________________
નમસ્કાર મહામત્રનું વાતા
'ध्यानं चैकाग्र्यसंवित्ति શ્રી જ્ઞા
ધ્યાન એટલે એકાગ્ર બુદ્ધિ, અર્થાત્ વિજાતીય જ્ઞાનના અંતરરહિત સજાતીય જ્ઞાનની ધારા તે ધ્યાન છે. ધારણામાં જ્ઞાનની ધારા વચ્ચે વચ્ચે વિચ્છેદ પામે છે, જ્યારે ધ્યાનમાં તેવું થતુ નથી. પ્રાત ંજલ યોગસૂત્રમાં પણ કહ્યું છે કે— ‘તંત્ર પ્રત્યેતાનત્તા ધ્યાનમ્ ।' અર્થાત્ ધારણાના વિષયમાં ચિત્તની વૃત્તિએના પ્રવાહને તેલની ધારાની જેમ અવિચ્છિન્નપણે ચાલુ રાખવા તે ધ્યાન છે.
ચક્ષુ આદિ ઈંદ્રિયો પેાતાના રૂપ આદિ વિષયે તરફ સ્વભાવથી જ પ્રબળ વેગ વડે ધસ્યા કરે છે. ઈંદ્રિયોને અનુસરનારૂ મન પણ રાત-દિવસ વિષયચિંતનમાં જ પ્રવૃત્ત રહે છે. તેથી ધ્યાનના અભ્યાસ કરનારે વિષયે તરફ જતાં સન તથા ઈંદ્રિયાને વિષયેામાં દોષદશન રૂપી વૈરાગ્યદ્રષ્ટિ વડે રાકવાં જોઈ એ. વિષયપ્રવણ મનની વિષયપ્રવણુતા, વિષયાની અસત્યતા, અસારતા અને અપકારકતાને વિચાર કરવાથી અટકી જાય છે અને ઈંદ્રિયોની ચપળતા, મનની સાવધાનતા, દઢતા તથા ધીરતા દ્વારા જીતાઈ જાય છે.
પ્રશસ્ત વિષયના ધ્યાનના અભ્યાસ વધવાથી અંતઃકરણની ચેાગ્યતા વધે છે, જ્ઞાન અને આનંદની વૃદ્ધિ અનુ
.
