________________
પ્રધાનમંડળ, અને ન્યાયખાતાને ઓછેવત્તે અંશે અંકુશ હોય છે. વળી પાર્લમેન્ટ કરેલા કાયદાથીજ આવી રાજ્યપદ્ધતિ અસ્તિત્વમાં આવી છે. એ દેશે માટે ગવર્નર જનરલ, ગવર્નર, કમિશનર, ઇત્યાદિ અધિકારીઓ પ્રધાનમંડળ નીમે છે; તે દેશના વરિષ્ઠ ન્યાયમંદિરના ચુકાદા ઉપર પ્રિવિ કાઉન્સિલમાં અપીલ કરી શકાય છે.
કેનેડા, ઑસ્ટ્રેલિઆ, ન્યૂઝીલેન્ડ, દક્ષિણ આફ્રિકા, ન્યૂફાઉન્ડલેન્ડ, અને ઉત્તર તેમજ દક્ષિણ આયર્લેન્ડને સ્વરાજ્ય મળ્યું છે, એટલે તે દેશમાં ઈંગ્લેન્ડના જેવી પદ્ધતિથી પ્રધાનમંડળધારા વહીવટ ચાલે છે.
કેનેડાઃ સર્વ સંસ્થામાં આ સંસ્થાન જુનું છે, તેમાં ૯ પ્રાંત છે. તેની પાર્લમેન્ટમાં સેનેટ” અને “કોમન્સ' એવી બે સભા છે. સેનેટમાં એક વખત દાખલ થએલે સભ્ય મરણ પર્યત તેમાં રહે છે. સેનેટમાં ૯૬ અને કૉમન્સમાં ૨૫૫ સભ્ય છે. પ્રધાને કોમન્સને જવાબદાર છે. ઈગ્લેન્ડ તરફથી નીમાએલ ગવર્નર જનરલ આમની સભાને જવાબદાર પ્રધાનમંડળની મદદથી રાજ્યકારભાર ચલાવે છે. - ન્યૂઝીલેન્ડઃ ઇ. સ. ૧૮૫રમાં તેને સ્વરાજ્ય મળ્યું છે. તેમાં હું પ્રાંતિ છે. જનરલ એસેમ્ફી' નામથી ઓળખાતા દેશના કાયદા ઘડનાર મંડળમાં લેજિસ્લેટિવ કાઉન્સિલ” અને “હાઉસ ઍવું રેપ્રિઝેન્ટેટિવ એવી બે સભા છે. પહેલીમાં ૪૦ અને બીજીમાં ૮૦ સભાસદ છે. પ્રધાનમંડળ બીજી સભાને જવાબદાર છે. ઈગ્લેન્ડ તરફથ્રી નીમાએલ ગવર્નર જનરલ પ્રધાનમંડળની મદદથી રાજ્ય ચલાવે છે.
ઓસ્ટ્રેલિઃ આ પ્રદેશનાં સંયુક્ત સંસ્થાને માટે કાયદા કરનારા મંડળને “ફેડરલ પાર્લમેન્ટ” કહે છે તેમાં સેનેટ” અને “હાઉસ ઑવ રેપ્રિઝેન્ટટિઝ એવી બે સભા છે. પહેલીમાં ૩૬ અને બીજીમાં ૭૫ સભ્યો બેસે છે. આ સંસ્થાનોની સંયુક્ત રાજ્યવ્યવસ્થાને કાયેદ ઈ. સ. ૧૯૦૦માં પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. સંયુક્ત પાર્લમેન્ટનું કેન્દ્રસ્થાન કેનબેરા નગરમાં રાખવામાં આવ્યું છે. . સ. ૧૯૨૭ના મે માસમાં રાજપુત્ર ડયૂક ઑવું થાકે શહેનશાહના પ્રતિનિધિ તરીકે પિતાનાં પત્ની સાથે જઈ આ નગરમાં પાર્લમેન્ટના નવા મકાનને ખુલ્લું મૂકયું હતું.
