________________
સાધના
નિત્ય અગર એકાન્ત અનિત્ય માનવાથી આત્માની સાથે ઉપરોક્ત એક પણ સંબંધ ઘટી શક્તિ નથી. એકાન્ત નિત્ય પક્ષમાં આવતાં દૂષણે
પૂર્વાવસ્થાના ત્યાગપૂર્વક ઉત્તરાવસ્થાની પ્રાપ્તિ, એ જ સંબંધ છે. ફૂટસ્થ નિત્યવાદીના મતમાં એ સંબંધ કેવી રીતે ઘટી શકે? સંબંધ વિના સંબંધીમાં ત્વ, લેક- સ્વાદિ ધર્મો પણ કેમ ઘટી શકે ? પૂર્વાવસ્થામાં અપ્રમાતા આત્મા ઉત્તરાવસ્થામાં પ્રમાતા બને છે, એ વાત સર્વાનુભવસિદ્ધ છે. ક્ષણે ક્ષણે જ્ઞાનની અને સુખ-દુઃખની હાનિ-વૃદ્ધિ થયા કરે છે, તેમજ જન્મથી મરણપર્યત જીવની અનેક અવસ્થાએ ફરે છે. જ્ઞાનેચ્છાદિનું કતૃત્વ અને સુખદુઃખાદિનું ભકતુ વ જીવનું અનુભવસિદ્ધ છે, તે એકાન્ત નિત્યપક્ષમાં કેવી રીતે ઘટે? એકાન્ત નિત્યપક્ષમાં સુખદુઃખનું વેદના અને ઘટ-પટાદિ સંવેદનેને ભેદ જેમ ઘટતે નથી, તેમ બંધ-મેક્ષને ભેદ પણ ઘટતું નથી. આ માટે જે એકાન્ત નિત્ય અને અપરિણામી માનવામાં આવે, તે તેવા આત્માને સર્વદા બંધ રહેવું જોઈએ યા સર્વદા મેક્ષ જ રહે જોઈએ. બંધનું કારણ આત્માનો હિંસાદિને વિષે કરવા, કરાવવા કે અનુદવા રૂપ પરિણામ અને મોક્ષનું કારણ હિંસાદિની વિરતિને પરિણામ છે. નિત્ય પક્ષમાં આ રીતે હિંસા અહિંસાદિની પરિણતિને ભેદ કેવી રીતે ઘટે?
સાંખ્ય મતવાળા કહે છે કે-આત્મા અક્ત હોવાથી -પુણ્ય-પાપ બાંધતું નથી અને બંધને અભાવ હોવાથી તેને
