Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
યોગવિંશિકા” ઉપરની વ્યાખ્યા ! ૯૫
પરંપરાપ્રાપ્ત વિચારણાને અતિસંક્ષેપમાં રજૂ કરી છે. વર્ણપરક અર્થનો વાચક ૩૨, ૩ur શબ્દ પ્રાકૃત શબ્દકોશના સંપાદકની નજર બહાર રહી ગયો લાગે છે.
અનાલંબનઃ શ્રી યશોવિજયજીએ પ્રસ્તુત યોગાંગ માટે બે પાઠાન્તર સ્વીકાર્યો છેઃ (૧) અનાલંબન અને (૨) સૂક્ષ્મ આલંબન. પ્રથમ પાઠ તેમણે સ્વીકાર્યો છે અને બીજાનો પાઠભેદ તરીકે સ્વીકાર કરીને તેનું અર્થઘટન અનાલંબન આપ્યું છે.' આથી એમ કહી શકાય કે સુનો શાનંવો એ પાઠ લહિયાની ભૂલથી પ્રાપ્ત થયો નથી, પરંતુ યશોવિજયજીની પૂર્વેના કાળમાં ચાલતી વિચારણામાં બન્ને શબ્દો પ્રયોજાતા હતા.
એંશી પ્રભેદો : ઉપર્યુક્ત વસ ભેદો વિશે કોઈ વિવાદ શક્ય નથી, કારણકે ગ્રંથકાર શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ જ ચોથી ગાથામાં રૂઢિો ય ઉદ્ધા કહીને સ્પષ્ટતા કરી દીધી છે. પરંતુ તેથી આગળના ૮૦ પ્રભેદો કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે તે વિશે અસ્પષ્ટતા છે કારણકે, ગ્રંથકારે પોતે ૮૦ પ્રભેદોની સંખ્યા વિશે મૌન સેવ્યું છે. જોકે શ્રી યશોવિજયજીએ પ્રભેદોની ૮૦ની સંખ્યાનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ બે સ્થળોએ કર્યો છે પણ વીસ ભેદોના પ્રત્યેકના કયા ચાર પ્રભેદો તેની સ્પષ્ટતા કરી નથી. આ ગૂંચવાડો એટલા માટે ઉપસ્થિત થયો છે કે ગ્રંથકારે બે સ્થળોએ ચારચાર. પ્રભેદોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે કે પ્રથમ આઠમી ગાથામાં અનુકંપા, નિર્વેદ, સંવેગ અને પ્રશમ એ ચાર પ્રભેદોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે અને તે પછી અઢારમી ગાથામાં પ્રીતિ, ભક્તિ, આગમ (વચન) અને અસંગ અનુષ્ઠાન એ ચાર પ્રભેદોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
પં. સુખલાલજીના મત પ્રમાણે ઉક્ત ૨૦ ભેદોને પ્રીતિ આદિ (૧૮મી ગાથામાં કહેલા) ચારચાર પ્રભેદોથી ગુણતાં ૮૦ પ્રભેદો પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રી યશોવિજયજીને આ રીતે પ્રાપ્ત થતી ૮૦ પ્રભેદોની સંખ્યા અભિપ્રેત નથી, પરંતુ આઠમી ગાથામાં કહેલા અનુકંપા આદિ ચાર પ્રભેદોના આધારે થતી ૮૦ની સંખ્યા અભિપ્રેત છે એવું અનુમાન કરી શકાય છે, કારણકે (૧) અનુકંપાદિ ચારનો ઉલ્લેખ આઠમી ગાથામાં છે અને તે ગાથાની વ્યાખ્યામાં જ ૮૦ની સંખ્યાનો ઉલ્લેખ યશોવિજયજીએ કર્યો છે. આ સિવાય નવમી ગાથાના પ્રારંભમાં પ્રયોજાયેલા પર્વ પદની સ્પષ્ટતામાં પણ ૮૦ની સંખ્યાનો ઉલ્લેખ તેમણે કર્યો છે. એનો અર્થ એમ થાય કે આઠમી ગાથા સુધીમાં પ્રરૂપિત યોગાંગોથી બનતી ૮૦ની સંખ્યા શ્રી યશોવિજયજીને અભિપ્રેત છે. (૨) અનુકંપાદિ ચાર પ્રભેદો ઈચ્છાદિ ચારના કાર્યરૂપ છે, જે પ્રસ્તુત યોગપ્રક્રિયાની ઉચ્ચ અવસ્થા સાથે સુસંગત બને છે. (૩) વળી ૧૮મી ગાથામાં ઉલ્લેખેલા પ્રીતિ આદિ ચાર પ્રભેદો સદનુષ્ઠાનના છે અને અનાલંબન યોગાંગને સમજાવવા માટે ગ્રંથકારે પ્રયોજ્યા છે. આ ચાર પ્રભેદોના અંતિમ પ્રભેદ અસંગાનુષ્ઠાનમાં અનાલંબન યોગ અંતભવિ પામે છે અને તે રીતે અસંગાનુષ્ઠાન અને અનાલંબન અભિન્ન છે તેવી સ્પષ્ટતા યશોવિજયજીએ કરી
