Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૧૨ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
ધ્વસ દ્વિષ્ઠ હોઈ પ્રતિમાની જેમ પ્રતિષ્ઠાપક પણ પૂજ્ય બની જાય. વળી પ્રતિષ્ઠાધ્વસ એ કારણભૂત અભાવરૂપ બનવાથી પ્રતિષ્ઠા પૂજાફળની પ્રતિબંધક હોવાનું ફલિત થઈ જવાની આપત્તિ આવે. વળી વત્તપ્રત્યયવાળાં ‘ક્ષિતા ટ્વિીય:' ઈત્યાદિ સ્થળે પણ ધ્વસની વ્યાપારરૂપ કલ્પના કરાયેલી નથી તો અહીં પણ શી રીતે કરાય ? એ કલ્પના એટલા માટે નથી કરી શકાતી કે કાલાન્તરભાવી ફળ અંગે ચિરકાળનષ્ટ કારણનો વ્યાપાર ભાવાત્મક જ હોય એવો નિયમ છે, અન્યથા દાનાદિના વ્યાપાર તરીકે કલ્પાયેલ અપૂર્વ (અષ્ટ) ઊડી જ જવાની આપત્તિ આવે કેમકે દાનધ્વંસને જ ત્યાં વ્યાપાર તરીકે કલ્પી શકાય છે.
(૨) બાળાદિને આપવાની દેશનાનું વિધાન ‘ષોડશકપ્રકરણમાં છે. એને અનુસરીને ઉપાધ્યાયજી મહારાજે એનું દેશનાબત્રીશીમાં નિરૂપણ કર્યું છે. એ પછી અવશિષ્ટ રહેલ શંકા-સમાધાન પણ ત્યાં કરીને પરિપૂર્ણતા સંપન્ન કરી છે. ત્યાં શંકા આવી છે કે “બાળાદિને તે-તે એકનયની દેશના આપવાનું તમે કહો છો એ શી રીતે યોગ્ય છે ? કેમકે એકાન્ત (એકનય) એ મિથ્યાત્વ છે.” આ શંકાનું સમાધાન આપતાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજે કહ્યું છે કે “ભવિષ્યમાં શ્રોતાની અન્ય નયથી પણ જે વ્યુત્પત્તિ કરવાની હોય છે તેનો આ એકનય સાથે સમાહાર થવાથી પ્રમાણતા સંપન્ન થઈ જાય છે. માટે આ એકનયની દેશના પણ યોગ્યતા રૂપે પ્રમાણદેશના જ હોઈ મિથ્યા નથી. બાકી જેનાથી બુદ્ધિનો અંધાપો થાય એવી તો પ્રમાણદેશના પણ પ્રમાણ નથી.”
અન્ય શાસ્ત્રકારની સ્વમાન્ય વાતોની ન્યૂનતા વગેરેનો પરિહાર કરી પૂર્ણતા. કરવાનું પણ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ ચૂક્યા નથી. જેમકે પ્રભુ ધ્વસ્તદોષ હોય છે એની સિદ્ધિ માટે સમંતભદ્રોક્ત અનુમાન આવું છે કે “કો'ક આત્મામાં દોષ અને આવરણની સંપૂર્ણ હાનિ થાય છે, કેમકે તારતમ્યવાળી હાનિરૂપ હોય છે, જેમકે સ્વહેતુઓથી થતો સુવર્ણમલક્ષય.” આમાં પક્ષનો વિચાર કરતાં જે બાધ અને અસિદ્ધિ દોષ આવે છે તેનું પ્રદર્શન કરી શકા-સમાધાન કરવા દ્વારા નિષ્કર્ષ કાઢી, આપ્યો છે કે “દોષત્વ અને આવરણત્વ નિઃશેષ ક્ષીણ થતા પદાર્થમાં રહેલ છે, કેમકે અંશતઃ ક્ષીણ થતા પદાર્થમાં રહેલ જાતિરૂપ છે, જેમકે સ્વર્ણલત્વ.” આવા અનુમાનપ્રયોગનું તાત્પર્ય હોવાથી કોઈ દોષ રહેતો નથી.
આચાર્યપુંગવ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજાએ ઉપલબ્ધ આગમાદિ શાસ્ત્રોમાં જોવા ન મળતા અનેક પદાર્થોનું અન્ય દર્શનશાસ્ત્રમાંથી જૈન શાસ્ત્રોમાં સમવતાર રૂપે પ્રરૂપણ કર્યું છે. જેમકે શ્રુતજ્ઞાન, ચિન્તાજ્ઞાન, ભાવનાજ્ઞાનઃ પદાર્થ વાક્યર્થ. મહાવાક્ષાર્થ અને ઐદંપર્થ વગેરે. આ પદાર્થોનો તેઓના તે-તે ગ્રન્થોના વૃત્તિકારોએ તેઓના અચાન્ય ગ્રન્થોની વૃત્તિઓમાં ઉપયોગ કરેલો દેખાય છે. પણ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સિવાયના અન્ય કોઈ ગ્રન્થકારે એ પદાર્થોનું સ્વકીય ગ્રન્થોમાં પ્રરૂપણ કરેલું હોય કે સાક્ષી વગેરે તરીકે ઉલ્લેખ કરેલો હોય એવું પ્રાયઃ
