________________
૩૪
પરમેષ્ટિ નમસ્કાર જીવનનું એક પવિત્રતમ કર્તવ્ય છે. નમસ્કારને આ આંતરિક હસ્યભૂત ભાવ છે અને તે શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રના પવિત્ર પદો વડે સૂચિત થાય છે.
સંસારમાં અનંતાનંત આત્માઓ રહેલા છે. ચાર ગતિ, પાંચ જાતિ અને રાશી લાખ જીવાનિઓમાં પિતપોતાના કર્માનુસારે જ સુખ દુઃખ ભેગવી રહ્યા છે. તેમાંથી અનંત આત્માઓ એવા છે, કે જેઓ સંસારયાત્રાને પાર કરી, સિદ્ધ, બુદ્ધ અને મુક્ત બની અજરામરપદને પ્રાપ્ત કરી ચૂક્યા છે. એ રીતે કર્મથી બદ્ધ અને કર્મથી મુક્ત-બંને પ્રકારના આત્માઓ લોકમાં રહેલા છે. પરંતુ તેમાંના જે જીવે મુક્ત થઈ ચૂક્યા છે અને મુક્ત થવા માટે જે સતત પ્રયત્નશીલ છે, તેઓ જ નમસ્કારનાં પાત્ર છે. જૈનશાસ્ત્રમાં તેને પંચપરમેષ્ટિ કહ્યા છે. તેને અર્થ એ છે કે–સંસારના અનંતાનંત આત્માઓમાં આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિથી પાંચ પ્રકારના આત્માઓ સર્વથી શ્રેષ્ઠ છે, સર્વથી મહાન છે, સર્વથી ઉચ્ચ દશાને પામેલા અને પામનારા છે, પદ્મપદે પહેલા અને પહોંચનારા છે, એટલે પવિત્ર સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરી ચૂકેલા અને પ્રાપ્ત કરનારા છે અને અન્ય વાસનામગ્ન આત્માઓની અપેક્ષાએ આધ્યાત્મિક વિકાસની ઉચ્ચ ભૂમિકા ઉપર રહેલા છે. શ્રી અરિહંત આદિ પાંચ પદે વડે સંસારના સર્વોચ્ચ આત્માઓને સંગ્રહી લેવામાં આવ્યા છે. છે. બીજી બાજુ સંસારનાં મેટામાં મેટાં પદે ઈંદ્ર અને - ચાવલનાં છે. એ પદને પામેલા પણ આ પાંચ પ્રકારના
