Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૮૨ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
જ્ઞાનસાર એ પૂર્ણ આનંદઘન આત્માના ચારિત્રરૂપી લક્ષ્મીની સાથે પાણિગ્રહણના મહોત્સવરૂપ છે. એમાં ભાવનારૂપી પવિત્ર ગોમયથી ભૂમિ લીંપાયેલી છે. ચારે તરફ સમતારૂપ પાણીનો છંટકાવ છે. રસ્તામાં ઠેરઠેર વિવેકરૂપી પુષ્પની માલાઓ લટકાવી છે અને આગળ અધ્યાત્મરૂપ અમૃતથી ભરેલો કામકુંભ મૂક્યો છે. પૂર્ણ આનંદથી ભરપૂર આત્માએ આ ગ્રંથમાં કહેલા ૩ર અધિકારોથી પોતાના અંતરંગ શત્રુઓને જીતીને અપ્રમાદરૂપ નગરમાં પ્રવેશ કરતાં પોતાનું મંગલ કર્યું
તેના બાલબોધની રચનાનો હેતુ જણાવતાં પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજ બાલબોધની પ્રશસ્તિમાં કહે છે કે, સૂરજીના પુત્ર શાંતિદાસના હૃદયમાં આનંદ આપવાના હેતુથી બાલબોધની રચના થઈ છે અને બાલબોધ રચવામાં પોતાને તો. રમત જેવું જ થયું છે.
પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજની આ પ્રૌઢ કૃતિમાં રજૂ થયેલ વિષયને જાણતાં પહેલાં એટલું જાણવું જરૂરી થશે કે આ કૃતિ માત્ર શુષ્ક ચિંતન રૂપ બનવાને બદલે કવિત્વમય બની છે. ચિંતનની સાથેસાથે ડગલે ને પગલે આપણને કવિહૃદયના ચમકારા પણ આ કૃતિમાં જોવા મળે છે. બહુ ઓછી કૃતિઓમાં જોવા મળતો કવિતા અને ચિંતનનો વિરલ સુમેળ આ કૃતિમાં જોવા મળે છે. જ્ઞાનનો સાર અહીંયાં શુષ્ક ચિંતન રૂપે નહીં પરંતુ કવિ-સુલભ કલ્પનાઓ, વિચારો, કાવ્યાલંકારો, લૌકિક દૃષ્ટાંતો યોજીને રસિક સંગીતમય સ્વરૂપે રજૂ થયો છે. - કમળપુષ્પની ૩૨ પાંખડીઓની જેમ આ કૃતિનાં ૩ર અષ્ટકોમાં અનુરુપબંધી સંસ્કૃત આઠ શ્લોકો છે. તે પછી ઉપસંહારના ૧૨, આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિના પાંચ અને સ્વોપન્ન બલબોધના ત્રણ શ્લોકો મળી કુલ ૨૭૬ શ્લોકો છે. આ ગ્રંથ નિશ્ચય અને વ્યવહાર, જ્ઞાન અને ક્રિયાની સંધિરૂપ છે. પહેલા અષ્ટકમાં પૂર્ણ જ્ઞાની પુરુષનું સ્વરૂપવર્ણન કરી બાકીનાં અષ્ટકોમાં પૂર્ણાત્મારૂપ નિશ્ચયદૃષ્ટિને સાધ્ય તરીકે રાખીને તેનાં સાધનોનું વર્ણન કર્યું છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો આત્માને પોતાનું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવા માટે જે-જે સાધનો કે ગુણો પારમાર્થિક દૃષ્ટિએ જરૂરી છે તે-તે સાધનો કે ગુણો અહીં રજૂ કર્યા છે. આ કૃતિનાં ૩ર અષ્ટકોનાં નામોનો ઉલ્લેખ આ જ કૃતિના ઉપસંહારના શ્લોક ૧થી ૪માં મુનિના ગુણો રૂપે વર્ણવીને નીચે પ્રમાણે, કરવામાં આવ્યો છે.
૧. પૂર્ણ (અષ્ટક), ૨. મગ્ન, ૩. સ્થિરતા, ૪. મોહત્યાગ, ૫. જ્ઞાન, ૬. શમ, ૭. ઇદ્રિયજય. ૮. ત્યાગ, ૯. ક્રિયા, ૧૦. તૃતિ, ૧૧. નિર્લેપ, ૧૨. નિઃસ્પૃહ, ૧૩. મૌન, ૧૪. વિદ્યા, ૧૫. વિવેક, ૧૬. મધ્યસ્થ, ૧૭. નિર્ભય, ૧૮. અનાત્મપ્રશંસા, ૧૯. તત્ત્વદૃષ્ટિ, ૨૦. સર્વસમૃદ્ધિ, ૨૧. કમવિપાકચિંતન, ૨૨. ભવોગ, ૨૩. લોકસંજ્ઞાત્યાગ, ૨૪. શાસ્ત્રદૃષ્ટિ, ૨૫. પરિગ્રહ ૨૬. અનુભવ. ૨૭. યોગ, ૨૮.
