________________
નવકારમાં નવ રસે
( ૧૧૧ જ્યાં આ શાંતરસ હોય છે, ત્યાં સાત્વિકભાવને પામેલા બીજા આઠેય ર તેની ઉચ્ચ દશામાં હયાતિ ધરાવે છે. એ જ કારણે શાંતરસ એ બધા રસનો રાજા ગણાય છે. બીજા બધા રસનું જ્યારે ઉકરણ થાય છે, ત્યારે તે દરેક શતરસસ્વરૂપ બની જાય છે. એ રસનું ઉચ્ચીકરણ, ઊર્ધ્વીકરણ કે સાત્વિકીકરણ કેવી રીતે થાય છે અને તે વખતે બધા રસે કેવી રીતે શાંતરસમાં ભળી જાય છે, તે સમજવા માટે દરેક રસેના વિભાવ, અનુભાવ અને સંચારીભાવો સહિત સ્થાયીભાવોને પણ સમજવા જોઈએ. અહીં નામ માત્ર તેને જણાવીને, તે બધાને શાંતરસમાં કેવી રીતે અંતર્ભાવ થાય છે, તે જોઈશું.
શૃંગારાદિ રસોનાં નામે આપણે જોઈ આવ્યા. તે દરેકને સ્થાયીભાવ શું છે તે હવે જોઈએ. શંગારને સ્થાયીભાવ રતિ', હાસ્યને સ્થાયીભાવ “હાસ', કરુણાને સ્થાયીભાવ શેક', રૌદ્રને સ્થાયીભાવ - ક્રોધ', વરનો સ્થાયીભાવ ઉત્સાહ”, ભયાનકનો સ્થાયીભાવ “ભય”, બીભત્સને સ્થાયીભાવ “જુગુ.સા અને અભુતને સ્થાયીભાવ “વિસ્મય' છે. રતિથી માંડીને વિસ્મય પર્યતન થાયીભાવે દરેક જીવમાં કાયમ હોય છે. તેને પ્રગટ થવાની સામગ્રી મળતાની સાથે જ તે બહાર આવે છે. દા. ત. શૃંગારરસને સ્થાયીભાવ “રતિ” છે અને રતિ સંગવિષયક ઈચ્છારૂપ છે, તેથી નાયક-નાયિકા, તેની ચેષ્ટા તથા બીજા નિમિત્તો મળતાની સાથે જ શંગારને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. તેનું ઊર્ધીકરણ જે કરવું - હેય,
