Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૫s | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
સમજવા માટે પૂર્વમીમાંસાએ વેદના અથનિર્ણય માટે જે નિયમો સ્થાપ્યા તેનો પણ ઉપયોગ કર્યો છે. સત્ય એક જ હોઈ શકે અને તેનું નિરૂપણ કૃતિવચનોમાં હોય જ એ શ્રદ્ધા સાથે દરેક દર્શન પોતે જેને પરમ સત્ય સમજે છે તે જ કૃતિમાં હોવું જોઈએ એમ માનીને શ્રુતિ-વાક્યોનો અર્થ એ રીતે કરે છે, કેટલાક અક્ષરશઃ અર્થ કરે છે અને જ્યાં વિરોધ દેખાય ત્યાં પરમાત્માની અચિન્ત શક્તિઓ છે તેથી તેમાં કશું અસંભવ કે વિરોધી નથી એમ દલીલ કરી શ્રુતિવચનો સમજાવે છે. વિશિષ્ટાદ્વૈતી ચિત્ અને અચિત્ બ્રહ્મનું શરીર છે, પ્રકાર છે, વિશેષણ છે, બ્રહ્મ વિના. તેમનું અસ્તિત્વ સંભવે નહીં માટે જ તત્ સ્વસ, સર્વ સ્વિયં દ્રમાં પ્રકાર-પ્રકારી ભાવને આધારે સામાનાધિકરણ્ય છે એમ સમજાવે છે. શાંકર વેદાંત ઉપનિષદ્વાક્યોમાં જ્યાં વિરોધ જેવું દેખાય ત્યાં પરા વિદ્યા – અપરા વિદ્યા કે પારમાર્થિક દૃષ્ટિ – વ્યાવહારિક દૃષ્ટિનો આશ્રય લે છે (ઉપનિષદોમાં જુદાજુદા ઋષિઓના કે આચાર્યોના મત સંગ્રહાયેલા મળે છે તેથી જુદા વિચાર હોવાના જ પણ તેમને આધારે વેદાંતદર્શનનું ચોક્કસ રૂપ નક્કી થયું તથા સમન્વય બતાવી એક અર્થ નિશ્ચિત કરવાની જરૂર ઊભી થઈ ત્યારે ઉપર્યુક્ત ઉપાયોથી સમન્વય બતાવી દરેકે પોતાના સિદ્ધાન્ત માટે સમર્થન મેળવ્યું. માધ્યમિક બૌદ્ધોએ સંવૃતિ-સત્ય અને પારમાર્થિક સત્યનો આધાર લઈને બુદ્ધનાં વચનો સમજાવ્યાં છે. જૈનોની અનેકાન્તદૃષ્ટિને નયોનો સ્વીકાર અનુકૂળ આવ્યો જેમાં કોઈ પણ વચનના અર્થ કે મત કે વાદ ગોઠવી શકાય.
કેવલાદ્વૈત વેદાંતે લોકમાં થતા ભેદના અનુભવને અને બીજાં દર્શનોએ – ખાસ કરીને પ્રમાણમીમાંસાના ક્ષેત્રમાં ન્યાયવૈશેષિકે એને જગતુષ્ટિ આદિમાં સાંખ્યદર્શને – પ્રતિપાદિત વિચારોને પોતાની રીતે સ્વીકારી તેમને અપરા વિદ્યામાં સ્થાન આપ્યું. ઉપનિષદ-પ્રતિપાદિત બ્રહ્મવિચાર (પોતાનો વિશિષ્ટ) તેને પરા વિદ્યામાં સ્થાન આપ્યું પણ એવી સમજણ સાથે કે આ બધું પણ અવિદ્યાના ક્ષેત્રમાં છે. પરમાર્થરૂપ જ્ઞાન તો સ્વયંસિદ્ધ, સ્વયંપ્રકાશ છે જેને પ્રાપ્ત કરી શકાય, પણ તેવા પૂર્ણપ્રકાશરૂપ થવા માટે અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ બ્રહ્મજ્ઞાન દ્વારા કરવી પડે.
અપથ્ય દીક્ષિતે સિદ્ધાન્તલેશસંગ્રહના પ્રારંભમાં જ (શ્લોક ૨) બરાબર કહ્યું
प्राचीनैर्व्यवहारसिद्धविषयेष्वात्मैक्यसिद्धौ परं
सन्नह्यद्भिरनादरात् सरणयो नानाविधा दर्शिताः । પ્રાચીન આચાર્યો આત્મજ્યની સિદ્ધિમાં અત્યન્ત કટિબદ્ધ હતા અને તેમણે વ્યવહારસિદ્ધ વિષયો જેવા કે જીવ, જગતુ, ઈશ્વર) પ્રત્યે ખાસ આદર ન દાખવતાં નાનાવિધ સરણિઓ બતાવી. અર્થાત્ મુખ્ય સિદ્ધાન્ત માનીને જીવ આદિની અલગઅલગ રીતે ઉપપત્તિ બતાવવામાં આવતી હોય તો તેમને તે બાબતમાં કોઈ
