________________
૮
મહામંત્રને ઉપકાર ક્રિયા કેમ બનાવાય? તેનું જ્ઞાન મળે છે. શ્રી અનુગદ્વારસૂત્રમાં ભાવક્રિયાનું લક્ષણ બતાવતાં ફરમાવ્યું છે કે
जण्णं समणे वा, समणी वा, सावए वा, साविया वा, तच्चित्ते, तम्मणे, तल्लेसे, तदझवसिए, तत्तिव्वज्झवसाणे, तदट्ठोवउत्ते, तदप्पिकरणे, तब्भावणाभाविए, अन्नत्थ कत्थइ मणं अकरेमाणे उभओकालं आवस्सयं करेइ ।
અથ–સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા ઉભયકાળ આવશ્યકને કરે. કેવી રીતે? તશ્ચિત્ત, તન્મન, તલ્લેશ્યા, તદ્દ અધ્યવસાય, તત્ તીવ્ર અધ્યવસાન, તદ્ ઉપયુક્ત, તર્ષિતકરણ અને તદ્ ભાવનાથી ભાવિત થઈને અન્યત્ર કઈ પણ સ્થાને મનને કર્યા વિના કરે, એવી ક્રિયા ભાવક્રિય છે અને એ રીતે થતું આવશ્યક એ ભાવ આવશ્યક છે.
અહીં સામાન્ય ઉપગને તશ્ચિત્ત કહે છે, વિશેષ ઉપગને તન્મન કહે છે અને ઉપગની વિશુદ્ધિને તલેશ્યા કહે છે. જે ભાવ તે જ ભાવિત સ્વર જ્યારે બને, ત્યારે લેશ્યાની વિશુદ્ધિ થઈ ગણાય છે. જે સ્વર તેવું જ સ્થાન બને, ત્યારે ચિત્ત તથ્યવસિત અને તેવું જ તીવ્ર અધ્યવસાનવાળું બન્યું ગણાય છે. તદ્ અર્પિતકરણ, તદ્દ અર્થોપયુક્ત અને તદ્ ભાવનાભાવિત, એ ચિત્તનાં ત્રણ વિશેષણે ચિત્તની વધતી જતી એકાગ્રતાને સૂચવે છે. સર્વ કરણે એટલે મન, વચન અને કાયા, તથા કરણ, કરાવણ અને અનુમોદન તે વડે યુક્ત ચિત્ત, અર્થ, ભાવાર્થ અને
