Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
“કાત્રિશદ્વાર્કિંશિકા D ૧૧૧
શંકા-સમાધાન દ્વારા ઘણી બાબતોનું યથાર્થ નિર્ણયાત્મક પ્રરૂપણ કર્યું – કેટલીય આગમિક બાબતોને હેતુવાદની કસોટી પર ચઢાવી તર્કપૂર્ણ સિદ્ધ કરી, કેટલાંય મૌલિક નિરૂપણો અને નિષ્કર્ષોથી જિજ્ઞાસુઓની જિજ્ઞાસાને તૃપ્ત કરી છે. એ જ રીતે ઉપાધ્યાયજી મહારાજે શાસ્ત્રીય બાબતો અંગે ઢગલાબંધ નિષ્કર્ષો. મૌલિક સુસંવાદી પ્રરૂપણો, આગમિક બાબતોનું તર્કપુરસ્સર પ્રરૂપણ, નિર્દોષ લક્ષણો શાસ્ત્રવચનોનાં તાત્પર્ય વગેરે પ્રરૂપવા દ્વારા જિજ્ઞાસુઓને સાનંદ આશ્ચર્યના અફાટ સમુદ્રમાં ગરકાવ કરી દીધા છે. આ ગ્રન્થમાં ઠેરઠેર આ વાતની પ્રતીતિ થયા વિના રહેતી નથી. એ જ રીતે હરિભદ્રસૂરિ મહારાજાએ મૂળ ગ્રંથમાં સંક્ષેપમાં પ્રરૂપેલી વાતોને ઉપાધ્યાયજી મહારાજે એમાં હેતપ્રદર્શન, શંકા-સમાધાન વગેરે કરીને વધુ સુસ્પષ્ટ કરી છે. પૂર્વવૃત્તિકારે વિભાગીકરણપૂર્વક વિશદ વિવેચન કદાચ ન કર્યું હોય, તો યોગ્ય વિભાગીકરણપૂર્વક તે બાબતને વધુ વિશદ કરેલી હોય એવું પણ આ ગ્રન્થમાં જોવા મળે છે.
જેમકે ચોથી જિનમહત્ત્વદ્ધાત્રિશિકામાં પ્રભુના સંવત્સરીદાન અંગે એક વાત આવે છે કે પ્રભુનો પ્રભાવ જ એવો હોય છે કે જીવો સંતોષ સુખવાળા બને છે.” આમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજાએ સંતોષસુખનું એવું પૃથક્કરણ કરી દેખાડ્યું છે કે ધનગ્રહણ કરવાની ઇચ્છા ઊભી કરનાર કર્મ જેઓનું સોપક્રમ હોય તેઓને અનિચ્છારૂપ સંતોષ થાય છે અને તે કર્મ જેઓનું નિરુપક્રમ હોય તેઓને પરિમિત ઇચ્છારૂપ સંતોષ થાય છે. આ વિભાગીકરણથી જ એ દાનનો સર્વથા અભાવ થઈ જવાની શંકાનું પણ નિરાકરણ કરી દીધું છે અને અસંખ્ય દાનની અસંભાવનાનું સમર્થન પણ કરી દીધું છે.
ઉપાધ્યાયજીએ ભવવિરહાંક શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજાની પ્રરૂપેલી વાતોનું, તેમના પછી ઊભા થયેલા પૂર્વપક્ષોનું કે અન્ય સંભવિત શંકાઓનું નિરાકરણ કરીને સમર્થન કર્યું છે તેમજ વધુ સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. જેમકે (૧) નિજભાવની જ નિજઆત્મામાં મુખ્ય પ્રતિષ્ઠા થાય છે અને પ્રતિમામાં ઉપચારથી પ્રતિષ્ઠા થાય છે. પ્રતિષ્ઠિતત્વના પ્રતિસંધાન દ્વારા થયેલ સમાપત્તિથી પૂજાફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વાસ્તવિકતા શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે પ્રરૂપેલી છે. તત્ત્વચિન્તામણિકારનો મત એવો છે કે “તિષ્ઠિતંગૂગયે” એવું વિધિવાક્ય વત્તપ્રત્યયાન્ત હોઈ અતીતપ્રતિષ્ઠાને યાને પ્રતિષ્ઠાધ્વસને પૂજાફળપ્રયોજક જણાવે છે. એટલેકે પ્રતિષ્ઠાકાલીન સઘળા. અસ્પૃશ્યસ્પશદિના સંસર્ગભાવથી જે યુક્ત હોય એવો પ્રતિષ્ઠાધ્વસ પૂજ્યતાનો પ્રયોજક છે. વિદ્યારિતામળીય' કહીને ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આનું નિરાકરણ કર્યું છે કે પ્રતિષ્ઠા જો પ્રતિષ્ઠા અંગેની વિહિત ક્રિયાની ઇચ્છારૂપ હોય તો એનો ધ્વસ પ્રતિમામાં રહ્યો ન હોઈ એ, પ્રતિમાને પૂજ્ય શી રીતે બનાવે ? પ્રતિષ્ઠા જો પ્રતિષ્ઠાપક અને પ્રતિમાના, વિધિ માટે થયેલ વિશિષ્ટ સંયોગરૂપ હોય તો એનો
