Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
જ્ઞાનબિન્દુમાં કેવલાદ્વૈત વેદાન્તની સમાલોચના
એસ્તેર સોલોમન
પ્રકરણપ્રકારના આ ગ્રન્થનું નામ “જ્ઞાનબિન્દુ છે તે સૂચવે છે કે તેના કર્તા યશોવિજયજી આથી જણાવવા માગે છે કે આ ગ્રન્થમાં જ્ઞાનની ચર્ચા બિન્દુ કે ટીપા જેટલી અલ્પ છે. શક્ય છે કે તેમને અભિપ્રેત હોય કે જ્ઞાનની ચર્ચા આગમ ગ્રંથોમાં અને પૂર્વાચાર્યોના ગ્રંથોમાં વિપુલ પ્રમાણમાં છે તેની અપેક્ષાએ આ ચર્ચા તો બિન્દુ માત્ર છે. (જ્ઞાનવિઃ કૃતામોઃ સાતે મયી - જ્ઞાનવિ મંગલશ્લોક, પૃ.૧). આ નામ રાખવા પાછળ. બીજું એ પણ કારણ હોઈ શકે કે યશોવિજયજીએ આ પહેલાં “જ્ઞાનાર્ણવ' નામનો મોટો ગ્રન્થ લખ્યો હતો જેનો જ્ઞાનબિંદુ સંક્ષેપ છે. ગ્રંથકારે “અધિક મારા કરેલા જ્ઞાનાર્ણવમાંથી જાણી લેવું” એમ પોતે કહ્યું છે (દિષ્ઠ મવૃત્તજ્ઞાનાવાયવસેયમ્ – જ્ઞાનવિ, પૃ.૧૬). વિવુ શબ્દ અનેક ગ્રંથોના નામના અંતે મળે છે – દા.ત. ધર્મકાર્તિકૃત હેતુવિખ્યું અને ચાયવિવું, વાચસ્પતિમિશ્રકૃત તત્ત્વવિખ્યુ મધુસૂદન સરસ્વતીકૃત સિદ્ધાન્તવિવું (આ ગ્રંથોનો ઉલ્લેખ જ્ઞાનબિન્દુ (પૃ.૨૪)માં છે.) આચાર્ય હરિભદ્રકૃત યો વિવું અને ઘર્મવિ.
જ્ઞાનવિ પ્રકરણપ્રકારનો ગ્રંથ હોઈ તે કઈના પોતાના કે અન્યના ગ્રંથની વ્યાખ્યા નથી. તેમાં પ્રતિપાદન કરવા ધારેલ જ્ઞાન અને તેના પંચવિધ પ્રકારોનું નિરૂપણ કતએ પોતાની રીતે કર્યું છે. આ વિષયનું નિરૂપણ કરતાંફરતાં સંબંધિત અનેક વિષયોની ચર્ચા કરી છે અને જરૂર જણાય ત્યાં પોતાના સમર્થનમાં આગમમાંથી કે પૂર્વવત ગ્રંથોમાંથી અવતરણ પણ આપ્યાં છે અને વિપક્ષ રૂપે પણ. અન્ય દર્શનના ગ્રંથોમાંથી અવતરણ આપી તેમનું ખંડન કર્યું છે. કેવલજ્ઞાનના નિરૂપણ પ્રસંગે જૈન આચાયોંમાં કેવલદર્શન અને કેવલજ્ઞાનના ભેદભેદ તથા ક્રમની બાબતમાં મતભેદ છે તેને વિશે રજૂઆત કરતાં યશોવિજયજીએ સન્મતિની ગાથાઓ ટાંકી તેમની પોતાની રીતે વ્યાખ્યા કરી છે. તે તત્ત્વ સયુક્તિ સતિ ગાથાપરવપ્રદર્શયામ: (y.રૂ૩). અહીં યશોવિજયજી કહે છે તેમ આ તો માત્ર પ્રાસંગિક છે, “જ્ઞાન’નું સમ્યક રીતે નિરૂપણ કરવા માટે આ જરૂરી જણાયું તેથી કર્યું
જ્ઞાનવિજુ ગ્રંથની પીઠિકા રચતી વખતે વિષયભૂત જ્ઞાનની સામાન્ય ચર્ચા કરી છે જેમાં તેમણે નીચેના મુદ્દાઓનો સમાવેશ કર્યો છે?
