________________
સ્વાધ્યાય અને નવકાર
મદિરા, વિષય, કષાય, નિદ્રા અને વિકથા-એ પાન પ્રકારને પ્રમાદ જેમ આત્માનું અધઃપતન કરી સંસાનસાગરમાં લાવે છે, તેમ વાચના, પૃચ્છના, પરાવતના, અનુપ્રેક્ષા અને ધર્માંકથા-એ પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાય આત્માને સસારસાગરથી પાર ઉતારી મુક્તિના આવ્યાબાધ સુખમાં લાવે છે. આ છે સ્વાધ્યાયનું વિશદ સ્વરૂપ. સૌથી સહેલામાં સહેલા અલ્પજ્ઞ પણ કરી શકે એવે અને અવસરે દ્વાદશાંગીનું પણ સ્થાન લે તેવા સ્વાધ્યાય શ્રી નવકારના છે. એ વસ્તુને આ લેખમાં સ ંક્ષેપથી પણ સ્પષ્ટ કરવા માટે પ્રયત્ન કર્યાં છે.
શ્રી જિનશાસનમાં સ્વાધ્યાયને મેક્ષનું પરમ અલૈંગ કહ્યું છે. પ્રત્યુપેક્ષણ, પ્રમાના, ભિક્ષાચર્યાં, વૈયાવૃત્ય આદિ સયમના અસંખ્ય વ્યાપારોમાંથી કોઈ પણ યાગમાં વતે જીવ પ્રતિસમય અસંખ્ય ભવાનાં કર્માંને ખપાવે છે, તે પણ સ્વાધ્યાયયેાગમાં વાજીવ સ્થિતિ અને રસ વડે કર્માને વિશેષે કરીને ખપાવે છે.
ક ક્ષયના મુખ્ય હેતુએ બે છે–મન, વચન અને કાયાના અશુભ વ્યાપારાના નિગ્રહ અને તે ત્રણેયનુ શુભ વ્યપારોમાં પ્રવર્તન. આ બન્ને હેતુએ સ્વાધ્યાયયેાગમાં જે રીતે સિદ્ધ થાય છે, તે રીતે પ્રાયઃ અન્ય વ્યાપાર વખતે સિદ્ધ થઈ શકતા નથી. આ વાત કેવળ આગમથી જ નહિ પરંતુ યુક્તિ અને અનુભવથી પણ સિદ્ધ છે.
