યુક્ત ઉત્તરથી નિરાસ થઈ જાય છે. આમ જ્ઞાન અજ્ઞાનનિવર્તક છે એ અંગે કોઈ પ્રમાણ ઉપલબ્ધ ન થતાં અજ્ઞાનનિવૃત્તિમૂલક મોક્ષમાં વિશ્વાસ નહીં રહે. (જ્ઞાનવિવું, પૃ.૨૨)
યશોવિજયજીએ પણ બીજા જૈન આચાયોની જેમ એ બતાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે કે શ્રુતિવચનોથી પણ કેવલાદ્વૈતવાદનું નહીં પણ જૈનદર્શન સંમત કર્મવાદનું અને જેનાં કર્મોનો ક્ષય થયો છે એવા – આત્માના જ બ્રહ્મભાવનું સમર્થન થાય છે તેથી શશશૃંગના સગા ભાઈ જેવા અજ્ઞાન આદિની કલ્પના કરી કેવલાદ્વૈતનું પ્રતિપાદન કરવું એ વ્યર્થ છે (જ્ઞાનવિવું, પૃ.૨૨-૩૦). એકજીવમુક્તિવાદને માત્ર શ્રદ્ધાનું જ શરણ છે, અન્યથા સ્વપ્નના બીજા જીવોના પ્રતિભાસની જેમ જો બીજા જીવોનો પ્રતિભાસ વિભ્રમ હોય તો જીવપ્રતિભાસમાત્ર તેવો હશે અને કોઈ જીવ માની શકાશે નહીં અને વેદાન્તીને ચાકમતનું સામ્રાજ્ય જ પ્રાપ્ત થશે (જ્ઞાનવિખ્યું, પૃ.૩૦).
બ્રહ્મજ્ઞાનની પ્રક્રિયા સાથે સંગત મુદ્દાઓની ચર્ચા કરતી વખતે યશોવિજયજીએ જૈનદર્શન સંમત કેટલાક મુદ્દાઓની પણ સ્પષ્ટતા કરી છે. વેદાન્તપ્રક્રિયા અનુસાર બ્રહ્મવિષયક નિર્વિકલ્પ બોધ થાય છે ત્યારે તે બ્રહ્મમાત્રના અસ્તિત્વને તથા ભિન્ન જગતના અભાવને સૂચિત કરે છે. આ નિર્વિકલ્પ બોધ બ્રહ્મવિષયક થાય છે, અન્યવિષયક નહીં, અને આ નિર્વિકલ્પક બોધ થઈ જાય પછી ફરીથી ક્યારેય સવિકલ્પક બોધ થતો નથી. વેદાન્તનો અભિપ્રાય એ છે કે આત્મા એકરૂપ છે, તેમાં સજાતીય, વિજાતીય કે સ્વગત ભેદને કોઈ સ્થાન નથી. એક વાર નિર્વિકલ્પક બોધ થઈ ગયો કે અવિદ્યાકત ભેદકલ્પનાને અવકાશ જ નથી તેથી, સવિકલ્પક બોધની સંભાવના રહેતી નથી. આત્માને કૂટસ્થ નિત્ય અને એકરૂપ માનનાર મતમાં જ આ માન્યતા ઉપપત્ર છે. - યશોવિજયજી દ્રવ્ય-પર્યાયની અનેકાન્તદૃષ્ટિથી આત્મા અને તેના બોધનો પણ વિચાર કરે છે, જે પ્રમાણે બ્રહ્મજ્ઞાન અને ઘટજ્ઞાનમાં કોઈ મૂળભૂત ભેદ નથી. જૈન મત અનુસાર નિર્વિકલ્પક બોધનો અર્થ છે શુદ્ધ દ્રવ્યનો ઉપયોગ જેમાં કોઈ પણ પર્યાયના વિચારની છાયા પણ ન હોય. અથતુ જે સમસ્ત પર્યાયોના ઉપરાગના
