________________
૨૦૬
સાધના
આત્મામાં જ આત્મા વડે આત્માને સુખ અનુભવાય છે. એ જ શાશ્વત શાન્તિ, પરમાનંદ કે સાચા સુખનું સ્વરૂપ છે. એ સુખ ઉત્સુકતાન નાશથી જન્મે છે, તેથી ઉત્સુકતાને નાશ કરવા માટે પ્રયાસ કરે, એ જ એક પરમ પુરુષાર્થ છે. એ પુરુષાર્થનું નામ ધર્મપુરુષાર્થ છે. મોક્ષપુરુષાર્થ એ ધર્મપુરષાથનું ફળ છે. ધર્મપુરુષાર્થ એ મોક્ષપુરુષાર્થનું મૂળ છે. ધર્મસ્થાને આદર
કામપુરુષાર્થમાં જેમ મલિન કામગમાં રોગને ઉત્કર્ષ વધીને વિપર્યાસ વધતું જાય છે અને વધતા વધતા. દુર્ગતિમાં પરિણમે છે, તેમ ધર્મ પુરુષાર્થમાં એથી વિપરીત થાય છે. ધર્મપુરુષાર્થનાં સાધન, સ્વરૂપ, વિષય અને ફળએ ચારેય અંગે વિશુદ્ધ છે. દયા, દાન, ક્ષમાદિ એનાં અંગે-કારણે છે; આત્માને વિશુદ્ધ અધ્યવસાય એ એનું સ્વરૂપ છે, શ્રી પંચપરમેષ્ઠિ આદિ પરમ તત્વની ભક્તિ, ઉપાસના અને આજ્ઞાપાલનાદિ, એ એને વિષય છે અને ઉત્તમ પ્રકારના દેવભવનાં અને મુક્તિનાં સુખે, એ એનું ફળ છે. એ પ્રત્યેક વસ્તુઓ ચિત્તવિશુદ્ધિનું રસાયણ છે. અને વિશુદ્ધ ચિત્તથી જીવ પુણ્યબંધ અને કર્મનિર્જરાને કરે છે. પુણ્યબંધ અને કર્મનિર્જરા એ પરંપરાએ સ્વર્ગપવર્ગમાં પરિણમે છે. મેક્ષને વિષે એકતાન મતિવાળા, ઉત્તમ વેશ્યાઓને ધારણ કરનારા, સાત્વિક પુરુષ જ ધર્મ પુરુષાર્થનું આસન કરી શકે છે. અર્થ અને કામપુરુષાર્થ,
