Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૧૮ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજયે સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
અને ધર્માચરણ વિશે સમજાવે છે, પરંતુ તેઓ ગાથા પોતાના શબ્દોમાં આપે છે.
જુઓ :
लखूण माणुसत्तं सुदुल्लहं वीयरागपण्णत्ति ।
धम्मे पवट्टियव्वं निऊणेहिं सत्तणीईऐ ॥ સુિદુર્લભ એવો મનુષ્યજન્મ પ્રાપ્ત કર્યા પછી નિપુણ માણસોએ સૂત્રોક્ત આજ્ઞા પ્રમાણે વીતરાગપ્રણીત ધર્મમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.] '
મનુષ્યભવની દુર્લભતા બતાવી ઉપાધ્યાયજી મહારાજ પ્રશ્ન કરે છે કે પરમ ધર્મ શું છે? અહિંસાનું યથામતિ પાલન કે જિનાજ્ઞાનું પાલન? સામાન્ય માણસોની દૃષ્ટિએ અહિંસા જ પરમ ધર્મ છે, પરંતુ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શાસ્ત્રના આધારે કહે છે કે હિંસા અને અહિંસાનું વાસ્તવિક સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ સમજ્યા વિના જીવ હિંસાને અહિંસા અને અહિંસાને હિંસા સમજી લેવાની ભૂલ કરી બેસે એવો સંભવ છે. એટલા માટે જ્ઞાનની પહેલી આવશ્યકતા છે. માટે જ કહેવાયું છે કે પઢમં નાાં તો ઢયા. એટલે જ જિનાજ્ઞા ઉપર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. જિનાજ્ઞાનો યથાર્થ બોધ થાય અને તેનું યોગ્ય પાલન થાય તો જ પરિણામવિશુદ્ધ અને શાસ્ત્રસુવિહિત એવું અહિંસાનું પાલન થઈ શકે. મિથ્યાત્વાદિ મોહનીય કર્મના ક્ષયોપશમ વિના બાહ્ય અને અંતરંગ એવી પરિણામવિશુદ્ધિ શક્ય નથી. ટીકામાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ દસવૈકાલિક સૂત્રની એક ગાથા ટાંકીને કહે છે કે હેતુ, સ્વરૂપ અને અનુબંધ એ ત્રણ પ્રકારે અહિંસાની શુદ્ધિ તપાસવી જોઈએ. પ્રમાદ અથવા અયતના તે હિંસાનો હેતુ છે. પ્રાણવિનાશ તે હિંસાનું સ્વરૂપ છે અને પાપકર્મના બંધથી ભાવિમાં પ્રાપ્ત થતાં દુઃખો એ હિંસાનો અનુબંધ છે. માટે યતના (જયણા) એ અહિંસાનો હેતુ છે; કોઈના પણ પ્રાણવિનાશથી નિવૃત્ત થવું એ અહિંસાનું સ્વરૂપ છે અને મોક્ષસુખનો લાભ એ. અહિંસાનો અનુબંધ છે. આમ અહિંસાના શાસ્ત્રસુવિહિત પાલન માટે, પરિણામવિશુદ્ધિ માટે શાસ્ત્રીય જ્ઞાનની આવશ્યકતા છે. પરંતુ શાસ્ત્રો ઘણાં ગહન, કઠિન અને જટિલ હોય છે. માત્ર શબ્દજ્ઞાનથી તેનાં ઊંડાં મર્મ અને રહસ્યને જાણી શકાતાં નથી. એ માટે જરૂર છે સુગુરુની. એટલા માટે ઉપાધ્યાયજી મહારાજ ગુરુપરતંત્રતા અને ગુરુકુલવાસ ઉપર બહુ ભાર મૂકે છે. એકાકી વિહાર કરનારા સ્વચ્છેદી મુનિઓ યોગ્ય માર્ગદર્શનના અભાવે પોતે ઉન્માર્ગે જાય છે અને અન્યને પણ ઉન્માર્ગે દોરી જાય છે. અલબત્ત ગીતાર્થ મહાપુરુષો એકાકી વિહાર કરી શકે છે.
ત્યાર પછી ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સૂત્ર અને અર્થ ઉભયનું મહત્ત્વ સમજાવે છે. મોક્ષ અને મોક્ષાંગનું સ્વરૂપ સમજાવે છે અને મોક્ષ જવાને યોગ્ય એવા જુદી-જુદી કોટિના જીવોનાં લક્ષણો દશવિ છે.
જૈન દર્શનમાં મોક્ષપ્રાપ્તિ માટેના માર્ગમાં ગતિ કરનારા પરંતુ જુદુંજુદે તબક્કે રહેલા જીવો માટે માગનુસારી, સમ્યફદૃષ્ટિ, અપુનબંધક, દેશવિરતિ, સર્વવિરતિ,
