________________
સાધના
તે ચાર છે. ધર્મ, અર્થ કામ અને મેક્ષ. અર્થ અને કામએ બે પુરુષાર્થો પુરુષ પ્રયત્નથી સાધ્ય હોવા છતાં, એ માટેનો પ્રયત્ન પરિણામે આત્માને હાનિકર હેવાથી, તેને શ્રી જૈનશાસને આદર આપ્યું નથી. અર્થ અને કામ-એ બે પુરુષાર્થોને મનુષ્યજીવનમાં આદર કે ઉત્તેજન નહિ આપવાનું બીજું કારણ એ પણ છે કે-એ પુરુષાર્થ પ્રત્યે જીવન પ્રેમ અનાદિકાળથી લાગી રહેલે છે અને એ બે અસદ્ વસ્તુઓના નૈસર્ગિક અનુરાગથી જ જીવ અનેક પ્રકારની નિરર્થક તકલીફે પ્રત્યેક સ્થાને ભેગવી રહ્યો હોય છે. એમાંથી બચવા માટે અને એ અગ્ય વસ્તુઓના રોગમાંથી છૂટવા માટે અવસર જીવને મનુષ્યભવ આદિ ઉત્તમ ભમાં જ મળે છે. અન્ય ભવમાં સારાસાર, યુક્તાયુક્ત કે કાર્યાકાર્યને વિવેક કરવાની, તે શક્તિ જીવને પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી, કે જે મનુષ્યભવમાં પ્રાપ્ત થાય છે; અને એ વિવેકશક્તિને સંપૂર્ણ અમલ પણ મનુષ્યભવમાં જ થઈ શકે છે. તેથી તે ભવ પ્રાપ્ત થયા પછી પણ આત્મા અર્થ અને કામના અનુરાગથી ન છૂટે અને તેના પ્રેમમાં પડી રહી અનેક પ્રકારનાં પાપને આચરે, તેના જેવું અસમંજસ અને અઘટિત ચેષ્ટિત બીજું એક પણ ન હોઈ શકે.
કામપુરુષાર્થ એ જીવને સાક્ષાત્ સુખ આપનાર છે. અર્થ પુરુષાર્થ એ કામપુરુષાર્થનું સાધન હોવાથી જીવને પરંપરાએ સુખને આપનાર થાય છે, તે પણ એ કામ પુરુષાર્થ જનિત સુખને જ્યારે વિચાર કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે
