Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
સ્યાદ્વાદકલ્પલતા' D ૧૩૯
પૂર્ણ કરીને ક્ષણિકત્વ અને વિજ્ઞાનવાદનું સમીચીન એવું તાત્પર્ય શું છે એ બતાવતાં યશોવિજયજીએ વિષયો પરની આસક્તિ તોડવાને માટે ક્ષણિકત્વનો ઉપદેશ કેટલો યથાર્થ છે એ બતાવ્યું છે અને ધનધાન્યાદિમાં વ્યસ્ત માનવસમાજ માટે “જ્ઞાન” જેવા મહત્ત્વપૂર્ણ ગુણની આવશ્યકતા તરફ ધ્યાન ખેંચી વિજ્ઞાનવાદનું પણ સમર્થન કર્યું છે. સંસારની આસક્તિને શિથિલ કરવા માટે ઉપાયમાત્રની ઉપયોગિતાનું આવું નિષ્મપંચ દર્શન યશોવિજયજીમાં જોવા મળે છે એ મનની નિર્ગસ્થ અવસ્થાનું દ્યોતક તો છે જ, પણ જ્ઞાનની શુદ્ધ સાત્ત્વિકતા કેવું પરિમાર્જન કરે છે તેનું પણ ઉદાહરણ છે.
વિસ્તારથી કહેવા માટે બહુ સમય નથી અને એટલો ધ્યાનપૂર્વક આ ગ્રન્થ હજુ હું જોઈ પણ શક્યો નથી. તેમાં ઘણી જગ્યાએ મને પ્રસ્થા’િનો અનુભવ પણ થતો રહ્યો છે. બધું નિરૂપણ સાઘન્ત સ્પષ્ટ કરવા માટે ઘણી વિશાલ સજ્જતા જરૂરી છે જે મારી પાસે નથી. અહીં તેથી ઉપાધ્યાયજીએ કરેલ “વેદાંતમત’ના સમયનો ઉલ્લેખ માત્ર કરીશ. વેદાન્તમતના પરીક્ષણમાં પણ યશોવિજયજીએ પહેલાં અદ્વૈત મતની સ્થાપના કરી છે અને પછી તેની મર્યાદાઓ બતાવી છે. પણ આ આઠમા સ્તબકમાં મૂલ ગ્રંથ બહુ સંક્ષિપ્ત છે, માત્ર દસ કારિકાઓ છે, પણ તેના ઉદ્દઘાટનમાં યશોવિજયજીએ આખા વેદાન્તના તત્ત્વચિંતનને પૂર્વપક્ષ રૂપે સ્પષ્ટ કર્યું છે. બ્રહ્માદ્વૈત, પ્રપંચની અનિર્વચનીયતા, બ્રહ્મની સજાતીયવિજાતીય ભેદશૂન્યતા, અવિદ્યાની સિદ્ધિ, મૂલાજ્ઞાન અને તુલાજ્ઞાન, પારમાર્થિક સત્ત્વ, વ્યાવહારિક સત્ત્વ, અને પ્રતિભાસિક સત્ત્વ, જીવ-ઈશ્વરાદિ પ્રપંચ, પ્રતિબિંબવાદ, આભાસવાદ, નિત્યાનિત્યવિવેક, વૈરાગ્ય, અમદમાદિ આ બધા વિષયો ઉપર મૂલગામિની ચર્ચા કરીને ઉપાધ્યાયજીએ પૂર્વપક્ષની સ્થાપના કરી છે. ચાર, પાંચ અને છ શ્લોકોમાં વેદાન્તમત વિરુદ્ધ ઉત્તર પક્ષની સ્થાપના કરી છે અને અવશિષ્ટ શંકાઓનું પણ સમાધાન કર્યું છે. પણ મોક્ષના નિરૂપણમાં પ્રસન્ન એવી ઉપાધ્યાયજીની શૈલીનું આ દૃષ્ટાન્ત શાંકર અદ્વૈતના સમર્થ વ્યાખ્યાતાઓના પ્રદેશમાં મનને લઈ જાય છે ?
तदिदमात्मज्ञानमुत्पन्नमात्रमेवानन्तजन्मार्जित कर्मराशिं विनाशयति, 'क्षीयन्ते चास्य कर्माणि' इति श्रुतेः । तेन कर्मक्षयार्थं न कायव्यहकल्पना, 'स एकधा भवति' 'स त्रेधा' इत्यादिवाक्यानामुपासकविषयत्वात् । न च देहनाशप्रसङ्गः प्रारब्धप्रतिबन्धात् 'तस्य तावदेव चिरं यावद् न विमोक्ष्ये, अथ संपत्स्ये' इति श्रुत्याऽकर्मविपाकेनाऽप्रारब्धनिवृत्तावपि तस्य ज्ञानाऽनिवर्त्यत्वाभिधानात् । तस्यां चावस्थायां प्रारब्धफलं भुनानः सकलसंसारं बाधितानुवृत्त्या पश्यन् स्वात्मारामो विधिनिषेधाधिकारशून्यः संस्कारमात्रात् सदाचारः प्रारब्धक्षयं प्रतीक्षमाणो ‘जीवन्मुक्तः' इत्युच्यते । अस्य च प्रारब्धतो जन्मान्तरमपि । अत एव सप्तजन्मविप्रत्वप्रदे कर्मणि प्रारब्धे उत्पन्नतत्त्वज्ञानस्य पुनर्देहान्तरं, प्रारब्धस्य ज्ञानाऽनाश्यत्वादिति केचित् ।
આ આત્મજ્ઞાન ઉત્પન્ન થતાં જ અનેક જન્માર્જિત કર્મરાશિનો નાશ કરે છે,
