________________
સાધના ઉપાધેિ સાન્નિધ્યથી વિકૃત દેખાય છે, તેમ પ્રકૃતિના સાન્નિધ્યથી પુરુષ પણ કર્યા છે તેમ દેખાય છે. અથવા જેમ ચંદ્ર સ્વભાવે અવિકૃત સ્વભાવવાળે હેઈને ચંદ્રોપલના. ૫ય ક્ષરણમાં કદાચિત્ પ્રાજક બને છે, કવચિત્ નથી. બનતે, તેમ આત્મા પણ સ્વભાવથી અવિકૃત રવભાવવાળે હોવા છતાં પ્રકૃતિની અલેચનામાં કદાચિત્ પ્રાજક થાય છે, કદાચિત્ થતું નથી.
તેઓનું આ કહેવું પણ અનુભવવિરૂદ્ધ છે. સ્ફટિક પણ ઉપાધિના યોગે પરિણામાન્તર પામે જ છે અને ચંદ્રમા, પણ નિત્યાનિત્યાત્મક છે. જે સર્વદા એક જ સ્વરૂપવાળો હોય, તે તે ચંદ્રોપલના પય ક્ષરણમાં સદા યેજક બને જ જોઈએ. પરંતુ સદા પ્રાજક નથી બનતે, તેથી તેને
ક્વચિત્ પ્રાજક અને કવચિત્ અપ્રાજક ઉભય સ્વભાવવાળે માનવે જોઈએ.
વળી સાંખે જે પ્રધાનને અર્થાત્ પ્રકૃતિને એક, અક્રિય અને નિત્ય માને, તે તેને પણ બંધ–મિક્ષ ન ઘટેજે પ્રધાનનો મેક્ષ માનવા માટે તેને પરિણામી માને, તે તેના સ્વરૂપને જ નાશ થાય અને મેક્ષ વખતે પ્રકૃતિનું પ્રકૃતિત્વ ચાલ્યું જાય. પછી તેનું સ્વરૂપ જ ક્યાં રહ્યું ? સાંખ્યને સિદ્ધાન્ત છે કે પ્રકૃતિને વિગતે મેક્ષ છે. એ વિયેગને અર્થ જે પ્રકૃતિનું પરિણામાન્તર માનવામાં આવે, તે. પ્રકૃતિની નિત્યતા ન રહે અને સ્વરૂપ પણ ન રહે. એ કારણે. પ્રકૃતિને પણ બંધ-મેક્ષ ઘટી શકે નહિ. એકાન્ત નિત્ય
