________________
vvvvvvvvvvvvvv -
૧૧૨
પરમેષ્ટિ નમસ્કાર તે આલંબન અને ઉદ્દીપનવિભાવે પલટી નાખવા જોઈએ. નાયક-નાયિકા અને તેની ચેષ્ટાઓના સ્થાને શ્રી પંચપરમેષ્ટિ ભગવતે અને તેઓની ઉદાત્ત પ્રવૃત્તિઓને જોતાં કે સ્મરણ કરતાંની સાથે જ તેઓના સંગવિષયક ઈચ્છારૂપી રતિભાવ ઉદ્દીપન થાય છે. પરિણામે શ્રી પંચપરમેષિના વિરહમાળે, તેઓનો સમાગમ કરવાની ઈચ્છારૂપ અને સમાગમકાળે તેઓની સેવા કરવાની ઈચ્છારૂપ ઉચ્ચ કોટિને શંગાર અનુભવાય છે. આ ઉચ્ચ કોટિને શૃંગાર વિષયસુખની ઈચ્છારૂપ તૃષ્ણાને નાશ કરનાર હોવાથી શાંતરસથી ભિન્ન છે.
એ રીતે જેમ શૃંગાર શાંતરસમાં પરિણમે છે, તેમ બીજા બધા રસ તેની ઉચ્ચ અવસ્થામાં શાંતરસરૂપ બની જાય છે. જેમ કે વિકૃત વેષ વગેરે જેવાથી ઉત્પન્ન થતું હાસ્યરસ, સંસારનાટકમાં કર્મના સંબંધથી વિવિધ પ્રકારના વેષ ધારણ કરતાં અને વિવિધ પ્રકારના નાચ નાચતાં સંસારી જીવોની વિડંબના જેઈને ઉત્પન્ન થતો હાસ્યરસ અહીં શાંતરસમાં પલટાઈ જાય છે. એ પ્રમાણે તે જ સંસારી જીવોને ઈષ્ટને નાશ અને અનિષ્ટની પ્રાપ્તિથી થતા ચિત્તવૃત્તિરૂપ શેકનું દર્શન કરતાં ઉચ્ચ કેટિને કરૂણરસ જાગે છે, જે શાંતરસનું જ એક સ્વરૂપ છે. ક્રોધાદિ ષડ્રરિપુઓ વડે કરાતા અપકારથી થતું ચિત્તવૃત્તિઓનું પ્રજવલન રૌદ્રરૂપ હોવા છતાં અહીં શાંતરસરૂપ બની જાય છે. વિષયકષાયને પરાસ્ત કરવાને તથા દીન-દુઃખી જીવોને સહાય કરવાને ઉત્સાહ શ્રેષ્ઠ વીરરસરૂપ બની શાન્તરસરૂપે રૂપાન્તર પામે છે. આંતરશત્રુઓ
