Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૪૦ ] ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
એક સંન્યાસીને પરાસ્ત કર્યો. આ અંગે તેમના સમકાલીન માનવિજયજી ધર્મસંગ્રહ’ની પ્રશસ્તિમાં નોંધે છે :
सतर्ककर्कशधियाखिलदर्शनेषु मूर्धन्यतामधिगतास्तपगच्छधुर्याः । काश्यां विजित्य परयूथिकपर्षदोऽग्या विस्तारितप्रवर जैनमतप्रभावाः ॥ આ પછીનાં ચાર વર્ષ આગ્રામાં એક ન્યાયાચાર્ય પાસે તર્કસિદ્ધાન્ત અને પ્રમાણશાસ્ત્રનો ઉત્કૃષ્ટ કક્ષાનો અભ્યાસ કરી યશોવિજયજી ‘દુર્દમ્યવાદી’ બન્યા.. સર્વવિદ્યાસંપન્ન યશોવિજયજી વાદવિવાદમાં તીક્ષ્ણ પ્રતિભાનો પરિચય કરાવતા અમદાવાદ આવ્યા. તે કાળે ગુજરાતના સુબા મહોબતખાનની રાજસભામાં ૧૮ અવધાન કરી ખૂબ સન્માન પામ્યા. તે વખતે સંઘના સૂચનથી ગચ્છનાયક આચાર્ય વિજયપ્રભસૂરિએ તેમને ‘ઉપાધ્યાય' પદવી બક્ષી.
ત્રેપન વર્ષના અલ્પ આયુષ્યકાળમાં શ્રી યશોવિજયજી સતત અધ્યયનશીલ રહ્યા. સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, ગુજરાતી અને મારવાડી એમ ચારેય ભાષાઓમાં તેમણે એકસરખી પ્રતિભાથી વિવિધ વિષયના ગ્રંથોની રચના કરી. શ્રી યશોવિજયજીની સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ ગુણાત્મક અને માત્રાત્મક દૃષ્ટિએ અનન્ય છે. તેમણે ન્યાય અને યોગ જેવાં દર્શનો, જૈન તત્ત્વજ્ઞાન અને આચાર, ધર્મનીતિ અને અધ્યાત્મને પોતાની રીતે રજૂ કર્યાં છે. કથાચિરતની રજૂઆતમાં તેમનો કસબ દેખાય છે. પ્રજ્ઞાચક્ષુ પં. સુખલાલજી નોંધે છે :
“યશોવિજયજીના જેવી સમન્વયશક્તિ રાખનાર, જૈન-જૈનેતર મૌલિક ગ્રંથોનું ઊંડું દોહન કરનાર, પ્રત્યેક વિષયના અંત સુધી પહોંચી તેના પર સમભાવપૂર્વક પોતાનાં સ્પષ્ટ મંતવ્ય પ્રકાશનાર, શાસ્ત્રીય અને લૌકિક ભાષામાં વિવિધ સાહિત્ય રચી પોતાના સરલ અને કઠિન વિચારોને સર્વ જિજ્ઞાસુ પાસે પહોંચાડવાની ચેષ્ટા કરનાર અને સંપ્રદાયમાં રહીને પણ સંપ્રદાયના બંધનની પરવા નહીં કરીને જે કંઈ ઉચિત જણાયું તેના પર નિર્ભયતાપૂર્વક લખનાર, કેવળ શ્વેતામ્બર દિગમ્બર સમાજમાં જ નહીં, બલકે જૈનેતર સમાજમાં પણ તેમના જેવો કોઈ વિશિષ્ટ વિદ્વાન અત્યાર સુધી અમારા ધ્યાનમાં આવેલો નથી. ઉપાધ્યાયજી જૈન હતા તેથી જૈનશાસ્ત્રનું ઊંડું જ્ઞાન તો તેમને માટે સહજ હતું. પરંતુ ઉપનિષદ્, દર્શનો અને બૌદ્ધગ્રંથોનું આટલું વાસ્તવિક, પરિપૂર્ણ અને સ્પષ્ટાન તેમની અપૂર્વ પ્રતિભા અને કાશીસેવનનું જ પરિણામ છે.”
અન્યત્ર સુખલાલજી નોંધે છે : “તેઓ જન્મસંસ્કારસંપન્ન, શ્રુતયોગસંપન્ન અને આજન્મ બ્રહ્મચારી ધુરંધર આચાર્ય હતા. સામાન્ય રીતે પોતાના બધા ટીકાગ્રંથોમાં તેમણે જે કહ્યું છે તે બધાનું ઉપપાદન પ્રાચીન અને પ્રમાણિક ગ્રંથોની સંમતિ દ્વારા કર્યું છે, ક્યાંય કોઈ ગ્રંથનો અર્થ કાઢવાની ખેંચતાણ તેમણે કરી નથી. તર્ક અને સિદ્ધાન્ત બંનેનું સમતોલપણું સાચવી પોતાના વક્તવ્યની પુષ્ટિ કરી છે.” અકબરપ્રતિબોધક આચાર્ય હીરવિજયસૂરિની પરંપરામાં યશોવિજયજી
