Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૮૪ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
હજી વધુ એક દૃષ્ટાંત જોઈએ –
જેમાં જ્ઞાનરૂપ હાથીઓ ગર્જના કરી રહ્યા છે અને ધ્યાનરૂપ અશ્વો ખેલી રહ્યા છે એવી મુનિરૂપ રાજાની શમરૂપ સામ્રાજ્યની સંપત્તિ સર્વોત્કૃષ્ટ છે.” (અ.૬,
ગ્લો.૮)
આવા શમ રૂપ સામ્રાજ્યને મેળવવાની ઉત્કૃષ્ટ વાત તો કરી, પણ સામાન્ય માણસ ત્યાં સુધી કેમ પહોંચી શકે? ત્યાં આવે છે ઈદ્રિયજય-અષ્ટક, ઈદ્રિયોમાં મૂઢ થયેલ જીવ સારાસાર વિવેકના અભાવે જ્ઞાનામૃતને છોડીને ઝાંઝવાના નીર તરફ દોડે છે. તેથી ઇન્દ્રિયો પર વિજય મેળવીને, ત્યાગની ભાવના કેળવીને સત્ પ્રવૃત્તિઓમાં ક્રિયાશીલ બનવું જરૂરી છે. લૌકિક માતા, પિતા, બંધુ, પત્ની આદિનો ત્યાગ કરીને આત્મરતિરૂપ માતા, શુદ્ધ આત્મજ્ઞાનરૂપ પિતા, શીલ, સત્ય, શમ, દમ, સંતોષ વગેરે બંધુઓ અને સમતારૂપ પત્નીની સાથે સંબંધ બાંધવાનું ત્યાગ અષ્ટકમાં ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે.
આ બધી બાબતનું જ્ઞાન તો મેળવ્યું, પણ ક્રિયા વગર તે શૂન્ય છે. ક્રિયા અષ્ટકનાં નીચેના સરળ દૂતો આ વાત સહેલાઈથી સમજાવે તેવાં છેઃ ૧. માર્ગનો જાણકાર માણસ પણ ચાલવાની ક્રિયા વિના ઈચ્છિત શહેરમાં પહોંચતો નથી. ૨. દીપક સ્વયં સ્વપ્રકાશરૂપ હોવા છતાં તેમાં તેલ પૂરવા આદિ ક્રિયાની અપેક્ષા છે. ૩. વ્યવહારથી ક્રિયાનો નિષેધ કરનાર મુખમાં કોળિયો નાખ્યા વિના તૃપ્તિ ઇચ્છે છે.
માણસ યોગ્ય જ્ઞાન મેળવીને તેને અનુરૂપ ક્રિયા કરે તો તેને જે તૃપ્તિ પ્રાપ્ત થાય છે તે વાત “વૃતિઅષ્ટકમાં આ રીતે કરવામાં આવી છે –
“જ્ઞાનરૂપ અમૃત પીને, ક્રિયારૂપ કલ્પવેલડીનાં ફળ ખાઈને અને સમતારૂપ તાંબૂલનો આસ્વાદ કરીને મુનિ ઉત્કૃષ્ટ તૃતિ પામે છે.” (અ.૧૦, ગ્લો.૧)
“કોઈની તુલનામાં ન આવે તેવા શાંતરસના આસ્વાદથી અનુભવગમ્ય જેવી તૃપ્તિ થાય છે તેવી તૃમિ જિહા ઈદ્રિયથી પરસના ભોજનથી પણ થતી નથી.” (અ.૧૦, શ્લો.૩)
પુગલથી અતૃપ્તને વિષયવિલાસ રૂપ વિષના (ખરાબ) ઓડકાર આવે છે. જ્ઞાનથી તૃપ્ત ને ધ્યાનરૂપ અમૃતના (મીઠા) ઓડકારની પરંપરા ચાલે છે.” (અ. ૧૦, શ્લો.૭)
આ રીતે તૃપ્ત થયેલ જ્ઞાની પુરુષ જગતમાં નિર્લેપભાવે રહે છે તે વાત નિર્લેપ-અષ્ટકમાં કરીને આવો પૂર્ણ પુરુષ નિઃસ્પૃહ હોય છે તે વાત નિઃસ્પૃહઅષ્ટકમાં કરે છે. નિસ્પૃહી મુનિનું વર્ણન કરતાં તેઓ જણાવે છે કે –
પૃથ્વી એ જ શવ્યા, ભિક્ષાથી મળેલો આહાર, જૂનું વસ્ત્ર અને વન એ જ ઘર હોવા છતાં નિસ્પૃહીને ચક્રવર્તીથી પણ અધિક સુખ છે ! આ એક આશ્ચર્ય છે.” (અ.૧૨, શ્લો.૭)
