Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
‘સ્યાદ્વાદકલ્પલતા’
મુકુન્દ ભટ્ટ
આચાર્યશ્રી હરિભદ્રસૂરિ જૈન અને જૈનેતર પરંપરાઓના પ્રસિદ્ધ શાસ્ત્રવેત્તા હતા. તેમનો જૈન ધર્મમાં પ્રવેશ અને જૈન આગમોનો અભ્યાસ એક ગાથાનો મર્મ જાણવા માટે થયો એવી રમ્ય એક ઇતિહાસની ઘટના છે. પણ જૈન ધર્મના જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર્યના રત્નત્રયની સિદ્ધિથી તેમણે તેમની વિદ્યાને ઉર્જસ્વલ બનાવી અને તેમણે અનેક ગ્રંથો રચ્યા જેમાં ‘શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય' એક અદ્વિતીય રચના છે. તેમાં તેમણે પ્રચલિત દર્શનોના સિદ્ધાન્તોની સમીક્ષા કરી. માત્ર જૈન શાસ્ત્રના વિષયોનું જ વિવેચન નહીં પણ અન્ય દર્શનોના વિષયોની નિષ્પક્ષ ચર્ચા તેમાં તેમણે કરી છે અને તેમના સિદ્ધાન્તોમાં જે અપૂર્ણતા દેખાય તેનો સહજભાવે નિર્દેશ કરી તર્કથી જેટલો તેમનો સારોદ્ધાર કરી શકાય તેટલો કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. તદુપરાંત જૈન દર્શનના સિદ્ધાન્તોની ચર્ચા કરતાં તે પ્રત્યે કોઈ પક્ષપાતનો દુરાગ્રહ નથી રાખ્યો પણ અન્ય શાસ્ત્રકારોએ જૈન મતને જ્યાંજ્યાં અતર્કયુક્ત માન્યો છે તેનું પરિમાર્જન કરી શુદ્ધ સિદ્ધાન્તનું સ્થાપન કર્યું છે. આ ગ્રન્થ ઉપર પૂ. ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજીની અત્યંત પ્રૌઢ એવી ‘સ્યાદ્વાદકલ્પલતા' નામક ટીકા છે. ટીકા કહેવાથી ‘સ્યાદ્વાદકલ્પલતા’નું સાચું સ્વરૂપ પામી શકાય તેવું નથી, કારણકે તેની ગરિમા સ્વતંત્ર ગ્રન્થ જેવી છે. હરિભદ્રસૂરિજીના શ્લોકનો આધાર લઈને તેનું ઉદ્ઘાટન કરતાં યશોવિજયજીએ તેમની વિદ્વત્તાનું એવું તેજોમય નિદર્શન કર્યું છે કે દરેક શાસ્ત્રના વિસ્તારને ઘણી સૂક્ષ્મતાથી તેમણે જોયો છે એમ કહી શકાય. અહીં શાંકરભાષ્ય ઉપર વાચસ્પતિની ટીકાનું સ્મરણ થયા વિના રહેતું નથી, કારણકે ભાષાના અંતરંગને ઉઘાડવા જતાં ‘ભામતી' એક ટીકા માત્ર ન રહેતાં એક સ્વતંત્ર ગ્રન્થનું ગૌરવ પામે છે.
‘શાસ્ત્રવાસિમુચ્ચય’ ૧૧ વિભાગમાં વહેંચાયેલો છે. પ્રથમ સ્તબકમાં ભૂતચતુષ્ટયાત્મવાદી મતનું ખંડન છે; બીજા સ્તબકમાં કાલ-સ્વભાવ નિયતિ-કર્મ એ કારણચતુષ્ટયનું, (અન્યાન્યપેક્ષ) કારણતાના સિદ્ધાન્તનું ખંડન છે; ત્રીજામાં ન્યાય-વૈશેષિકના ઈશ્વરકત્વનું અને સાંખ્યના પ્રકૃતિપુરુષવાદનું ખંડન છે; ચોથામાં બૌદ્ધ સૌત્રાન્તિક ક્ષણિકત્વનું (બાહ્યાર્થનું); પાંચમામાં યોગાચારના ક્ષણિક વિજ્ઞાનવાદનું; છઠ્ઠામાં ક્ષણિકત્વના હેતુઓનું ખંડન છે; સાતમામાં જૈન મતના સ્યાદ્વાદનું સુંદર નિરૂપણ છે. આઠમામાં વેદાન્તના અદ્વૈતમતનું ખંડન છે; નવમા
