Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
યોગશિકા” ઉપરની વ્યાખ્યા) ૯૯
દૂર કરવા પ્રયાસ થતો હતો. - શ્રી યશોવિજયજીએ યોગબિંદુનો હવાલો આપીને એક એવી પણ સ્પષ્ટતા કરી છે કે, કોઈ પણ ધર્મક્રિયા સ્થાનાદિ યોગયુક્ત ભલે હોય, પરંતુ જો તે ઐહિક કીર્તિ આદિની પ્રાપ્તિ માટે કરાતી હોય તો તે વિષાનુષ્ઠાન છે (અર્થાત્ તત્કાલ અનર્થકારી છે.) અને જો કતને ઐહિક ભોગની સ્પૃહા ન હોય, પરંતુ સ્વર્ગ આદિ પારલૌકિક ભોગની સ્પૃહા હોય તો તે ગરાનુષ્ઠાન છે (અથ, કાલાન્તરે અનર્થકારી છે.) આમ તેમણે સકામ ધમક્રિયાની (ભલે તે શાસ્ત્રસંમત સ્થાનાદિ યોગયુક્ત હોય) નિંદા કરી છે. વૈદિક પરંપરા પણ ભોગ અને સ્વર્ગપ્રાપ્તિના પ્રયાસને નિંદે છે. ૧૦ આ સ્પષ્ટતા દ્વારા શ્રી યશોવિજયજીએ પ્રસ્તુત વિચારણાને ગીતાસંમત વિચારધારાની સમકક્ષ મૂકી છે.
પ્રસ્તુત ટીકાનો અભ્યાસ કરતાં એમ અવશ્ય સ્વીકારવું પડે કે, માત્ર ૪૦ લીટીમાં લખાયેલા યોગ જેવા સ્વભાવગંભીર વિષયના હાર્દને સ્પષ્ટ કરવાનો યશોવિજયજીનો પ્રયાસ સફળ બન્યો છે. ગ્રંથકારની વિચારધારાનો તાગ પામવા અને તેમને અભિપ્રેત હોય તે રીતે વિષયના રહસ્યને સ્પષ્ટ કરવા તેમણે ગ્રંથકારના જ યોગબિંદુ યોગદૃષ્ટિમુચ્ચય અને ષોડશકનો ઉપયોગ કર્યો છે એટલું જ નહીં પરંતુ ગચ્છાચાર પ્રકીર્ણકર, પિંડનિયુક્તિ, વિશેષાવશ્યકભાષ્ય, જ્ઞાનસાર ૪ આદિ જૈન પરંપરાના ગ્રંથો ઉપરાંત પાતંજલયોગદશન જેવા જૈનેતર ગ્રંથનો પણ આધાર લીધો છે, જે એક તરફ તેમના તલસ્પર્શી, વિશાળ જ્ઞાનનું અને બીજી તરફ પૂર્વસૂરિઓનું ઋણ સ્વીકારવાની તેમની નમ્રતાનું સમર્થન કરે છે. “જ્ઞાનસારનો ઉલ્લેખ સૂચવે છે કે પ્રસ્તુત ટીકા તેમણે “જ્ઞાનસાર’ પછીથી રચી છે.
યોગવિંશિકાને સમજવા માટે પંડિત સુખલાલજીએ કરેલા કાર્યનું ઋણ સ્વીકારવું પડે છે, ઉપરાંત મારા આ લેખનકાર્યમાં સહાયરૂપ બનવા પૂ. દલસુખભાઈ માલવણિયાજીનો આભાર માનવો આવશ્યક છે. અસ્તુ.
પાદટીપ ૧. યોગદર્શન તથા યોગવિંશિકાનો પરિચય, પં. સુખલાલજી, પૃ.૭. ૨. યોગવિંશિકા’ ગા.૨ ૪. ૩. સ્થાનાંગ ૧૦, આવશ્યકચૂણિ ૪, ઉદ્ધત પ્રાકૃત શબ્દકોશ ४. सुहुमो आलंबणो नाम त्ति क्वचित् पाठस्तत्रापि सूक्ष्मालंबनो मामैष योगस्ततोऽनालम्बन एवेति
માવાત્રેય, ગા.૧૯ ૫. નુષ્ઠાનમેવાનેવ પ્રવયંઢામતપેટે રરમયોગમેમન્તવયત્રીદ ગા.૧૮ની ભૂમિકા....
एषः.... असंगानुष्ठानात्मा चरमो योगोऽनालम्बनयोगो भवति, सङ्गत्यागस्यैवानाતવનત્તક્ષાત્વાદ્રિતિ યોહિં, ગા.૧૮.
