________________
૧૬૫ જોઈએ. એથી ડચ લેકાના વેપારને જીવલેણ ફટકે વાગે; કેમકે તે સમયે ડચ લેકનાં વહાણો ખૂબ વેપાર ખેડતાં અને માલની લાવજા કરતા. આ પ્રમાણે ડચ વહાણેને વેપાર અંગ્રેજ વહાણેને મળે. ઉપરાંત ડચ વહાણું અંગ્રેજી ખાડીમાં આવે ત્યારે તેણે વાવટો ઉતારી સલામી આપવી એવું ફરમાન થયું. આથી ડચ લેકેને હીણપત લાગી. હવે લડાઈ વિના બીજે ઉપાય રહ્યો ન હતો. અંગ્રેજ નૌકાસૈન્યનો ઉપરી રોબર્ટ બ્લેક નિપુણ અને કસાએ યોદ્ધો હતે. ડચ નૌકાસૈન્યને ઉપરી વૅનટ્રમ્પ હતા. આ બે વર્ષનો વિગ્રહ શરૂઆતમાં નાને પણ ભયંકર હતો. એક બીજા ઉપર હુમલા થયા. એક યુદ્ધમાં અંગ્રેજો હાર્યા, એટલે વિજ્યના ગર્વમાં ટ્રમ્પ “અંગ્રેજોને સમુદ્ર પરથી કચરાની પેઠે કાઢી નાખ્યા છે” એમ સૂચવવા પિતાના વહાણ ઉપર સાવરણી બાંધી. પરંતુ આખરે ડચ લેકે હાર્યા અને ટ્રમ્પ મા. પિોર્ટલેન્ડના યુદ્ધમાં અંગ્રેજો જીત્યા, ત્યારે હાલેન્ડ સંધિ કરવા તત્પર થયું.
આ પ્રમાણે પરદેશો પાસે પ્રજાસત્તાક રાજ્યની આણ મનાવી ક્રોમ્બેલે અપૂર્વ નામના મેળવી. ચાર વર્ષ પછી તેણે “દેશરક્ષક તરીકેનું કાર્ય હાથમાં લીધું. - દેશરક્ષક કોલઃ અંશી સભ્યોની બનેલી ઠુંઠી પાર્લમેન્ટ ખરી પાર્લમેન્ટ ન હતી, તે પછી પ્રજાના પ્રતિનિધિ રૂપે કેમ ગણાય છે ચાર્લ્સના વધ પછી નવી પાલમેન્ટ મળવી જોઈતી હતી, પણ સત્તા છોડવી કેને ગમે ? દેશની અવ્યવસ્થિત સ્થિતિ જોઈ ક્રોપ્ટેલ અને પાર્લમેન્ટ વચ્ચે એવો ઠરાવ થયે, કે ત્રણ વર્ષ સુધી એની એ પાર્લમેન્ટ ચાલુ રહે, અને તે ચોક્કસ રાજ્યબંધારણ ઘડી કાઢે. પરંતુ લશ્કરની ગેરહાજરીનો લાભ લઈ પાર્લમેન્ટ ગેરકાયદેસર કામ કરવા માંડયાં. ઑટલેન્ડથી કોમ્બેલ પાછો આવ્યો, ત્યારે તેણે આ બધું જોયું, એટલે તેની આંખ ફાટી. પાર્લમેન્ટ વિસર્જન થવાને બદલે એવી તદબીર રચી કે જુના સભ્ય કાયમ રહે, પણ જે નવા સભ્યો આવે તેમની વરણીને નિર્ણય પણ તે કરે. આથી સૈન્ય અને પાર્લમેન્ટનો વિરોધ શરૂ થયું. ઈ. સ. ૧૬૫૩ના એપ્રિલની ૨૦મી તારીખે કોન્વેલને ખબર પડી કે પાલમેન્ટ ઉપરની મતલબનો ખરડો પસાર કરવાની તૈયારીમાં છે, એટલે તે સભાગૃહ તરફ દેડ. પિતાની જેડે હથિયારબંધ સિપાઈઓ હતા, તેમને બહાર રાખી પિતે અંદર જઈ છાને માને બેઠે. પરંતુ ચર્ચા
