________________
મહામંત્રમાં શુભ ધ્યાનના પ્રકારો
પહ
આદિ કોઈ પણ સ્થાન, કે જે વધારે પરિચિત હાય, ત્યાં મનેાવૃત્તિને એકાગ્ર કરી, પૂર્વ અથવા ઉત્તર દિશા સન્મુખ પ્રસન્ન મુખવાળા થઈને શુભ ધ્યાન કરવું. તે ધ્યાન એ પ્રકારનું છે—બાહ્ય અને આંતર્. બાહ્યયાન સૂત્ર અથના પરાવર્તન રૂપ છે, અથવા દૃઢવ્રતતા, શીલાનુરાગ તથા વચન, કાયા અને મનના વ્યાપારાને દઢતાથી રોકી રાખવા વગેરે બાહ્યધ્યાન છે. આંતર્ધ્યાન તે છે, કે જેને ખીજા જાણી ન શકે. માત્ર અનુમાન કરી શકે તેવું કેવળ સ્વસ ંવેદગ્રાહ્ય તે સક્ષેપથી ચાર પ્રકારનુ છે. અન્યત્ર તેના દશ પ્રકારો પણ બતાવ્યા છે. આંતર્ધ્યાનને આધ્યાત્મિક ધર્મ ધ્યાન પણ કહે છે. અહીં શ્રી પંચપરમેષ્ઠિના સ્મરણમાં તે દશેય પ્રકારના ધ્યાનને કેવી રીતે સમાવેશ થાય છે, તેને ટૂંકમાં
વિચાર દર્શાવ્યો છે.
૧. અપાયવિચય--અપાયને અંગે વિચાર તે અપાયવિચય. મન-વચન-કાયાના દુષ્ટ વ્યાપારા આત્માને અપાય-કારક છે. તે દુષ્ટ વ્યાપારાથી આત્મા ભવમાં ભટકે છે. શ્રેષ્ઠ રાજ્ય પ્રાપ્ત થયા પછી જેમ કાઈ માલિશ આત્મા ભિક્ષા માટે ભટકે, તેમ મન-વચન-કાયાના શુદ્ધ વ્યાપારવાળા જીવને મેાક્ષ સ્વાધીન છતાં દુષ્ટ વ્યાપારો વડે તે ભવભ્રમણ કરે છે. અહીં ‘ મારા તે દુષ્ટ બ્યાપારાને હું કેવી રીતે રોકું ? ’–એ પ્રકારના સંકલ્પવાળા જીવને અપાયવિચય ધર્મધ્યાન થાય છે, કારણ કે—તેમાં દોષવનની પરિણતિ છે. આ પરિણતિ કુશળમાં પ્રવૃત્તિ કરાવનાર છે. શ્રી નવકાર
