Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
“જ્ઞાનસાર'નાં અષ્ટકો : વાટના દીવડા | ૮૩
નિયાગ, ૨૯. પૂજા, ૭૦. ધ્યાન, ૩૧. તપ અને ૩૨. સર્વનયાશ્રય.
હવે આ બત્રીસ અષ્ટકોમાં રજૂ થયેલ વિષયનો પરિચય મેળવીએ.
પ્રથમ પૂર્ણ અષ્ટકમાં પૂર્ણજ્ઞાની પુરુષના સ્વરૂપનું વર્ણન કરતાં કહેવામાં આવ્યું છે કે પૂર્ણ જ્ઞાની પુરુષની જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રરૂપ પૂર્ણતા સ્વયંપ્રકાશમાન રત્નની કાંતિ સમાન છે, વિકલ્પ રહિત હોવાથી આ પૂર્ણતા સ્થિર સમુદ્ર જેવી પ્રશાંત છે અને આ પૂર્ણતાને કારણે આત્મસુખ અનુભવતા પુરુષને – મુનિને ઈદ્રના સુખ કરતાં પણ અનંતગણા સુખનો અનુભવ થાય છે.
પૂર્ણ જ્ઞાની પુરુષના આ સ્વરૂપને સાધ્ય તરીકે પહેલા જ અષ્ટકમાં રજૂ કરીને ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આ કૃતિનું અને સાથેસાથે માનવજીવનનું ધ્યેય તો સ્પષ્ટ રીતે રજૂ કરી દીધું. પણ હવે જીવનની આ ઉચ્ચ સ્થિતિ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય તે માટે સાધનરૂપ ગુણોનું વર્ણન આ પૂર્ણતાની પ્રાપ્તિના પ્રયાસો રૂપે ક્રમિક સોપાનોમાં કર્યું છે. આ વર્ણન સમાજના સામાન્ય માણસને લક્ષમાં રાખીને કરવામાં આવ્યું છે એટલે તે લૌકિક દૃષ્ટાંતો અને લૌકિક સરખામણીઓથી ભરપૂર છે અને બીજી બાજુ પૂર્ણતાની પ્રાપ્તિનો આદર્શ નજર સમક્ષ છે એટલે સાદા શબ્દોમાં ઉચ્ચ વિચારણા પણ તેની સાથેસાથે જ રજૂ થઈ છે. આ કૃતિના કેટલાક નમૂનારૂપ શ્લોકોને જોતાં જોતાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજના ચિંતનને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ.
વ્યક્તિ અંતર્મુખી બનીને બાહ્ય વિષયોને બદલે આત્માના આંતરિક સ્વરૂપના ચિંતનમાં મગ્ન બને તો જ તેની પૂર્ણત્વ પ્રતિ ગતિ થાય તે વાત “મગ્ન અષ્ટકમાં કરીને તે માટે જરૂરી સ્થિરતા કેમ પ્રાપ્ત કરવી તે વાત સ્થિરતા અષ્ટકમાં કરે છે. લૌકિક દૃષ્ટાંતથી તેઓ સ્થિરતાનું મહત્ત્વ આ રીતે સમજાવે છે –
“અસ્થિરતારૂપ ખાટા પદાર્થથી લોભના વિકાર રૂપ કૂચા થવાથી જ્ઞાનરૂપ દૂધ બગડી જાય છે એમ જાણીને સ્થિર થા.” (અ.૩, શ્લો.૩)
સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરવી હોય તો મનની અસ્થિરતાના કારણરૂપ મોહનો ત્યાગ કરવો જરૂરી છે એમ “મોહત્યાગાષ્ટકમાં જણાવીને આવો મોહરહિત આત્મા જ્ઞાન અથાત્ આત્મસ્વરૂપમાં લીન બને છે તે ‘જ્ઞાન અષ્ટકમાં જણાવ્યું છે. તેમના ઉગારો છે –
જ્ઞાની નિમતિ જ્ઞાને મરીન ડ્રવ માનસે | (અ.૫, શ્લો.૧) 'જ્ઞાની પુરુષ પોતાની અંતર્મુખ પ્રવૃત્તિઓમાં નિમગ્ન બનીને ધ્યાન, તપ, શીલ, સમ્યકત્વ વગેરે ગુણો પ્રાપ્ત કરે પણ જો શમ = સમભાવ = સમતા ન કેળવે તો તે એકડા વગરનાં મીંડાં જેવું છે. જીવનમાં શમ આવતાં વિકારો કેવી રીતે નાશ પામે છે તે અંગે દૃષ્ટાંત આપતાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ “શમ અષ્ટકમાં જણાવે છે –
“ધ્યાનરૂપ વૃષ્ટિથી દયા રૂપ નદીનું શમરૂપ પૂર વધે છે ત્યારે વિકારરૂપ કાંઠાનાં વૃક્ષોનું મૂળથી ઉમૂલન થઈ જાય છે.” (અ.૬, શ્લો.૪)
