________________
૧૫
ધર્મ કહ૫વૃક્ષનું મૂળ દુઃખની કરુણ અને સર્વ પાપાત્માઓની પાપની ઉપેક્ષા હોય છે.
વળી ધર્મ પામ્યા પહેલાંની અવસ્થામાં બીજાઓ પિતા પ્રત્યે મિત્રી ધારણ કરે, પિતાના ગુણોને જોઈને બીજા આનંદ પામે, પિતાનાં દુખે પ્રત્યે બીજા કરુણા ધારણ કરે અને પોતાના પાપાચરણ પ્રત્યે બીજા મધ્યસ્થ ભાવ રાખે, એવી ભાવના જીવમાં સતતપણે ચાલુ હોય છે.
ધર્મ પામ્યા પછી તે બીજા પ્રત્યે મૈત્રી, પ્રમાદ, કરુણા અને માધ્યશ્યને ધારણ કરે છે. પ્રથમને મારૂં રૌદ્ર ધ્યાન કહેવાય છે, અને બીજાને ધર્મ-શુકલ ધ્યાન કહેવાય છે.
ક્ષયના રેગીને જેમ વસંતમાલતી, સુવર્ણ, લેહ, અભ્રક વગેરે રસાયણો પુષ્ટિ આપે છે તેમ આ મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાએ અતિ આન્ન અને રૌદ્રાદિ અશુભ ધ્યાનથી થતા આંતરિક ક્ષય રોગને નાશ કરી ધર્મધ્યાન રૂપી રસાયણ વડે આપણા આંતરિક દેહને પુષ્ટ કરે છે. ખંડિત થયેલી ધ્યાનની ધારાને આ ભાવનાઓ ફરીથી જોડી આપે છે.
આર્તધ્યાન એટલે આપણને વર્તમાનમાં જે અનુકૂળતાઓ સાંપડી છે, તે કાયમ રહે અને જે નથી મળી તે અનુકૂળતા સાંપડે તેમ ઈચ્છવું તથા જે પ્રતિકૂળતા અત્યારે છે તે કેમ ચાલી જાય તથા ભવિષ્યમાં પણ પ્રતિકૂળતા કદી ન આવે તેમ ઈચ્છવું તે.
આવાં આધ્યાન ઉગ્ર બની હિંસા, અસત્ય, ચેરી
