Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૪ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
પ્રપંચની ઉત્પત્તિ ત્યાં (જીવમાં) માનવામાં આવે જ છે (જીવ અહંકારાદિનું ઉપાદાના છે. જ્યારે આકાશાદિ પ્રપંચની ઉત્પત્તિ અવિદ્યા ઈશ્વરમાં વિષયપક્ષપાતિની હોઈને ત્યાં જ હોય એ યુક્તિયુક્ત છે. પણ આ દલીલ બરાબર નથી. આ મતમાં અજ્ઞાત બ્રહ્મ એ જ ઈશ્વર હોય તોપણ જેમ અજ્ઞાત શુક્તિને રજતનું ઉપાદાન ન કહી શકાય તેમ અજ્ઞાત બ્રહ્મને આકાશાદિ પ્રપંચનું ઉપાદાન ન કહી શકાય. રજતનો ભ્રમ થાય છે ત્યાં “ઇદમ્ અંશના અવચ્છેદથી રજતજ્ઞાન ઇદમ્ અંશના અવચ્છેદથી રજતનું ઉત્પાદક બને છે, જ્યારે અહીં તો બ્રહ્મની બાબતમાં અવચ્છેદ સંભવતો નથી. તેથી બ્રહ્મને આકાશાદિ પ્રપંચનું ઉપાદાન માની શકાય નહીં. અને જો અવચ્છેદ અનિવાર્ય ન હોય તો આકાશાદિની જેમ અહંકારાદિની ઉત્પત્તિ પણ ઈશ્વરમાં થવી જોઈએ.
ઉપસંહાર કરતાં યશોવિજયજી કહે છે કે અનેકાન્તવાદનો આશ્રય લો તો જ જ્ઞાનસ્વભાવ આત્મા દ્રવ્ય અને પર્યાયની દૃષ્ટિએ કેવલજ્ઞાનાવરણથી અનાવૃત અને આવૃત હોઈ શકે (જ્ઞાનવિવું, પૃ.ર-૩).
કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપે અજ્ઞાન સંસારના કારણ તરીકે ચાવક સિવાય દરેક દર્શનને માન્ય છે અને તે અજ્ઞાનને દૂર કરવા માટે ભાવના કેળવવી જોઈએ એમ પણ સૌ માને છે ન્યાયવૈશેષિક, સાંખ્યયોગ અને જૈન વિવેકભાવનાનું અવલંબન લે છે, બૌદ્ધો નૈરાભ્યભાવનાનું અને વેદાન્તીઓ બ્રહ્મભાવનાનું. યશોવિજયજીએ. બૌદ્ધોના નૈરામ્યવાદનું ખંડન કર્યા પછી અદ્વૈતવાદીને માન્ય બ્રહ્મજ્ઞાનનું ખંડન કર્યું છે અને તેમ કરતાં મુખ્યતઃ મધુસૂદન સરસ્વતીકૃત વેદાન્તકલ્પલતિકા ગ્રંથને ધ્યાનમાં રાખ્યો છે અને તેનો ઉપયોગ કર્યો છે. અદ્વૈતવાદનું વિશેષતઃ કેવલદ્વૈતવાદનું ખંડન બધા જ દ્વૈતવાદીઓએ કર્યું છે તેવું જ યશોવિજયજીએ કર્યું છે અને તેમ કરીને પોતાનો જૈન સિદ્ધાન્ત સ્થાપિત કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે (જ્ઞાનવિવું, પૃ.૨૩-રૂ૩)..
યશોવિજયજીએ પ્રતિપાદન કર્યું છે કે અદ્વૈત વેદાન્ત અનુસાર અખંડાદ્વયાનકરસબ્રહ્મજ્ઞાન એ જ કેવલજ્ઞાન છે અને તેનાથી જ અવિદ્યાનિવૃત્તિરૂપ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે પણ આ બરાબર નથી, કારણકે આવો વિષય જ ન હોવાથી તેનું જ્ઞાન મિથ્યા છે. વળી કેવું બ્રહ્મજ્ઞાન અવિદ્યાનિવર્તક માનશો ? એ કેવલચૈતન્યરૂપ બ્રહ્મજ્ઞાન ન હોઈ શકે કારણકે એ સર્વદા વિદ્યમાન હોય છે તેથી અવિદ્યા નિત્યનિવૃત્ત હોવી જોઈએ અને તો પછી તન્યૂલક સંસારની ઉપલબ્ધિ ન સંભવે, કોઈ શાસ્ત્રનો આરંભ ન કરે અને અનુભવનો વિરોધ થાય. એ વૃત્તિરૂપ બ્રહ્મજ્ઞાન પણ હોઈ શકે નહીં – જો વૃત્તિ સત્ય હોય તો તેનાં કારણ એવાં અન્તઃકરણ, અવિદ્યા વગેરેની પણ સત્તા હોવી જોઈએ અને તે વૃત્તિથી તેમની નિવૃત્તિ શક્ય ન બને અને સર્વ ઉપનિષદોનો અર્થ બાધિત થાય. એ વૃત્તિરૂપ બ્રહ્મજ્ઞાન મિથ્યા હોય તો તે
