Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 10 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १२ उ० ८ सू० र तिर्यग्योनिकविशेषनिरूपणम् २९१ ढङ्कः-गृध्रः, काकः-वायसः, विलक:-पक्षिविशेषः, मद्गुकः, शिखी-मयूरः, एने खलु ढङ्कादयः शिखिपर्यन्ताः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनयः, निःशीलाः, निर्वता, निर्गुणाः निमर्यादाः, निष्पत्याख्यानपौषधोपवासाः कालमासे कालं कृत्वा, अस्यां रत्नप्र. भायां पृथिव्याम् उत्कृष्टेन सागरोपमस्थितिके नरके कथं नैरयिकतया उपपद्ये. रन् ? भगवानाह-' सेसं तं चेव जाव वत्तव्यं सिया' हे भदन्त ! शेषं तदेवपूर्वोक्तरीत्यैव, यावत्-उत्पत्स्यमानः उत्पन्न इतिवक्तव्यं स्यात्, तथा च सम्पति गृध्रादयः पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनौ वर्तमाना अपि वर्तमानक्रियाकालभाविकालयोरभेदात् , नैरयिकतया उत्पत्स्यमाना अपि, नैरयिका एव व्यपदिश्यन्ते इतिभावः। विलय-पक्षिविशेष, मद्गुक और शिखी तक के पंचेन्द्रियतिर्य श्वजीव निःशील, निव्रत, निर्गुण, निर्मर्याद, निष्प्रत्याख्यानपोषधोपवासवाले हुए कालमास में काल करके इस रत्नप्रभापृथिवी में उत्कृष्ट से एक सागरोपम की स्थितिवाले नरक में क्या नैरयिक रूप से उत्पन्न हो सकते हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-' सेसं तं चेव जाव वत्तव्वं सिया' हे गौतम! यहां पर भी 'जो उत्पस्थमान होता है यह उत्पन्न हुआ माना जाता है। इस सिद्धान्तके अनुसार वर्तमान क्रियाकाल और भाविक्रियाकाल में अभेद माना जाने के कारण नैरयिक रूप से उत्पन्न होने वाले भी ये ढङ्कादिक जीय इस समय यद्यपि पंचेन्द्रियतियंग्योंनि में वर्तमान है, फिर भी नैरपिकरूप से ही कहे गये हैं। अब अन्त में गौतम प्रभु के वचन को प्रमाणित करते हुए ऐसा कहते हैं
મુગક (પક્ષીવિશેષ) અને મેર, આ પાંચેન્દ્રિય તિર્યમ્ યેનિક છે કે જે નિ:શીલ, નિર્વત, નિર્ગુણ, નિર્મદ અને નિપ્રત્યાખ્યાન પિષધપવાસવાળા હોય છે, એટલે કે સદાચાર આદિથી રહિત હોય છે, તેઓ શું કાળને અવસર આવે કાળ કરીને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં એક સાગરોપમની ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિવાળા, નારકે રૂપે ઉત્પન્ન થઈ શકે છે ખરાં?
महावीर प्रभुने। उत्तर-" सेसं तंचेव जाव वत्तव्वयं सिया" गौतम! અહીં પણ “જેઓ ઉત્પદ્યમાન હોય છે, તેમને ઉત્પન્ન થઈ ચુકેલા માનવામાં આવે છે.” આ સિદ્ધાંત અનુસાર વર્તમાન કિયાકાળ અને ભાવિ ક્રિયાકાળમાં અભેદ માનીને પંચેન્દ્રિય તિર્યનિમાં રહેલા તે ગીધ આદિ જીવોને નારકો રૂપ જ કહેવામાં આવ્યા છે, કારણ કે તેઓ નારકે રૂપે ઉત્પન્ન થવાના છે. "सेवं भंते ! सेवं भंते ! त्ति जाब विहरइ" देश ने 6५२ १२१॥ माटे
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
