________________
૧૭૪
પરમેષ્ટિ નમસ્કાર દમન સરળ અને સ્વાભાવિક રીતે થાય છે. આ મંત્રને આદર્શ હૃદયમાં શ્રદ્ધાને અને દઢ વિશ્વાસને ઉત્પન્ન કરે છે, કે જેથી મૂળ વૃત્તિઓના દમનમાં મોટી સહાય મળે છે. શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રના ઉચારણ, સ્મરણ, ચિંતન, મનન અને ધ્યાન વડે મન ઉપર એવા સંસ્કાર પડે છે, કે જેથી જીવનમાં શ્રદ્ધા અને વિવેકનું ઉત્પન્ન થવું સ્વાભાવિક થાય છે. મનુષ્યનું જીવન શ્રદ્ધા અને વિચારે ઉપર જ અવ- લંબિત છે. શ્રદ્ધા અને વિવેક વિના મનુષ્ય મનુષ્ય તરીકે
જીવી ન શકે, તેથી મૂળ વૃત્તિઓનું દમન અથવા નિયંત્રણ કરવા તેને મહામંગલ શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રનું સ્મરણ પરમ આવશ્યક છે. આ પ્રકારના ધાર્મિક વાક્યોનાં ચિંતનથી મૂળ વૃત્તિઓ નિયંત્રિત થાય છે તથા જન્મજાત સ્વભાવમાં પરિવર્તન થતું જાય છે, નિયંત્રણની પ્રવૃત્તિ ધીમે ધીમે આવે છે. જ્ઞાનાર્ણવમાં આચાર્ય શુભચન્દ્ર બતાવ્યું છે કે મહામ ગલ વાક્યોની વિદ્યશક્તિ આત્મામાં એવા પ્રકારને શૉક (Shock-કરંટ-શક્તિ) આપે છે, કે જેથી આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહજન્ય સંજ્ઞાઓ સહેલાઈથી પરિષ્કૃત બની જાય છે. જીવનતળને ઉન્નત બનાવવા માટે આ પ્રકારના મંગલ વાક્યોને જીવનમાં ઉતારવા એ પરમ આવશ્યક છે.
મૂળ વૃત્તિઓના પરિવર્તનને બીજો ઉપાય “વિલયને છે. વિલયન બે પ્રકારે થઈ શકે છે-
નિધથી અને વિરોધથી. કે નિધનું તાત્પર્ય એ છે કે–વૃત્તિઓને ઉત્તેજિત થવાને
અવસર જ ન આપે. આથી મૂળ વૃત્તિઓ થડા જ સમયમાં • નષ્ટ થાય છે. વિલયમ જેમ્સનું કથન છે કે–જે કોઈ વૃત્તિને
