________________
સાધના
s
સ્થિરક સ્વભાવવાળા) નિત્ય માને છે. કૂટસ્થ નિત્યવાદીના મતે, આત્માને કતૃત્વ-ભેાકતૃત્વ, કાંઈ પણ ઘટી શકતુ નથી. જ્ઞાન—દચ્છાદિના જીવની સાથે સંબંધ, એ જીવનું કર્તૃત્વ છે, સુખ-દુઃખાદિના સંબંધ તે જીવનુ લેાતૃત્વ છે તથા અદૃષ્ટ (ક), શરીર અને ઇન્દ્રિયાદિના સંબંધ તે જીવના જન્મ, જવન અને મરણ આદિ છે. આત્માને એકાન્ત એકીસાથે જન્મેલા અને કાયાક્રિક સરખી સ્થિતિને પામેલાની પણ પ્રજ્ઞાદિક સ્થિતિ સરખી કેમ નથી ? જે વસ્તુ નજરે ન દેખાય, તે ન હેાય એમ પણ નહિ. વાયુ આંખે દેખાવે નથી, છતાં શું નથી ? સ્પલક્ષણુથી જેમ વાયુ સિદ્ધ છે, તેમ જ્ઞાનલક્ષણથી જીવ પણ સિદ્ધ છે. બાળકની પ્રથમ રતન-પાનપ્રવૃત્તિ તે પૂર્વભવની વાસનાને સૂચવનારી છે અને એ જ પરલેાક માટે માટું પ્રમાણ છે. મનુષ્ય વ સમાન છતાં એક સુખી અને એક દુઃખી, એક રાજા અને એક રંક, એ પુણ્ય-પાપ વિના કેમ સ`ભવે ? પરલેાક માટે તપ-નિયમાદિ સહન કરનારા મહાપુરુષોના પ્રયત્નને નિષ્ફળ કેમ કહેવાય ? પરમા માટે સહન એ નિષ્ફળ નથી, કિન્તુ ભેગલ પટ પુરુષો ક્ષણિક ભાગસુખને માટે જે કષ્ટ સહન કરે છે, તે નિષ્ફળ છે અને ભવિષ્યમાં કષ્ટની પર પરાને આપનાર છે. પલેાક અને મેક્ષ માટે થતાં તપજપ એ કષ્ટરૂપ નથી, પણ આગામી અનંત ૠના નિવારક છે અને તેથી કટુ ઔષધપાનના ન્યાયે જ્ઞાની અને પરમાથી પુરુષો તેને આચરે છે અને આચરવા માટે ઉપદેશે છે.
