________________
૧૦૮
પરમેષ્ટિ નમરકાર આ નવ સ્થાયી ભાવે દરેક મનુષ્યમાં જન્મજાત રહેલા હોય છે, તેથી તેને સ્થાયી અર્થાત, સ્થિર ભાવે કહેલા છે. એ સ્થાયી ભાવે જે નિમિત્તને પામીને અભિવ્યક્ત થાય, તે આલંબનવિભાવ અને જે નિમિત્તોને પામીને વૃદ્ધિ પામે, તે ઉદ્દીપનવિભાવ કહેવાય છે. એ અભિવ્યક્તિ અને વૃદ્ધિ વખતે થતી ભિન્ન ભિન્ન શારીરિક ચેષ્ટાઓને સાત્વિકભાવ અથવા અનુભાવ કહેવાય છે અને તે વખતે અનુભવાતી જુદી જુદી માનસિક વૃત્તિઓને સંચારીભાવ કહેવાય છે. આથી એ નક્કી થયું કે ચક્કસ નિમિત્તોને પામીને થતા આંત-બાહ્ય અનુભાનું પુનઃ પુનઃ પરિશીલન એ જ રસ રૂપે પરિણમે છે. આ રસાનુભાવ અનુભવકાળે અલૌકિક આનંદને આપે છે, તેથી તેને “બ્રહ્માસ્વાદસેદર” પણ કહે છે. અહીં “બ્રહ્મ એટલે આત્મસ્વરૂપ, તેને આસ્વાદ એટલે અનુભવ, તેને સોદર એટલે સમાન, અર્થાત્ સાક્ષાત્ આત્મસ્વરૂપના આસ્વાદતુલ્ય જેને અનુભવ છે, તે “બ્રહ્માસ્વાદસેદર” કહેવાય છે.
કેવળ માનસિક ભાવના આવેગને જ અહીં રસ કહ્યો નથી, કિન્તુ તેના રસનને આસ્વાદનને રસ કહ્યો છે. જુદા જુદા ભાની સાથે તે ભાવોને અનુભવ લેનાર આત્માનું પણ રસન-મરણ જેમાં છે, તે રસ છે. કહ્યું છે કે-માવાનળ રા' અર્થાત્ ભાવેનું સ્મરણ તે રસ છે. તાત્પર્ય કે કેવળ આવેગેને અનુભવ નહિ, પણ એ અનુભવેનું સ્મરણ કરનાર આત્માને અનુભવ તે રસ છે. “અહું શોધવાનશ્મિ, અઢું શોવાનસ્મિ, અરું મનિમિવગેરે સ્મરણાત્મક અનુભવ
