________________
સાધના
આ રીતે સુખને આધાર જ્યાં સુધી આત્મા સિવાય અન્ય પદાર્થો ઉપર રાખવામાં આવે છે, ત્યાં સુધી સાચા સુખથી દૂર રહેવાનું જ થાય છે. આત્માનું સુખ કે આત્મિક આનંદ મેળવવામાં પારકા ઉપર આધાર રાખવો પડતું નથી. માત્ર આત્માની સ્વસ્થતા ઉપર જ તેને આધાર છે, માટે: તે જ સાચું સુખ છે. શાસ્ત્ર કહે છે કે(૧) “કવિજal Trળા '-અપેક્ષા એ જ અનાનંદ છે.? ૨) “ક્ષાયા સુરૂપવાન્ !”—“પારકાની અપેક્ષા
રાખવી એ જ દુઃખરૂપ છે.' (૩) “પૃહા મહાકુમ્ -પરસ્પૃહા એ જ મહાદુઃખ છે.” (૪) નgવં દારૂa'–નિસ્પૃહત્વ એ જ મહાસુખ છે.
એ વગેરે વાક્યોનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્યાં સુધી મનુષ્ય સુખને માટે પરપદાર્થો ઉપર આધાર રાખે છે, ત્યાં. સુધી જ તે દુઃખી છે. આત્મા સિવાયના સર્વે પરપદાર્થો, વિષયે અને તેનાં સાધને ઉપાધિરૂપ છે, દુઃખરૂપ છે અને તે કારણથી તેના ઉપર આધાર રાખનારા આત્માએ દુખને જ પામે છે. કહ્યું છે કે
“આત્મસ્વરૂપ એ જ પિતાની વસ્તુ છે અને પરસ્વરૂપ એ જ પારકી વસ્તુ છે, એ આત્મા અને અનાત્માનો અથવા ચેતન અને જડ વચ્ચેને ભેદ જેણે યથાર્થ જામ્યો છે, તેણે જાણવાયેગ્ય સઘળું જ જાણ્યું છે.'
