Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૭૪ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
અને સચોટ બનાવતાં યોગનો અર્થ જૈન ધર્મનાં સમ્યગુ જ્ઞાન, સમ્યક શ્રદ્ધા અને સમ્યક ચારિત્ર એ ત્રિરત્નો સાથે એકરૂપ કર્યો. એને સર્વોત્તમ ચતુર્થ પુરુષાર્થ મોક્ષ માટે હેતુભૂત ગણાવ્યો.
મહોપાધ્યાય યશોવિજયજીએ યોગ' શબ્દની કોઈ ચોક્કસ વ્યાખ્યા આપવાનું જરૂરી લેવું નથી. પણ તેમણે મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે સમ્યકત્વ અને અધ્યાત્મ એ બે પાસાંઓ ગણતરીમાં લીધાં છે તે ઉપરથી જણાય છે કે તેમને આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ અને આચાર્ય હેમચન્દ્રસૂરિ એ બંનેની યોગની વ્યાખ્યાઓ સંમિલિત સ્વરૂપે અભિપ્રેત હતી. આચાર્ય ઉમાસ્વાતિને મન પુણ્યને લીધે શુભ અને પાપને લીધે અશુભ માનસિક, વાચિક અને દૈહિક કર્મો કરાવનાર આસ્રવ રૂપે જ “યોગની વિભાવના રહી હતી. આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિને મન માનવીના મનમાંની મોક્ષ તરફ લઈ જતી શુભવૃત્તિઓ રૂપે યોગની વિભાવના રહી, તેથી જ તેમણે યોગબિન્દુમાં આત્મભાવના, સમ્યફસંકલ્પ, ધ્યાન, સમતા, અને વૃત્તિનાશને યોગના વિવિધ પ્રકારો તરીકે ગણાવ્યા. પરંતુ યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય'માં ચારિત્ર્યશુદ્ધિની પરાકાષ્ઠામાં પતંજલિ, ભગવદત્ત અને ભદત ભાસ્કર જેવા જૈનેતર વિચારકોની પરંપરામાંના વિચારોને આત્મસાત કરીને યોગના પ્રકારો તરીકે ઇચ્છાયોગ, શાસ્ત્રયોગ અને સામર્થ્યયોગની ગણના કરી. આચાર્ય હેમચંદ્રસૂરિએ સમાજજીવનના ગૃહસ્થ અને સાધુ એ બે વિભાગોને લક્ષમાં રાખીને યોગની વિભાવનાને સાંખ્ય અને યોગની પ્રાચીન ધશનિક પ્રણાલિના પ્રવાહમાં ખેંચી આણી. મહોપાધ્યાય યશોવિજયજીએ હેમચંદ્રાચાર્યની વિચારણાનો તંતુ સાંધી રાખીને, જૈનધર્મનાં ત્રિરત્નોને પાયામાં રાખી, યોગના બે પ્રકારો ગણાવ્યા : કર્મયોગ અને જ્ઞાનયોગ. કર્મયોગ એટલે પ્રવૃત્તિમાર્ગ અને જ્ઞાનયોગ એટલે નિવૃત્તિમાર્ગ.
મહોપાધ્યાય યશોવિજયજીએ કર્મયોગને પ્રવૃત્તિમાર્ગ તરીકે નિરૂપીને તેમાં આવસ્મયસુત્ત. પમ્બિયખમણગ, સમયસુત્ત અને બીજા જૈન આગમગ્રંથોમાં ઉપદેશેલા ધાર્મિક આચારનો સમાવેશ થતો હોવાનું દર્શાવ્યું છે. આવસ્મયસુત્તમાં જૈન ધર્મીઓએ અવશ્ય આચરવાયોગ્ય છ ધાર્મિક બાબતો દર્શાવી છેપાપમાંથી બચાવનાર અને સમતાની પ્રાપ્તિ કરવામાં હેતુરૂપ સામાયિક વ્રતો, ચોવીસ તીર્થકરોનાં સ્તવનો. બાર વાર પરિક્રમા કરવાનું દ્વાદશાવર્તક વંદનક, વિવિધ વ્રતોના ભંગનું પ્રાયશ્ચિત કરવા માટે પ્રતિક્રમણ - પડિકમણ, શરીર પ્રત્યેની આસક્તિ છોડી દઈ તેને ધ્યાન માટે એક જ સ્થિતિમાં રાખનાર કાયોત્સર્ગ અને સાંસારિક પ્રવૃત્તિને કમેક્રમે સંકેલી લેવા માટે પ્રત્યાખ્યાન – પચ્ચખાણ. આ વિભાવનાનું સમર્થન કરવા યશોવિજયજી કહે છે કે કર્મયોગ વડે જીવ ઉચિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ દ્વારા પુણ્ય(કમ)પ્રાપ્તિ કરી યોગયુક્ત બને છે. અહીં એમણે ઉમાસ્વાતિના આસવને વણી લઈને કર્મયોગ’ એટલે ‘શુભ આસ્રવ’ એવું સમીકરણ
