________________
૩૫
મનુષ્યનો સ્વભાવસિદ્ધ ધામ આત્માઓની આગળ અલ્પ છે, તુચ્છ છે અને હીન છે. ભૌતિક સત્તાના મોટામાં મોટા પ્રતિનિધિ અસંખ્ય દેવ-દેવતાઓ ઉપર શાસન ચલાવવાળા સ્વર્ગના ઈન્દ્ર પણ ત્યાગમાર્ગના પ્રતિનિધિસ્વરૂપ આ પાંચ મહાન ત્યાગી વર્ગની આગળ
નમસ્કાર મહામંત્રમાં એ પાંચેય પરમેષ્ઠિઓને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યું છે, તેથી તેને પરમેષ્ઠિમંત્ર પણ કહેવાય છે. • - જીવવની દષ્ટિએ બધા જ સમાન છે, પછી ભલે -તેઓ બદ્ધ હોય કે મુક્ત. પરંતુ જે જીવ જ્ઞાનાદિથી હીન અને રાગ-દ્વેષાદિથી અધિક છે, તે આધ્યાત્મિક માર્ગમાં અવંદનીય છે, જ્યારે જે જીવ જ્ઞાનાદિથી મહાન છે અને રાગ-દ્વેષાદિથી રહિત છે, તે ત્રિકાલ વંદનીય છે. શ્રી અરિહંત અને સિદ્ધ આદિ પૂર્ણરૂપે રાગાદિથી રહિત અને જ્ઞાનાદિથી પૂર્ણ છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ પ્રાયઃ એકદેશથી -રાગાદિની હીનતા અને જ્ઞાનાદિની વિશેષતાવાળા છે. એમ જૈનધર્મના પ્રાણભૂત વીતરાગભાવ અને સર્વજ્ઞભાવ સર્વથી કે ઘણા અંશથી એ પાંચેય પદોમાં સ્પષ્ટતયા અભિવ્યક્ત થએલો છે.
બીજી રીતે જૈન ધર્મનાં મૂળ તત્વે ત્રણ છે. દેવતત્વ, ગુસ્તત્વ અને ધર્મતત્વ. તેમાં શ્રી અરિહંત અને સિદ્ધ આત્મવિકાસની પૂર્ણ અવસ્થા–પરમાત્મદશા ઉપર પહેચેલા છે, તેથી પૂર્ણ રૂપથી પૂજ્ય છે અને દેવતરવાની કોટિમાં ગણાય છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ આત્મવિકાસની અપૂર્ણ
