Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૯૮ ] ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
મવશત્રુશિવોવી એવું દ્વિવચન હોય ત્યારે. આથી યોગબિંદુ'માં નવજ્ઞત્રુશિવોવી એવો પાઠ સ્વીકારાવો જોઈએ. અથવા મવત્રુઃ શિવોયઃ એવો પાઠ સ્વીકારાવો જોઈએ. લેશવ્યાખ્યામાં મવશત્રુ: શિવોયઃ પાઠ છે. (પા.યો. ૧–૧૮ પૃ.૭)
શ્રી યશોવિજયજીએ સ્પષ્ટ કરેલાં યોગાંગોમાંનાં કેટલાંક યોગાંગોને વૈદિક દર્શન સાથે નીચે પ્રમાણે સરખાવી શકાય.
૧. ઊર્ણ – અર્થ : વૈદિક પરંપરા પણ વર્ણનું સ્પષ્ટ ઉચ્ચારણ અને અર્થભાન એમ બન્નેનો આગ્રહ રાખે છે. જેમકે, પાતંજલિ સમાધિલાભ માટે પ્રણવજ્ય અને તેના અર્થચિંતનને આવશ્યક માને છે. સ્તોત્રપાઠમાં પણ અર્થાનુસંધાન સહિતના પઠન ઉપર ભાર દીધો છે.૧૧ આના આધારે એવું અનુમાન કરી શકાય કે, અર્થ સમજવા સિવાય માત્ર શાસ્ત્રપાઠ કરવાની ક્ષતિપૂર્ણ એક પરંપરા ભારતમાં ચાલતી હશે, જે (શૈથિલ્ય)ને સુધારવા બન્ને પરંપરાના આચાર્યોએ પ્રયાસ કર્યો છે.
૨. સ્થિરતા : વૈદિક દર્શન પણ માને છે કે, આત્મદર્શનના માર્ગમાં રહેલો સાધક મોટા દુઃખથી પણ વિચલિત થતો નથી.૧૨
૩. સિદ્ધિ : વૈદિક પરંપરા પણ માને છે કે સિદ્ધયોગીની અસર જગત ઉપર પડે છે જેમકે, જેને અહિંસા સિદ્ધ થઈ હોય તેની નજદીકમાં હિંસક પશુઓ પણ પોતાનો હિંસક સ્વભાવ ત્યજે છે.
૪. ભાવના : વૈદિક પરંપરા પણ સ્વીકારે છે કે, આત્મદર્શનના માર્ગમાં પ્રગતિ માટે ચિત્તવૃત્તિના નિરોધનો અભ્યાસ આવશ્યક છે. ૧૩
૫. આધ્યાન : વૈદિક પરંપરા પણ એકાર્થીવષયવાળા (સ્થિર દીપક જેવા) ચિત્તની વાત કરે છે.
૧૪
૬. સમતા ઃ ભગવદ્ગીતાની વિચારધારાના કેન્દ્રમાં સમતા છે. તે સમત્વને જ યોગ કહે છે. (સમત્વ યોગસ—તે) ૧૫
૭. વૃત્તિસંક્ષય : શ્રી હરિભદ્રસૂરિ વૃત્તિસંક્ષયને અસંપ્રજ્ઞાત સાથે સરખાવે છે, જ્યારે શ્રી યશોવિજયજી તેને અનાલંબન સાથે સરખાવે છે. એટલે તેમના મત અનુસાર વૃત્તિસંક્ષય એ સંપ્રજ્ઞાત છે એવું અનુમાન કરી શકાય.
૮. ધર્મક્રિયાગત શૈથિલ્યનું ખંડન : ગ્રંથકાર કહે છે કે, સ્થાનાદિ યોગરહિત ક્રિયા. અર્થાત્ શાસ્ત્રવિધિરહિત ચૈત્યવંદન એ જ સૂત્રક્રિયાનો નાશ છે. શ્રી. યશોવિજયજી એને જ વાસ્તવિક તૌર્થોચ્છેદ ગણીને સ્પષ્ટતા કરે છે કે, જો એક જ જીવ વિધિપૂર્વક ધર્મક્રિયા કરતો હોય તો તે તીર્થોન્નતિ જ છે. વૈદિક પરંપરા પણ શાસ્ત્રોક્ત વિધિ ઉપર ભાર દે છે. ગીતાકાર કહે છે કે જેઓ શાસ્ત્રવિધિ ત્યજીને ઇચ્છા અનુસાર વર્તે છે, તેઓ સિદ્ધિ, સુખ અને પરમગતિ પામતા નથી. તેથી શાસ્ત્રને જ પ્રમાણ માનવું અને શાસ્ત્રવિધાનોક્ત કર્મ કરવું. આના આધારે એમ સ્વીકારવું પડે કે જૈન અને વૈદિક બન્ને પરંપરામાં સમયેસમયે પ્રવર્તમાન શૈથિલ્યને
૧૬
