________________
૫૭
હવે કર નાખવાને હક પાર્લમેન્ટને જ હોઈ શકે, એ સિદ્ધાંતને બરાબર અમલ થવા લાગ્યો. ધીમે ધીમે આ સ્થિતિને લાભ લઈ પાર્લમેન્ટે જુદા જુદા કે રજુ કરવા માંડયા, અને અમુક હક પ્રથમ મંજુર કરો તે નાણાંની સગવડ કરી આપીએ એવી હઠ પકડવા માંડી. હજુ સુધી કાયદા ઘડવાની તેને સત્તા ન હતી, તેમજ સંધિવિગ્રહ જેવી અગત્યની રાજદ્વારી બાબતોમાં તેને મત લેવાતે નહિ, તે પછી રાજના પ્રધાને ઉપર તેને દાબ તે હેયજ કયાંથી? એડવર્ડ ૩જાને ફ્રાન્સ જોડે મહાન યુદ્ધ કરવું પડયું, ત્યારે તેને નાણાંની ગરજ પડી; એટલે પાર્લમેન્ટ વારવાર મેળવવી પડતી. આ પ્રમાણે નાણુને કાબુ આવવાથી પાર્લમેન્ટની સત્તા વધતી ગઈ. પરંતુ કેટલાક અમીરો જોડે એડવર્ડ સંબંધ બાંધી તેમને મેળવી લીધા, એટલે પ્રજાહકની લડત કરવાનું કામ ધીમે ધીમે આમની સભા ઉપર આવી પડયું.
છતાંએ એમ સમજવાનું નથી, કે દેશમાં સામાન્ય લેકે આગળ આવ્યા. હજુ મદોન્મત્ત જમીનદારોનું જોર ઓછું થયું ન હતું; પાર્લમેન્ટ પણ તેમનાથી દબાઈ જતી. એડવર્ડ કે રિચર્ડ બીજાને પદભ્રષ્ટ કરાવનાર આ ખટપટી જમીનદારાજ હતા. હેનરી દ્દો નબળ નીવડયો, અને અમીરો ગાદી માટે અંદર અંદર લડી મુઆ. ત્રીસ વર્ષના લાંબા સમય સુધી દેશમાં દગોફટક, નિષ્કરતા, કૃતધ્રતા અને કલહ વધી પડયાં. બે પક્ષનાં કેટલાંએ માણસ મરાયાં, અને છેવટે હેનરી ટયુડર વિજયી થયો. પ્રજાએ તેને ગાદી આપી. અમીરેનાં માણસે મરાયાં, તેમની મિલ્કત જપ્ત થઈ અને તેમની સત્તા તૂટી.
૨. ઉદ્યોગ અને વાણિજ્ય તે સેકસન લેકે ઇંગ્લેન્ડમાં આવ્યા, ત્યારે દેશમાં જંગલો અને ભેજવાળાં મેદાને હતાં. આ જંગલમાં કેટલાંક કુટુંબ ગામડાં વસાવી રહેતાં. એક ગામથી બીજે ગામ જવા માટે વાંકીચુકી પગવાટ હતી. રેમન લેકોએ દેશમાં જે રસ્તા બાંધેલા, તેમના અવશેષે સિવાય દેશમાં બીજા રસ્તા ન હતા. સેકસન કે ગામડાંની આસપાસ વાડ કરી લેતા, અને ખેડુતો ખેતર
