________________
નમસ્કારની ધારણા
૪
જેમ એછે. થાય તેવા આહાર-વિહારાદિના અભ્યાસ પાડવા જોઈ એ. વિક્ષેપદોષ ટાળવા માટે એકાગ્રતાના અભ્યાસ પાડવા જરૂરી છે અને વૈરાગ્ય તથા સમભાવની ભાવના વધારવી જોઈએ. લય અને વિક્ષેપથી જુદા ચિત્તના એક ત્રીજો દોષ છે, કે જેને કષાય કહેવાય છે. કષાય એટલે તીવ્ર રાગ-દ્વેષ, તેને ધીરતા અને સાવધાનતાથી દૂર કરવા. રાગના હેતુએ અનુકૂળ શબ્દાદિ વિષયેા છે અને તેના હેતુભૂત શરીર, ધન, ધાન્ય તથા સ્ત્રી-પુત્રાદિ છે. દ્વેષના હેતુએ પ્રતિકૂળ એવા તે જ વિષયેા છે, વિષયની અસારતા, તુચ્છતા અને અપકારકતાના પુનઃ પુનઃ વિચાર કરવાથી કષાયદોષ અર્થાત્ રાગ-દ્વેષની તીવ્રતા ટળી જાય છે.
એ રીતે ધારણાને અભ્યાસ દઢ કરવા માટે વિષયવિરાગ પ્રબળ કરવા જોઈએ અને ધ્યેયમાં પ્રીતિને દૃઢ કરવી જોઈએ. જ્યારે જ્યારે લય, વિક્ષેપ અને કષાયદોષના સંભવ જણાય, ત્યારે ત્યારે તેના પ્રતિપક્ષી ઉપાયેા વડે તેનું નિવારણ કરતા રહેવુ જોઈ એ.
ધારણાને અભ્યાસ કર્યા પછી શરૂઆતના કેટલાય દિવસે સુધી ચિત્ત કેટલેાક વખત ધ્યેયાકાર સ્થિતિમાં, કેટલેક વખત લયાવસ્થામાં, કેટલેાક વખત વિક્ષેપાવસ્થામાં અને કેટલેક વખત કષાયાવસ્થામાં રહે છે. જેમ જેમ વૈરાગ્યભાવના વધતી જાય છે અને ધ્યેયવિષયમાં પ્રીતિ જામતી જાય છે, તેમ તેમ લય, વિક્ષેપ અને કષાયાદિ ન્યૂન થવા માંડે છે
૪
