________________
પ્રકરણ મું
લંકેસ્ટર અને એક વંશ હેનરી કઃ ૧૩૯૯–૧૪૧૩.
લેકસત્તાની વૃદ્ધિઃ રિચર્ડનું ખૂન થયું, અને એડવડ ૩જાના ચોથા પુત્ર કેસ્ટરના ઠાકોરને પુત્ર હેનરી ગાદીએ આવ્યો; એટલે પ્લેન્ટેજીનેટ વિશને અંત આવ્યો, અને લંકેસ્ટર વંશની શરૂઆત થઈ. હેનરીને ગાદી ઉપર દાવો ગેરવાજબી હતો; કેમકે ૩જા એડવીના બીજા પુત્રના વંશમાં છ વર્ષનો એક બાળક હયાત હતો. પરંતુ પાર્લામેન્ટ સર્વાનુમતે હેનરીનો હક સ્વીકાર્યો. આમ પાર્લમેન્ટની કૃપાથી જ હેનરી ગાદીએ આવ્યો.
રજા અને પાર્લામેન્ટ પાર્લમેન્ટ હેનરીને ગાદી અપાવી, એટલે તેને પ્રસન્ન રાખવાના અનેક ઉપાય હેનરીને યોજવા પડતા, અને તેની માગણીઓ સ્વીકારવી પડતી. હેનરીના અમલમાં અનેક બંડ થયાં; અનેક લડાઈઓ થઈ તેના ખર્ચના પૈસા મેળવવા માટે પણ તેને પાર્લમેન્ટની ગરજ પડતી. પાર્લમેન્ટ આને લાભ લીધે પાર્લમેન્ટ હેનરીને નાણાં આપતા પહેલાં લોકોની ફરિયાદ પર ધ્યાન આપવાની ફરજ પાડતી. એથી આમની સભાનો નાણાં ઉપરનો કાબુ વધતો ગયો, અને દ્રવ્ય મેળવવા માટે રાજાને પાર્લમેન્ટની સત્તાને નમવું પડયું. આમ આર્થિક તંગીને લીધે રાજસત્તા ઉપર કાપ મુકાયો, અને પાર્લમેન્ટનો કાબુ રાજા ઉપર વધતો ગયો. હેનરીએ લોલાર્ડઝને નાસ્તિક ગણીને જીવતા બાળી મૂકવાનો કાયદો કર્યો, અને પાદરીઓને પિતાના પક્ષમાં લીધા. - અંતઃ પરંતુ પાછલાં વર્ષોમાં હેનરીએ પિતાની સત્તા સંસ્થિર કરી. સ્કોટલેન્ડને રાજા અભ્યાસ અર્થે ફ્રાન્સ જતો હતો, તેને માર્ગમાંથી પકડી હેનરીએ પોતાને ત્યાં કેદમાં રાખ્યો અને પાછળથી પોતાની કુંવરી જોડે તેનું લગ્ન કરી ર્કોટલેન્ડને મિત્રીના બંધને બાંધ્યું. ફ્રાન્સનો રાજા ગાંડે થઈ જતાં ગાદીને માટે એવી તકરાર ઊઠી, કે ફેન્યોને દેશની બહાર નજર નાખવાનો વખત રહ્યો નહિ; ઉલટું આ તકરારમાં માથું મારવાનું ઇંગ્લેન્ડને બહાનું મળ્યું. જો કે હેનરી પિતે તટસ્થ રહ્યો, પણ તેના વંશજોએ ફ્રાન્સની ગાદી ઉપરને જુને દાવો રજુ કર્યો. હવે હેનરીની તબીયત લથડી. દેવળમાં
