Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૦૪ ] ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
૧:૧૫
અપર વૈરાગ્ય ૧:૧૬ પર વૈરાગ્ય
૭
ઉપ૨ ક્રમાંક એકમાં એક સ્પષ્ટતા જરૂરી છે કે, શ્રી યશોવિજયજીએ લેશવ્યાખ્યામાં અધ્યાત્મ આદિ પાંચ યોગાંગોમાંના છેલ્લા યોગાંગમાં (વૃત્તિસંક્ષયમાં) સંપ્રજ્ઞાત અને અસંપ્રજ્ઞાત બન્નેનો અંતર્ભાવ કર્યો છે., ‘યોગવિંશિકા'માં સમતા અને વૃત્તિક્ષયને અનાલંબન સાથે સરખાવ્યાં` છે. અને અનાલંબનને સંપ્રાત સાથે સરખાવ્યો છે. આમ વૃત્તિસંક્ષયને સંપ્રાત સાથે સરખાવવામાં કશો વિવાદ નથી. પરંતુ લેશવ્યાખ્યામાં તેમણે ત્યાં (વૃત્તિક્ષય)માં અસંપ્રજ્ઞાતનો પણ અંતર્ભાવ કર્યો છે તેની સંગતિ બેસાડવી પડે. તે એ રીતે બેસાડી શકાય કે શ્રી હરિભદ્રસૂરિ અધ્યાત્મ, ભાવના, ધ્યાન અને સમતાને પતંજલિસંમત સંપ્રાત સાથે અને વૃત્તિક્ષયને અસંપ્રજ્ઞાત સાથે સરખાવે છે. આમ વૃત્તિક્ષય શ્રી હરિભદ્રસૂરિના મતે અસંપ્રજ્ઞાત છે અને શ્રી યશોવિજયજીના મતે સંપ્રજ્ઞાત છે. અહીં વૃત્તિસંક્ષયમાં સંપ્રજ્ઞાત અસંપ્રજ્ઞાત બન્નેનો અંતર્ભાવ કરીને શ્રી યશોવિજયજીએ પોતાના મતનો અને પૂર્વાચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિના મતનો સમન્વય કર્યો છે. અથવા બીજી રીતે પણ સંગતિ બેસાડી શકાય કે વૃત્તિક્ષય પછી કેવલજ્ઞાન થાય છે અને કેવલજ્ઞાનને યશોવિજયજી અસંપ્રજ્ઞાત સાથે સરખાવે છે. આમ વૃત્તિક્ષય એ કેવલજ્ઞાનનું કારણ હોવાથી તે પરંપરયા અસંપ્રજ્ઞાત છે. અહીં વૃત્તિક્ષયની પરિપક્વ અવસ્થા તેમને અભિપ્રેત છે એમ સ્વીકારવું પડે. આના આધારે એવું પણ અનુમાન કરી શકાય કે ‘યોગવિંશિકા’માં આ ઉચ્ચ યોગ ભૂમિકાઓની સવિશેષ સ્પષ્ટતા છે તેથી યશોવિજયજીએ લેશ-વ્યાખ્યા પછી યોગવિંશિકા'ની વ્યાખ્યા લખી હશે. અલબત્ત, આ અનુમાનના સમર્થન માટે બન્ને વ્યાખ્યાની સૂક્ષ્મ તપાસ આવશ્યક છે.
આપાત ધર્મસંન્યાસ તાત્ત્વિક ધર્મસંન્યાસ
(૨) પતંજલિસંમત કેટલાંક યોગઘટકોની તેમણે સવિશેષ સ્પષ્ટતા કરી છે જે ટૂંકમાં નીચે પ્રમાણે છે :
(ક) યોગસૂત્ર અને વ્યાસભાષ્યમાં મૈત્રી, કરુણા, મુદિતા અને ઉપેક્ષાનો ઉપયોગ ક્યાં કરવાનો છે તેનો માત્ર નિર્દેશ કર્યો છે, જ્યારે યશોવિજયજીએ એ ચારેયનાં અર્થઘટનો આપીને તેમનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કર્યું છે. જેમકે :
મૈત્રી
= પરહિતની ચિંતા.
કરુણા = પરદુઃખનો નાશ કરવો તે.
=
અન્યના સુખમાં સંતોષ.
મુદિતા ઉપેક્ષા અન્યના દોષની ઉપેક્ષા કરવી તે. ઉપરાંત મૈત્રી આદિના પ્રભેદો પણ બતાવ્યા છે.
૯
(ખ) વિવેકી માટે દૃશ્ય પ્રપંચ દુઃખરૂપ છે' એવા યોગસૂત્રકારના વિધાનની સંગતિ જૈનસંમત નિશ્ચયનય દ્વારા બેસાડી શકાય.
૧૦
(ગ) ભવપ્રત્યય અસંપ્રજ્ઞાત સમાધિ દેવો અને પ્રકૃતિલય નામના ઉપાસકોને હોય છે. યશોવિજયજી સ્પષ્ટતા કરે છે કે આ દેવો લવસપ્તમ દેવો છે.
૧૧. અહીં એવો
