Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
તત્વાર્થભાષ્યટીકા D ૧૩૩
શક્તિકશબ્દજન્ય હોય. આને કારણે એવું માનવું પડે કે એકેન્દ્રિય જીવોને શ્રુતજ્ઞાન ન થાય. પરંતુ શાસ્ત્રોમાં તો કહ્યું છે કે તે જીવોને મતિ અને શ્રત એ બે જ્ઞાનો હોય છે. આનું સમાધાન ઉપાધ્યાયજી આ પ્રમાણે કરે છે – દ્રવ્યશ્રતીપાવે તેષાં स्वापावस्थायां साधोरिवाशब्दकारणाशब्दकार्यश्रुतावरणक्षयोपशममात्रजनितभावश्रुताभ्युपगमात् । न च भाषाश्रोत्रलब्ध्यभावे तेषां भावश्रुताभावः ।
સૂત્ર ૧.૩૧ની ટીકામાં કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનની ઉત્પત્તિ યુગપતું નથી પરંતુ કમિક છે એ મતનું સમર્થન કર્યું છે.
સૂત્ર ૧.૩૩ની ટીકામાં ઉપાધ્યાયજીએ તૈયાયિકોએ તર્કસંગ્રહમાં બાંધેલા તતિ તારહજ્ઞાનવં પ્રમવિમુએ પ્રમાલક્ષણનું વિસ્તારથી ખંડન કર્યું છે અને ગૌરીકાન્તના મતનો ઉલ્લેખ કરી તેનો પણ પ્રતિષેધ કર્યો છે. ઉપાધ્યાયજીએ એક દોષ તો એ બતાવ્યો છે કે આ લક્ષણ ઘટત્વગ્રાહી નિર્વિકલ્પક પ્રત્યક્ષને લાગુ ન પડતું હોઈ અવ્યાપ્તિદોષયુક્ત છે.
સૂત્ર ૧.૩પની ટીકામાં નૈગમ આદિ સાત નયોને વિસ્તારથી સમજાવ્યા છે. સમભિરૂઢનયના પ્રસંગમાં સંજ્ઞાના ત્રણ પ્રકારો જણાવ્યા છે – પારિભાષિક, ઔપાધિકી અને નૈમિત્તિકી. જે નામકરણ સંસ્કારાધીનસંકેતશાલિની સંજ્ઞા તે પારિભાષિકી, જેમકે નરેન્દ્ર ઈત્યાદિ, જે ઉપાધિ પ્રવૃત્તિનિમિત્તકા તે ઔપાધિકા જેમકે પશુ, ભૂત, આકાશ આદિ, જે જાતિપ્રવૃત્તિનિમિત્તકા તે નૈમિત્તિકી, જેમકે પૃથ્વી, જલ આદિ.
એ જ સૂત્ર પરની ટીકામાં દિગંબર દેવસેનના મતનું ખંડન છે. તે દ્રવ્યાર્થિક, પયયાર્થિક, નૈગમ, સંગ્રહ આદિ નવ નિયામાં માને છે. તે મતનું ખંડન કરતાં ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે કે કોઈ વૈશેષિકબાલ મૂર્ત, અમૂર્ત, પૃથ્વી, અપૂ આદિ અગિયાર દ્રવ્યો છે એમ કહે તેના જેવું દેવસેને કર્યું છે. જેમ પૃથ્વી આદિ નવ દ્રવ્યોમાં કેટલાક મૂર્ત છે. અને કેટલાક અમૂર્ત છે અને નહીં કે નવ ઉપરાંત બીજા બે મૂર્ત અને અમૂર્ત દ્રવ્યો છે, તેમ નૈગમ આદિ સાત નયોમાં કેટલાક દ્રવ્યાર્થિક છે અને કેટલાક પર્યાયાર્થિક છે અને નહીં કે નૈગમ આદિ સાત ઉપરાંત બીજા બે દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક નયો છે.
એ જ સૂત્ર પરની ટીકામાં, આખ્યાત સ્થળે ક્રિયાનું પ્રાધાન્ય અને કર્તાનો ગુણભાવ હોય છે એવા (અપ્પય) દીક્ષિતના એકાન્તવાદનું નિરસન કર્યું છે. અહીં વ્યાકરણના સિદ્ધાન્તોની માર્મિક અને વિસ્તૃત ચર્ચાઓ છે.
એ જ સૂત્ર પરની ટીકામાં, શુદ્ધ પદ ‘જીવ’નો પ્રયોગ થતાં નૈગમ આદિ નથી શું સમજવું તે જણાવી ‘નોજીવીનો ઉચ્ચાર થતાં તે નયોથી શું સમજવું તેની ચર્ચા કરી છે, પછી “અજીવ'પદનો ઉચ્ચાર થતાં તે નયોથી શું સમજવું તેની ચર્ચા કરી છેવટે “નોઅજીવપદનો ઉચ્ચાર થતાં તે નયોથી શું સમજવું તેની ચર્ચા કરી છે.
