Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * * * * * * * * * * * bhagavAna zrIkundakunda-kahAnajainazAstramAlA puSpa-173 XXYY bhaTTAraka jJAnabhUSaNa racita bacvajJAna bazaMgiNI. anuvAdaka sva. paMDita gajAdharalAlajI, nyAyatIrtha prakAzaka * zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa sonagaDha (saurASTra)-364 250
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavAnazrIkundakunda kahAna jainazAstramAlA, puppa-173 - - bhaTTAraka jJAnabhUpaNa racita tattvajJAnataraMgiNI - S`S`S`S`S`S`S`S`S anuvAdaka sva. paMDita gajAdharalAlajI, nyAyatIrtha prakAzaka bhrA zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa . sonagaDha ( saurASTra )-364250 jAlanjAlabAlarajAlana MA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAvRtti : 1100 dvitIyAvRtti : 2000 vi. saM. 2045 vi saM. 2054 mUlya 10=00 mudraka kahAna mudraNAlaya sonagaDha-364250 phona-44381 .
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjya adhyAtmamUrti sadagurudeva zrI kAnajIsvAmI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prakAzakIya nivedana . dharmakA mUla samyagdarzana hai, aura use prApta karaneke liye viparItAbhinivezarahita-tattvajJAnahetuka nijAtmajJAna atyanta Avazyaka hai, ki jo isa 'tattvajJAna-taraMgiNI' pustakameM darzAyA gayA hai / isa yugameM kriyAkAMDavimUr3ha jainajagatako samyagdarzanakA mahattva va usakA upAya samajhameM AyA ho to usakA saba zreya paramopakArI pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmIko hai; unake hI punIta pratApase mumukSu jagatameM samyagdarzanake viSayabhUta zuddhacidrapakI carcA pravRtta huI hai / / nijazuddhacipakI rucike poSaNa hetu adhyAtmasAdhanAtIrtha zrI suvarNapurImeM parama-tAraNahAra pUjya gurudevazrIkI evaM prazamamUrti pUjya bahinazrI campAvenakI maMgalavarSiNI dharmopakAra-chAyAmeM pravartamAna devagurubhaktibhInI aneka gatividhike aMgabhUta prakAzanavibhAga dvArA, yaha tattvajJAna, taraMgiNI 'kI yaha dvitIya AvRttikA prakAzana karate hue ati harpa hotA hai / yaha pustaka 'zrI vItarAga-vijJAnaprakAzinI granthamAlA,' khaNDavAse prakAzita tattvajJAna-taraMgiNIke AdhArase mudrita karAI gaI hai / prastuta prakAzanameM mUlapAThake bhAvoMke sumela hetu zrImad rAjacandra Azrama, agAsase prakAzita gujarAtI tattvajJAna-taraMgiNIke anvayArthako dhyAnameM le kahIM-kahIM kucha sudhAra kiyA gayA hai / ataH ukta donoM prakAzinI saMsthAke AbhArI haiM / AzA hai, mumukSusamAja TrasTa ke isa prakAzanase avazya lAbhAnvita hogaa| - isa pustakake sundara mudraNakAryake liye kahAna mudraNAlaya 'kA TrasTa AbhArI hai| vi. saM. 2054 vaizAkha zuklA 2 zrI kahAnaguru 109vA janmotsava prakAzanasamiti zrI di. jaina svAdhyAyamaMdira TrasTa, sonagaDha ( saurASTra)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 zuddhacidrUpake lakSaNa 2 zuddhacidrUpake dhyAna meM 3 zuddhacidrUpakI prApti ke 4 zuddhacidrUpakI prApti meM adhyAya - sUcikA viSaya 7 utsAha pradAna upAyoMkA varNana sugamatAkA varNana zuddhacidrUpakI pahile kabhI bhI prApti nahIM huI isa bAtakA varNana 6 zuddhacidrUpake smaraNameM nizcalatAkA varNana zuddhacidrUpake smaraNameM nayoMke avalambanakA varNana 8 zuddhacidrUpakI prApti ke liye bheda-vijJAna kI AvazyakatAkA varNana pRSTha saMkhyA 1 13 26 37 74 9 zuddhacidrUpake dhyAnake liye mohatyAgakI upayogitA 85 10 zuddhacidrUpake dhyAnArtha ahaMkAra-mamakAratA ke tyAgakA upadeza 96 102 110 48 56 65 11 zuddhacidrUpake rucivantoM kI viralatAkA varNana 12 zuddhacidrUpakI prAptike asAdhAraNakAraNa ratnatraya 13 zuddhacidrUpakI prAptike liye vizuddhikI AvazyakatAkA pratipAdana 119 14 139 anya kAryoMke karane para bhI zuddhacidrUpake ramaraNakA upadeza 129 15. zuddhacidrUpakI prAptike liye paradravyoMke tyAgakA upadeza 16 zuddhacidrUpakI prAptike liye nirjana sthAnakA upadeza 17 zuddhacidrUpameM premavardhanakA upadeza 148 157 18 zuddhacidrUpakI prAptike kramakA varNana 167
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTArakazrIjJAnabhUSaNa viracitA tattvajJAna taraMgiNI zuddhacipake lakSaNa prathama adhyAya praNamya zuddhacidrUpaM sAnaMdaM jagaduttamaM / / tallakSaNAdikaM vacmi tadarthI tasya labdhaye // 1 // arthaH-nirAkulatArUpa anupama AnaMda bhoganevAle, samasta jagatameM uttama, zuddha caitanya svarUpako namaskAra kara usakI prAptikA abhilASI, maiM ( graMthakAra ) usake lakSaNa AdikA pratipAdana karatA hU~ / bhAvArtha:-isa zlokameM zuddhacidrUpa vizeSya aura sAnaMda evaM jagaduttama usake vizeSaNa haiM / yahAM para zuddha AtmAkI jagaha 'zuddhacidrUpa' aisA kahanese yaha Azaya pragaTa kiyA hai ki jJAna Adi rUpa cetanA aura AtmA jude padArtha nahIM-jJAna Adi rUpa hI AtmA hai / aneka mahAzaya AtmAko AnaMda svarUpa nahIM mAnate-usase AnaMdako judA mAnate haiM, isaliye unako samajhAneke liye 'sAnaMda' pada kahA hai arthAt AtmA AnaMda svarUpa hai / nAstika Adi zuddhacidrUpako mAnate nahIM aura unakI dRSTimeM vaha uttama bhI nahIM jaeNcatA, isaliye unake bodhanArtha yahA~ 'jagaduttama' pada diyA hai arthAt lokake
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tattvajJAna taraMgiNI samasta padArthoM meM zuddhacidrUpa hI uttama hai / / 1 / / pazyatyavaiti vizvaM yugapannokarmakarmaNAmaNubhiH / akhilairmukto yo'sau vijJeyaH zuddhacidrapaH // 2 // arthaH- jo samasta jagatako eka sAtha dekhane jAnanevAlA hai / nokarma aura karmake paramANuoM ( vargaNAoM )se rahita hai use zuddhacidrUpa jAnanA cAhiye / / bhAvArtha:---kArmANajAtikI pudgala vargaNAyeM lokAkAzameM sarvatra bharI huI haiM aura tela AdikI cikanAIse yukta padArtha para jisaprakAra pavanase prere dhUlike reNu AkAra lipaTa jAte haiM, usIprakAra sphaTika pASANake samAna nirmala bhI, rAgadveSarUpI cikanAIse yukta AtmAke sAtha kArmANa jAtikI vargaNAyeM saMbaddha ho jAtI haiM aura isake jJAna darzana Adi svabhAvoMko Dhaka detI hai / parantu jo samasta nokarma aura karmoMkI vargaNAoMse rahita hai aura virodhIkarma ( kevala ) darzanAvaraNa evaM (kevala) jJAnAvaraNakA nAzakara apane akhaMDa darzana aura akhaMDa jJAnase samasta lokako eka sAtha dekhane jAnanevAlA hai usIkA nAma zuddhacidrUpa hai / audArika, vaikriyika, AhAraka ye tIna zarIra evaM AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchvAsa, bhASA aura mana ina chaha paryAptiyoMke yogya karmapudgala nokarma haiM aura jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa Adi karma kahe jAte haiM / / 2 / / arthAn yathAsthitAn sarvAn samaM jAnAti pazyati / nirAkulo guNI yo'sau zuddhacidrapa ucyate // 3 // arthaH-jo padArtha jisa rUpase sthita hai unheM usI rUpase eka sAtha jAnane dekhanevAlA, AkulatArahita aura samasta .
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya ] guNoMkA bhaMDAra zuddhacidrUpa kahA jAtA hai / yahAM itanA vizeSa hai ki pahile zlokase siddhoMko zuddhacidrUpa kahA hai aura isa zlokase arhata bhI zuddhacidrUpa haiM yaha bAta batalAI hai / / 3 / / sparzarasagaMdhavaNe : zabdairmukto niraMjanaH svAtmA / tena ca khairagrAhyo'sAvanubhAvanAgRhItavyaH // 4 // arthaH -yaha svAtmA sparza, rasa, gaMdha, varNa aura zabdoMse rahita hai, niraMjana hai / isaliye kisI indriya dvArA gRhIta na hokara anubhavase-svAnubhava pratyakSase isakA grahaNa hotA hai / bhAvArtha:-jisa padArthameM sparza, rasa Adi guNa hote haiM, usakA hI pratyakSa sparzana Adi indriyoMse hotA hai, anyakA nahIM / isa svAtmA-zuddha AtmAmeM koI sparza Adi nahIM hai, isaliye sparzake abhAvase ise sparzana indriyase, rasake abhAvase rasanA indriyase, gaMdhake abhAvase ghrANa indriyase, varNake abhAvase cakSurindriyase aura zabdake abhAvase zrotra indriyase nahIM jAna sakate / kintu kevala 'ahaM ahaM' isa antamukhAkAra pratyakSase isakA jJAna hotA hai aisA jAnanA cAhiye / / 4 / / saptAnAM dhAtUnAM piMDI deho vicetano heyaH / tanmadhyastho'vaitIkSate'khilaM yo hi sohaM cit // 5 // Ajanma yadanubhUtaM tatsarvaM ya: smaran vijAnAti / kararekhAvat pazyati so'haM baddho'pi karmaNA'tyaMtaM // 6 // zrutamAgamAt triloketrikAlajaM cetanetaraM vastu / yaH pazyati jAnAti ca so'haM cidrapa lakSaNo nAnyaH / / 7 / / arthaH--yaha zarIra zukra, rakta, majjA Adi sAta dhAtuoMkA samudAya svarUpa hai, cetanA zattise rahita aura tyAgane yogya
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] [ tattvajJAna taraMgiNI hai, evaM jo isake bhItara samasta padArthoMko dekhane jAnanevAlA hai vaha maiM AtmA hU~ / / 5 / / janma se lekara Aja taka jo bhI anubhavA hai una sabako smaraNa kara hAthakI rekhAoMke samAna jo jAnatA dekhatA hai vaha jJAnAvaraNa Adi karmoMse kar3I rIti se jakar3A huA bhI maiM vAstava meM zuddhacidrUpa hI hU~ / / 6 / / tIna loka aura tInoM kAloMmeM vidyamAna cetana aura jar3a padArthoMko Agamase zravaNakara jo dekhatA jAnatA hai vaha caitanyarUpa lakSaNakA dhAraka maiM svAtmA hU~ / mujha sarIkhA anya koI nahIM ho sakatA / ina zlokoMse AcArya - upAdhyAya aura sAmAnya muniyoMkA bhI zuddhacidrUpa padase grahaNa kiyA hai / / 7 / / svayaM granthakAra bhI zuddhacidrUpa padase kina-kinakA grahaNa hai, isa bAtako dikhAte haiM zuddhacipa ityukta jJeyAH paMcAIdAdayaH / anye'pi tAdRzAH zuddha zabdasya bahubhedataH // 8 // artha :- zuddhacidrUpa padase yahAM para ahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, aura sarva sAdhu ina pA~coM parameSThiyoMkA grahaNa hai tathA inake samAna anya zuddhAtmA bhI zuddhicidrUpa zabdase liye haiM, kyoMki zuddha zabda ke bahutase bheda haiM / bhAvArtha:- yadi zuddha nizcayanayase kahA jAya to siddhaparameSThI hI zuddhacidrUpa ho sakate haiM, parantu yahA~ para bhAvInaigamanayase muni Adiko bhI zuddhacidrUpa mAnA hai, kyoMki Age ye bhI siddhasvarUpako prApta kareMge // 8 // noM dRk no dhIrna vRtaM na tapa iha yato naiva saukhyaM na zaktinadoSo no guNato na paramapuruSaH zuddhacidrUpatazca /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya ] nopAdeyopyaheyo na na pararahito dhyeyarUpo na pUjyo nAnyotkRSTazca tasmAt pratisamayamahaM tatsvarUpa smarAmi // 9 // arthaH--yaha zuddhacidrUpa hI samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra hai / tapa, sukha, zakti aura doSoMke abhAva svarUpa hai / guNavAna aura parama puruSa hai| upadeya-grahaNa karane yogya aura aheya (na tyAgane yogya) hai / para pariNatise rahita dhyAna karane yogya hai / pUjya aura sarvotkRSTa hai| kintu zuddhacidrUpase bhinna koI padArtha utkRSTa nahIM, isaliye pratisamaya maiM usIkA smaraNa manana karatA hU~ / bhAvArthaH-saMsAra meM jIva samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra, tapa, sukha Adi padArthoM ko hitakArI aura uttam mAnate haiM, parantu zuddhacidrUpakI prAptise ye saba apane Apa Akara prApta ho jAte haiM, kyoMki samyagdarzana Adi zuddhacidrUpase bhinna koI padArtha nahIM, isaliye jina mahAnubhAvoMko samyagdarzana Adi padArthoM ke pAnekI abhilASA hai unheM cAhiye ki ve zuddhacidrUpakA hI smaraNa manana dhyAna kareM / / 9 / / jJeyo dRzyo'pi cidrapo jJAtA dRSTA svabhAvataH / na tathA'nyAni dravyANi tasmAd dravyottamo'sti saH // 10 // arthaH- yadyapi yaha cidrUpa, jJeya-jJAnakA viSaya, dRzyadarzanakA viSaya hai / tathApi svabhAvase hI yaha padArthoMkA jAnane aura dekhanevAlA hai, parantu anya koI padArtha aisA nahIM jo jJeya aura dRzya hone para jAnane dekhanevAlA ho, isaliye yaha cidrUpa samasta dravyoMmeM uttama hai / bhAvArthaH-jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAlake bhedase dravya chaha prakArake haiN| una sabameM jIva dravya
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6] | tattvajJAna taraMgiNI uttama hai, kyoMki dUsaroMse jAnA dekhA jAne para bhI yaha jJAtA aura dRSTA hai / parantu isase anya saba dravya jaDa haiM, isaliye ve jJAna aura darzanake hI viSaya haiM, anya kisI padArthako dekhate jAnate nahIM / / 10 / / smRteH paryAyANAmavanijalabhRtAmiMdriyArthAMgasAM ca trikAlAnAM svAnyoditavacanatateH zabdazAstrAdikAnAM / sutIrthAnAmatrapramukhakRtarujAM kSmAruhANAM guNAnAM vinizcayaH svAtmA suvimalamatibhirdRSTabodhasvarUpaH // 11 // arthaH- jinakI buddhi vimala hai - sva aura parakA viveka rakhanevAlI hai, unheM cAhiye ki ve darzana - jJAna svarUpa apanI AtmAko bAla, kumAra aura yuvA Adi avasthAoM, krodha, mAna, mAyA Adi paryAyoMke smaraNa se parvata aura samudrake jJAnase, rUpa, rasa, gaMdha Adi indriyoMke viSaya aura apane aparAdhoMke; smaraNase, bhUta bhaviSyat aura vartamAna tInoM kAloMke jJAnase; apane, parAye vacanoMke smaraNase, vyAkaraNa - nyAya Adi zAstroMke manana- dhyAnase nirvANabhUmiyoMke dekhane jAnanese; zastra Adise utpanna huye ghAvoMke jJAnase; bhAMti bhAMtike vRkSoM kI pahicAnase aura bhinna bhinna padArthoMke bhinna bhinna guNoMke jJAnase pahicAne / bhAvArthaH - jo padArtha jJAnazUnya jar3a hai unake aMdara yaha sAmarthya nahIM ki ve bAla-kumAra - vRddha Adi avasthA, krodha, mAna, mAyA Adi paryAya, parvata, samudrarUpa Adi indriyoMke viSaya, apane-parAye aparAdha, tIna kAla, apane parake vacana, nyAya - vyAkaraNa Adi zAstra, nirvANabhUmi, ghAva AdikA duHkha, bhAMti-bhA~ti ke vRkSa aura padArthoMke bhinna-bhinna guNa jAna *
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya sakeM, unheM to darzana-jJAna svarUpa AtmA hI jAna sakatA hai, isaliye paryAya Adike smaraNarUpa jJAnako rakhanevAle AtmAko anya padArthose judA kara pahicAna lenA cAhiye / / 11 / / jJaptyA dak cidita jJeyA sA rUpaM yasya vartate / sa tathokto'nyadravyeNa muktatvAt zuddha ityasau // 12 // kathyate svarNavat tajjJaiH sohaM nAnyosmi nizcayAt / / zuddhacidrUpo'hamiti SaDvarNArthoM nirucyate // 13 // yugma / / arthaH--jJAna aura darzanakA nAma cit hai / jisake yaha vidyamAna ho vaha cidrUpa-AtmA kahA jAtA hai / tathA jinaprakAra kITa kAlimA Adi anya dravyoMse rahita suvarNa zuddha suvarNa kahalAtA hai, usI prakAra yaha cidrUpa samasta paradravyoMse rahita honese zuddhacidrUpa kahA jAtA hai / vahI 'zuddhacidrUpa' nizcayase 'maiM hU~'-isa prakAra " zuddhacidrUpa'' ina chaha varNoMkA pariSkRta artha samajhanA cAhiye / / dRSTAtaiH zratairvA vihitaparicitainiditaiH saMstutaizca, nItaH saMskAra koTiM kathamapi vikRti nAzanaM saMbhavaM vai / sthUlaiH sUkSmairajIvarasunikarayutaiH khApriyaiH khapriyaistairanyairdravyaina sAdhyaM kimapi mama cidAnaMdarUpasya nityaM // 14 // arthaH --merA AtmA cidAnaMda svarUpa hai mujhe paradravyoMse, cAhe ve dekhe hoM, jAne hoM, paricayameM Aye hoM, bure hoM, bhale hoM, bhale prakAra saMskRta hoM, vikRta hoM, naSTa hoM, utpanna hoM, sthUla hoM, sUkSma hoM, jar3a hoM, cetana hoM, indriyoMko priya hoM, vA apriya hoM, koI prayojana nahIM / . bhAvArthaH-jaba taka mujhe apane cidAnaMdasvarUpakA jJAna na thA taba taka maiM bAhya padArthoM meM lipta thA-unheM hI apanA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8] [ tattvajJAna taraMgiNi , samajhatA thA / dRSTa, zruta, anubhUta, bhale bure, priya aura apriya Adi mAnakara, harSa-viSAda karane lagatA thA, parantu jaba mujhe Atmika cidAnaMda svarUpakA bhAna huA taba mujhe spaSTa jAna par3A ki para padArthoMse merA kisI prakArakA upakAra nahIM ho sakatA, isaliye inase tanika bhI prayojana nahIM sadha sakatA / / 14 / / vikriyAbhirazeSAbhiraMgakarmaprasUtibhiH / mukto yo'sau cidAnaMdo yukto'naMtadRgAdibhiH // 15 // arthaH- yaha zarIra aura karmoMke samasta vikAroMse rahita hai aura anaMtadarzana, anaMtajJAna Adi Atmika guNoMse saMyukta hai / tridAnaMda, bhAvArtha : -- aMga aura karma jar3a haiM / ve cidAnaMda svarUpa AtmAko kisI prakAra vikRta nahIM banA sakate, isaliye yaha cidAnaMdasvarUpa AtmA unake vikAroMse sarvathA vimukta hai tathA anaMtadarzana, anaMtajJAna Adi jo isake nijasvarUpa haiM unase sarvadA bhUSita hai / / 15 / / asAvanekarUpo'pi svabhAvAdekarUpabhAg / agamyo mohinAM zIghragamyo nirmohinAM vidAM / / 16 / / artha: - yadyapi yaha cidAnaMdasvarUpa AtmA, aneka svarUpa hai tathApi svabhAvase yaha eka hI svarUpa hai / jA mUr3ha haiMmohakI zrRMkhalAse jakar3e hue haiM, ve isakA jarA bhI patA nahIM lagA sakate; parantu jinhoMne mohako sarvathA naSTa kara diyA hai, ve isakA bahuta jaldI patA lagA lete haiM / bhAvArtha:- AtmA anaMtavIrya Adi anaMta anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMta sukha guNoM kA bhaMDAra hai, isaliye ise *
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya ] [9 anantajJAnasvarUpa, anantadarzanasvarUpa, anantasukhasvarUpa Adi kahate haiM; parantu vAstavameM yaha eka svarUpa-cetanasvarUpa hI hai / jo manuSya mohake nazemeM matta hai-paradravyoMko apanA mAna sadA unameM anurakta rahate haiM, ve rattI bhara bhI isa cidAnaMdasvarUpa AtmAkA patA nahIM pA sakate; kintu jo mohase sarvathA rahita haiM-para padArthoMko jarA bhI nahIM apanAte, ve bahuta hI jaldI isake svarUpakA AsvAda kara lete haiM / / 16 // cidrUpo'yamanAyaMtaH sthityutpattivyayAtmakaH / karmaNA'sti yuto'zuddhaH zuddhaH karmavimocanAt // 17 // arthaH-yaha cidAnaMdasvarUpa AtmA, anAdi ananta hai / utpAda, vyaya aura dhrauvya tInoM avasthA svarUpa hai / jaba taka karmoMse yukta banA rahatA hai, taba taka azuddha aura jisa samaya karmoMse sarvathA rahita ho jAtA hai, usa samaya zuddha ho jAtA hai / bhAvArtha:-yaha cidAnaMdasvarUpa AtmA kaba huA aura kaba naSTa hogA aisA nahIM kaha sakate, isaliye anAdi-ananta hai| kabhI isakI ghaTajJAnarUpa paryAya utpanna hotI hai aura kabhI vaha naSTa hotI hai tathA isakA cetanAsvarUpa sadA vidyamAna rahatA hai, isaliye yaha utpAda, vyaya aura dhrauvya tInoM avasthAoMkA dhAraka hai / aura jaba taka yaha karmoke jAlameM pha~sA rahatA hai taba taka to azuddha rahatA hai aura karmoMse sarvathA judA hote hI zuddha ho jAtA hai // 17 // zUnyAzUnyasthUlasUkSmostinAstinityA'nityA'mUrtimUrtitvamukhyaiH / dhayukto'pyanyadravyaivimuktaH cidrapoyaM mAnase me sadAstu // 18 // arthaH-yaha caitanyasvarUpa AtmA zUnyatva, azUnyatva, ta. 2
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] [ tattvajJAna taraMgiNI sthUlatva, sUkSmatva, astitva, nAstitva, nityatva, anityatva, amUrtitva aura mUrtitva Adi aneka dharmose saMyukta hai aura para dravyoMke sambandhase virakta hai, isa liye aisA cidrUpa sadA mere hRdayameM virAjamAna raho / bhAvArtha:-yaha citsvarUpa AtmA nizcayanayase karmose sarvathA rahita hai, isaliye zUnya hai, vyavahAranayase karmoMse sambaddha hai, isaliye azUnya bhI hai / svadravya, svakSetra, svakAla aura svabhAvakI apekSA astisvarUpa hai, paradravya, parakSetra, parakAla aura parabhAvakI apekSA nAstisvarUpa hai / svasvarUpase sadA vidyamAna rahatA hai. isaliye dravyAthikanayakI apekSA nitya hai aura prati-samaya isake jJAna-darzana Adi guNoMmeM pariNamana huA karatA hai, isaliye paryAyAthikanayakI apekSA anitya bhI hai / karmose kSIra-nIrakI taraha ekameka hai, isaliye kathaMcit mUrta bhI hai aura nizcayanayase karmose sadA judA hai, isaliye kathaMcit amUrta bhI hai / isIprakAra vastutva, prameyatva Adi bhI guNa isake andara virAjamAna haiM aura zarIra Adi bAhya dravyoMse yaha sarvathA rahita hai / / 18 / / jJeyaM dRzyaM na gamyaM mama jagati kimapyasti kArya na vAcya dhyeyaM zravyaM na labhyaM na ca vizadamateH zreyamAdeyamanyat / zrImatsarvajJavANI jalanidhimathanAt zuddhacidrUpa ratnaM yasmAllabdhaM mayAho kathamapi vidhinA'prAptapUrvapriyaM ca // 19 // ____ arthaH-bhagavAna sarvajJakI vANIrUpI samudrake maMthana karanese maiMne bar3e bhAgyase zuddhacidrUparUpI ratna prApta kara liyA hai aura merI buddhi para padArthoMko nija na mAnanese svaccha ho cukI hai, isaliye aba mere saMsAra meM koI padArtha na jAnane lAyaka rahA .
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya] [ 11 aura na dekhane yogya, DhUMr3hane yogya, kahane yogya, dhyAna karane yogya, sunane yogya, prApta karane yogya, Azraya karane yogya, aura grahaNa karane yogya hI rahA; kyoMki yaha zuddhacidrUpa aprApta pUrva-pahile kabhI bhI prApta na huA thA, aisA hai aura ati priya hai / bhAvArthaH-saMsArameM anya samasta padArtha prApta kara liye / abhI taka kevala zuddhacidrUpa padArtha nahIM pAyA thA aura usake abhAvameM para padArthoMko Atmiya mAnakara buddhi bhI malina ho rahI thI; parantu bhagavAna jinendra ke upadezase Aja mujhe zuddhacidrUpakI prApti ho gaI hai / parapadArtha kabhI mere hitakArI nahIM bana sakate, aisA nizcaya honese merI buddhi bhI nirmala hai, isaliye saMsArameM mere liye jAnane, dekhane, DhUMr3hane Adike yogya koI padArtha na rahA / zuddhacidrUpake lAbhase maiMne sabako jAna liyA, dekha liyA aura suna Adi liyA / / 16 / / zuddhazcidraparUpohamiti mama dadhe maMkSu cidrUparUpaM cidrUpeNaiva nityaM sakalamalabhidA tenacidrapakAya / cidrUpAd bhUrisaukhyAt jagati varatarAttasya cidrUpakasya mAhAtmyaM vetti nAnyo vimalaguNagaNe jAtu cidrUpake'jJAt // 20 // iti mumukSu bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNaviracitAyAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrUpa lakSaNapratipAdakaH prathamo'dhyAyaH // 1 // arthaH-zuddhacitsvarUpI maiM samasta doSoMke dUra karanevAle citsvarUpake dvArA cidrUpakI prAptike liye saukhyake bhaMDAra aura parama-pAvana cidrUpase apane cidrUpako nitya satvara dhAraNa karatA huuN| mujhase bhinna anya manuSya usake viSayameM ajJa haiM,
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] [ tattvajJAna taraMgiNI isaliye ve citsvarUpako bhale prakAra nahIM jAnate aura jJAnake na honese usake mAhAtmyako na jAnakara use dhAraNa bhI nahIM kara sakate / bhAvArtha:-jo manuSya jisa bAtako jAnatA hai, vahI usakI prAptike liye udyama karatA hai aura use prApta kara sakatA hai / ajJAnI manuSya ajJAta padArthakI prAptike liye na udyama kara sakatA hai aura na use dhAraNa hI kara sakatA hai / maiM zuddhacitsvarUpa hU~, aisA cidrUpakA mujhe jJAna hai aura usake mAhAtmyako bhI bhale prakAra samajhatA hU~, isaliye usake dvArA usase usakI prAptike liye maiM use dhAraNa karatA hU~; kintu jo manuSya cidrUpakA jJAna nahIM rakhatA aura cidrUpake mAhAtmyako bhI nahIM jAnatA vaha use dhAraNa bhI nahIM kara sakatA / / 20 / / isa prakAra mokSaprAptike abhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA viracita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrapakA lakSaNa pratipAdana karanevAlA pahalA adhyAya samApta huA // 1 // .
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya ] dvitIya adhyAya zuddhacidrUpake dhyAna meM utsAha pradAna mRtapiMDena vinA ghaTo na na paTastaMtUna vinA jAyate dhAturnaiva vinA dalaM na zakaTaH kASThaM vinA kutracit / satsvanyeSvapi sAdhaneSu ca yathA dhAnyaM na bIjaM vinA zuddhAtmasmaraNaM vinA kila munermokSastathA naiva ca // 1 // [ 13 artha :- jisa prakAra anya sAmAnya kAraNoMke rahane para bhI kahIM bhI asAdhAraNa kAraNa miTTI ke piMDake binA ghaTa nahIM bana sakatA, taMtuoMke binA paTa, khaMdaka ( jisa jagaha gerU Adi utpanna hote haiM ) ke binA gerU Adi dhAtu, kASThake binA gAr3I aura bIja ke binA dhAnya nahIM ho sakatA, usIprakAra jo muni mokSake abhilASI haiM - mokSa sthAna prApta karanA cAhate haiM ve bhI binA zuddhacidrUpake smaraNake use nahIM pA sakate / bhAvArtha:- mUla meM sAdhAraNa kAraNoMkI maujUdagI hone para bhI yadi asAdhAraNa kAraNa na hoM to kadApi kArya nahIM ho sakatA / ghaTakI utpatti meM asAdhAraNa kAraNa mRtpiMDa, paTakI utpatti meM taMtu, dhAtukI utpatti meM khaMdaka, gAr3IkI utpatti meM kASTha aura dhAnyakI utpatti meM asAdhAraNa kAraNa bIja hai / to jisa prakAra mRtpiDa Adike binA ghaTa Adi nahIM bana sakate, usI prakAra mokSakI prApti meM asAdhAraNa kAraNa zuddha AtmAkA smaraNa hai; isaliye anya hajAroM sAmAnya kAraNoMke juTAne para bhI binA zuddhacidrUpake smaraNake mokSa prApti bhI kadApi nahIM ho sakatI, isaliye mokSa prApti ke abhilASiyoMko cAhiye ki ve avazya zuddhAtmAkA smaraNa kareM // 1 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tattvajJAna taraMgiNI bIjaM mokSatarorbhavArNavatarI duHkhATavIpAvako durga karmabhiyAM vikalparajasA vAtyAgasAM rodhanaM / / zastraM mohajaye nRNAmazubhatAparyAyarogauSadhaM cidrapasmaraNaM samasti ca tapovidyAguNAnAM gRhaM // 2 // arthaH-yaha zuddhacidrUpakA smaraNa mokSarUpI vRkSakA kAraNa hai / saMsArarUpI samudrase pAra honeke lie naukA hai / duHkharUpI bhayaMkara banake liye dAvAnala hai / karmoMse bhayabhIta manuSyoMke liye surakSita sudRr3ha kilA hai / vikalparUpI rajake ur3aneke liye pavanakA samaha hai / pApoMkA rokanevAlA hai / moharUpa subhaTake jItaneke liye zastra hai / naraka Adi azubha paryAyarUpI rogoMke nAza karaneke liye uttama avyartha auSadha hai evaM tapa, vidyA aura aneka guNoMkA ghara hai / bhAvArtha:-jo manuSya zuddhacidrUpakA smaraNa karanevAlA hai vaha mokSa prApta kara letA hai, saMsArako pAra kara letA hai, samasta duHkhoMko dUra kara detA hai, karmoke bhayase rahita ho jAtA hai, vikalpa aura pApoMkA nAza kara detA hai, mohako jIta letA hai, naraka Adi paryAyoMse sarvadAke liye chUTa jAtA hai aura unake tapa, vidyA Adi guNoMkI bhI prApti kara letA hai / isaliye zuddhacidrUpakA avazya smaraNa karanA cAhiye / / 2 / / kSuttuTragvAtazItAtapajalavacasaH zastrarAjAdibhIbhyo bhAryAputrArinaiH svAnalanigaDagavAdyazvararaikaMTakebhyaH / saMyogAyogadaMziprapatanarajaso mAnabhaMgAdikebhyo jAtaM duHkhaM na vidmaH kva ca paTati nRNAMzuddhacidapabhAjAM // 3 // arthaH-saMsArameM jIvoMko kSudhA, tRSA, roga, vAta, ThaMDI, uSNatA, jala, kaThora vacana, zastra, rAjA, strI, putra, zatru, .
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya ] nirdhanatA, agni, ber3I, gau, bhaisa, dhana, kaMkaTa, saMyoga, viyoga, DA~sa, macchara, patana, dhUli aura mAnabhaMga Adise utpanna huye aneka duHkha bhogane par3ate haiM; parantu na mAlUma jo manuSya zuddhacidrUpake smaraNa karanevAle haiM unake ve duHkha kahA~ vilIna ho jAte haiM ? bhAvArthaH-jo mahAnubhAva zuddhAtmAkA smaraNa karanevAle haiM, unheM bhUkha nahIM satAtI, pyAsa duHkha nahIM detI, roga nahIM hotA, vAta nahIM satAtI, ThaMDa nahIM lagatI, uSNatA vyAkula nahIM karatI, jalakA upadrava nahIM hotA, krUra manuSyoM dvArA kahe huye duSTa vacana duHkha nahIM pahu~cAte, rAjA Adi daNDa nahIM de sakate, duSTa strI, putra-zatruoMse utpanna huA duHkha nahIM bhoganA par3atA, nirdhanatA-daridratA nahIM hotI, agnikA upadrava nahIM sahana karanA par3atA, bandhanameM nahIM ba~dhanA par3atA, gau aura azva Adise pIr3A nahIM hotI, dhanakI corIse duHkha nahIM hotA, kAMTe duHkha nahIM dete, aniSTa padArthoMkA saMyoga nahIM hotA, iSTa padArtha viyoga nahIM hotA, DA~sa-macchara duHkha nahIM de sakate, patana nahIM ho sakatA tathA dhUli aura mAnabhaMgakA bhI kaSTa nahIM bhoganA par3atA / isaliye zuddhacidrUpakA smaraNa parama sukha denevAlA hai / / 3 / / sa kopi paramAnandavidrupadhyAnato bhavet / tadaMzopi na jAyeta trijagatsvAminAmapi // 4 // artha:-zuddhacidrUpake dhyAnase vaha eka advitIya aura apUrva hI Ananda hotA hai ki jisakA aMza bhI tIna jagatake svAmI indra Adiko prApta nahIM ho sakatA / bhAvArthaH-indra, narendra aura dharaNendra yadyapi sarvottama
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ] [ tattvajJAna taraMgiNI viSayasukhakA bhoga karate haiM; parantu vaha sukha, sukha nahIM kahalAtA kyoMki zuddhacipake dhyAnase utpanna huye Atmika nitya sukhakI vaha anitya tathA padArthoMse janya honese aMza mAtra bhI tulanA nahIM kara sakatA // 4 // saukhyaM mohajayo'zubhAsravahatirnAzo'tiduSkarmaNA matyaMtaM ca vizuddhatA nari bhavedArAdhanA tAttvikI / ratnAnAM tritayaM nRjanma saphalaM saMsAra bhInAzanaM cidrUpohamitismRtezca samatA saddbhyo yazaH kIrttanaM // 5 // arthaH- " maiM zuddhacidrUpa hU~ " aisA smaraNa hote hI nAnA prakArake sukhoMkI prApti hotI hai / mohakA vijaya, azubha Asrava aura duSkarmoMkA nAza, atizaya vizuddhatA, sarvottama tAttvika ArAdhanA, samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra rUpI ratnoMkI prApti, manuSya janmakI saphalatA, saMsArake bhayakA nAza, sarva jIvoMmeM samatA aura sajjanoMke dvArA kIrtikA gAna hotA hai / bhAvArtha:-zuddhacidrUpakA smaraNa hI jaba saukhyakA kartA, mohakA jItanevAlA, azubha Asrava evaM duSkarmokA hartA hotA hai aura atizaya vizuddhatA, sarvottama ArAdhanA samyagdarzana Adi ratnoMkI prApti, manuSya janmakI saphalatA, saMsArake bhayakA nAza, sarva jIvoMmeM samatA evaM sajjanoMse kIrtigAna karAnevAlA hai, taba usakI prApti to aura bhI uttamottama phala pradAna karanevAlI hogI, isaliye uttama puruSoMko cAhiye ki ve zuddhacidrUpakA sadA smaraNa karate huye usakI prAptikA upAya kareM // 5 // *
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya ] vRtaM zIlaM zrutaM cAkhilakhajayatapodRSTisadbhAvanAzca . dharmoM mUlottarAkhyA varaguNanikarA AgasAM mocanaM ca / bAhyAMtaH sarvasaMgatyajanamapi vizuddhAMtaragaM tadAnI mUrmINAM copasargasya sahanamabhavacchuddhacitsaMsthitasya // 6 // artha :-jo mahAnubhAva zuddhacidrUrUpameM sthita hai usake samyakcAritra, zIla aura zAstrakI prApti hotI hai, indriyoMkA vijaya hotA hai, tapa, samyagdarzana, uttama bhAvanA aura dharmakA lAbha hotA hai, mUla aura uttararUpa kahalAte uttamaguNa prApta hote haiM, samasta pApoMkA nAza, bAhya aura abhyaMtara parigrahakA tyAga aura antaraMga vizuddha ho jAtA hai evaM vaha nAnAprakArake upasargoMkI taraMgoMko bhI jhela letA hai| bhAvArtha :--zuddhacidrUpa meM manake sthira karanese uttamottama guNa prApta hote haiM aura duHkha dUra ho jAte haiM, isaliye vidvAnoMko cAhiye ki ve karmamalarahita pavitra caitanyasvarUpa AtmAmeM apanA mana sthira kareM / / 6 / / / tIrthepUtkRSTatIrtha zrutijaladhibhavaM ratnamAdeyamuccaiH saukhyAnAM vA nidhAnaM zivapadagamane vAhanaM zIghragAmi / vAtyAM kamauMdharaNo bhavavanadahane pAvakaM viddhi zuddhacidrapohaM vicArAditi varamatimannakSarANAM hi SaTkaM // 7 // artha :-granthakAra upadeza dete haiM ki-he matiman ! 'zuddhacidrUrUpo'haM' maiM zuddhacitsvarUpa hU~, aisA sadA tujhe vicAra karate rahanA cAhiye; kyoMki 'zuddhacidrUrUpohaM' ye chai akSara saMsArase pAra karane vAle samasta tIrthoMmeM utkRSTa tIrtha haiN| zAstrarUpI samudrase utpanna huye 'grahaNa karaneke lAyaka' uttama ratna haiN| samasta sukhoMke vizAla khajAne haiN| mokSa sthAnameM ta. 3
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 ] [ tattvajJAna taraMgiNI le jAneke liye bahuta jaldI calane vAle vAhana ( savArI ) haiM / karmarUpI dhUlike ur3Aneke liye prabala pavana haiM aura saMsArarUpI vanako jalAne ke liye jAjvalyamAna agni haiM / / 7 / / kva yAMti kAryANi zubhAzubhAni kya yAMti saMgAzcidacitsvarUpAH / kva yAMti rAgAdaya eva zuddhacidrapakohaMsmaraNe na vidmaH // 8 // artha :-hama nahIM kaha sakate ki-'zuddhacidrUpohaM ' maiM zuddhacitsvarUpa hU~, aisA smaraNa karate hI zubha-azubha karma, cetana-acetanasvarUpa parigraha aura rAga, dveSa Adi durbhAva kahA~ lApatA ho jAte haiM ? bhAvArtha :-zuddhacidrUpake smaraNa karate hI zubha-azubha samasta karma naSTa ho jAte haiM, cetana-acetanasvarUpa parigrahoMse bhI sarvathA sambandha chUTa jAtA hai aura rAga-dveSa Adi mahAduSTa bhAva bhI eka ora kinArA kara jAte haiM, isaliye vidvAnoMko cAhiye ki ve avazya isa cidrUpakA smaraNa dhyAna kareM / / 8 / / meruH kalpataruH suvarNamamRtaM ciMtAmaNiH kevalaM sAmyaM tIrthakaro yathA suragavI cakrI sureMdro mahAn / bhUmRdbhUruhadhAtupeyamaNidhIvRttAptagomAnavA maryeSveva tathA ca ciMtanamiha dhyAneSu zuddhAtmanaH // 9 // artha :-jisa prakAra parvatoMmeM meru, vRkSoMmeM kalpavRkSa, dhAtuoMmeM svarNa, pIne yogya padArthoM meM amRta, ratnoMmeM cintAmaNiratna, jJAnoMmeM kevalajJAna, cAritroMmeM samatArUpa cAritra, AptoMmeM tIrthaMkara, gAyoMmeM kAmadhenu, manuSyoM meM cakravartI aura devoMmeM indra mahAna aura uttama haiM usIprakAra dhyAnoMmeM zuddhacidrUpakA dhyAna hI sarvottama hai| bhAvArtha :--jisa prakAra anya parvata meruparvatakI, anyavakSa .
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya ] [ 19 kalpavRkSakI, anya dhAtu svarNakI anya pIne yogya padArtha amRtakI aura anya ratna Adi padArtha cintAmaNi AdikI tulanA nahIM kara sakate, usIprakAra anya padArthoM kA dhyAna zuddhAtmA ke dhyAnake samAna nahIM ho sakatA, isaliye zuddhacidrUpakA dhyAna hI sarvottama aura lAbhadAyaka hai / / 9 / / nidhAnAnAM prAptirna ca surakururuhAM kAmadhenoH sudhAyAzritAratnAnAmasurasuranarAkAza gerze dirANAM / khabhogAnAM bhogAvanibhavanabhuvAM cAhamiMdrAdilakSmyA na saMtoSaM kuryAdiha jagati yathA zuddhacidrapalabdhiH // 10 // artha : - yadyapi aneka prakArake nidhAna ( khajAne ), kalpavRkSa, kAmadhenu, amRta, cintAmaNi ratna, sura, asura, nara aura vidyAdharoMke svAmiyoMkI lakSmI, bhogabhUmiyoMmeM prApta indriyoMke bhoga aura ahamindra AdikI lakSmIkI prApti saMsAra meM saMtoSasukha pradAna karane vAlI hai; parantu jisa prakArakA saMtoSa zuddhacidrUpakI prAptise hotA hai vaisA ina kisIse nahIM hotA / bhAvArtha : - aneka prakArake nidhAna, kalpavRkSa Adi padArtha saMsAra meM sarvathA durlabha haiM-bar3e bhAgya se milate haiM, isaliye inakI prApti se saMtoSa hotA hai parantu vaisA saMtoSa nahIM hotA jaisA ki zuddhacidrUpakI prAptise hotA hai; kyoMki nidhAna, kalpavRkSa Adi anitya haiM unase thor3e kAlake liye hI saMtoSa ho sakatA hai, zuddhacidrarUpa nitya hai - kabhI bhI isakA nAza nahIM ho sakatA, isaliye isakI prAptise jo sukha hotA hai vaha sadA vidyamAna rahatA hai / / 10 / / nA durvaNoM vikaNoM gatanayanayugo vAmanaH kubjako vA chinnamrANaH kuzabdo vikalakarayuto vAgvihIno'pi paMguH /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ] [ tattvajJAna taraMgiNI khaMjo niHsvo'nadhItazruta iha badhiraH kuSTharogAdiyuktaH zlAdhyaH cipaciMtAparaH itarajano naiva sujJAnavAdiH // 11 // artha :-jo puruSa zuddhacidrUpakI cintAmeM rata hai-sadA zuddhacidrUpakA vicAra karatA rahatA hai vaha cAhe durvarNa-kAlA, kabarA-bUcA, aMdhA, bonA, kubar3A, nakaTA, kuzabda bolanevAlA, hAtha rahita-ThUThA, gUMgA, lUlA, gaMjA, daridra, mUrkha, baharA aura kor3hI Adi koI bhI kyoM na ho vidvAnoMkI dRSTi meM prazaMsAke yogya hai / saba loga use AdaraNIya dRSTi se dekhate haiM; kintu anya sundara bhI manuSya yadi zuddhacidrUpakI cintAse vimukha hai to use koI acchA nahIM khtaa| bhAvArtha :-cAhe manuSya kurUpa aura nirdhana hI kyoM na ho yadi vaha guNI hai to avazya usake guNoMkA Adara satkAra hotA hai; kintu rUpavAna dhanI manuSya bhI yadi guNazUnya hai to koI bhI usakA mAna nahIM karatA / kubar3A, aMdhA, laMgar3A Adi honepara bhI yadi koI puruSa zuddhacidrUpameM rata hai to vaha avazya AdaraNIya hai; khyoMki vaha guNI hai aura anya manuSya cAhe vaha sundara, suDaula aura dhanavAna hI kyoM na ho yadi zuddhacidrUpake dhyAnase zUnya hai, to vaha kadApi prazaMsAke yogya nahIM ginA jAtA / / 11 / / reNUnAM karmaNaH saMkhyA prANino vetti kevalI / na venIti kya yAMtyete zuddhacipaciMtane // 12 // artha :-AtmAke sAtha kitane karmakI reNuoM (vargaNAoM) kA sambandha hotA hai ? isa bAtakI sivAya kevalIke anya koI bhI manuSya gaNanA nahIM kara sakatA; parantu na mAlUma zuddhacidrUpakI cintA karate hI ve agaNita bhI karmavargaNAyeM kahAM lApatA ho jAtI haiN| -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya ] [ 21 bhAvArtha :- - AtmA ke sAtha ananta vargaNAoMkA pratisamaya bandha hotA rahatA hai, jinako kevalIke sivAya anya koI jAna - dekha nahIM sakatA; parantu zuddhavidrUpakI bhAvanAse AtmAke sAtha kisI bhI karmavargaNAkA sambandha nahIM hotA || 13 // taM cidrUpaM nijAtmAnaM smara smara zuddha pratikSaNaM / smaraNamAtreNa sadyaH karmakSayo bhavet // 13 // yasya artha : - he Atman ! smaraNa karate hI samasta karmoMke nAza karane vAle zuddhacidrUpakA tUM pratikSaNa smaraNa kara; kyoMki zuddhacidrUpa aura svAtmAmeM koI bheda nahIM - donoM eka hI haiM / / 13 // uttamaM smaraNaM zuddhacidrUpo'hamitismRteH / kadApi kvApi kasyApi zrutaM dRSTaM na kenacit // 14 // artha -" maiM zuddhacidrUpa hUM" aisA smaraNa hI sarvottama smaraNa mAnA gayA hai; kyoMki usase uttama smaraNa kabhI bhI, kahIM bhI kisI bhI sthAna para huA, na dekhA hai / kisIne bhI na sunA aura -: bhAvArtha : - strI putra AdikA jo smaraNa prati samaya isa jIvako hotA huA, dekhA va sunA gayA hai, usase bhI zuddhacidrUpakA smaraNa sarvottama smaraNa samajhanA cAhiye || 14 / / zuddhacidrapasadRza dhyeyaM naiva kadAcana / uttamaM kvApi kasyApi bhUtamasti bhaviSyati // 15 // artha :- zuddha cidrUpake samAna uttama aura dhyeya-dhyAne yogya padArtha kadAcit kahIM na bhI huA, na hai aura na hogA, ( isaliye zuddhacidrUpakA hI dhyAna karanA cAhiye ) || 15 | ye yAtA yAMti yAsyati yoginaH zivasaMpadaH / samAsAdhyaiva cipa zuddhamAnaMdamaMdiraM // 16 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tattvajJAna taraMgiNI artha :-jo yogI mokSa-nityAnandarUpI saMpattiko prApta huye, hote haiM aura hoMge, usameM zuddhacidrUpakI ArAdhanA hI kAraNa hai / binA zuddhacidrUpakI bhaleprakAra ArAdhanAke koI mokSanityAnaMda nahIM prApta kara sakatA; kyoMki yaha zuddhacidrUpa hI AnandakA mandira hai-advitIya nitya Ananda pradAna karanevAlA hai / / 16 / / dvAdazAMgaM tato bAhyaM zrutaM jinavaroditaM / upAdeyatayA zuddhacidrUpastatra bhASitaH // 17 // artha :-bhagavAna jinendrane aMgapraviSTa (dvAdazAMga ) aura aMgabAhya-do prakArake zAstroMkA pratipAdana kiyA hai| ina zAstroMmeM yadyapi aneka padArthoM kA varNana kiyA hai; tathApi ve saba heya (tyAgane yogya ) kahe haiM aura upAdeya ( grahaNa karane yogya ) zuddhacidrUpako batalAyA hai / / 17 / / zuddhacidrapasaddhyAnAdguNAH sarve bhavaMti ca / doSAH sarve vinazyati zivasaukhyaM ca saMbhavet // 18 // artha :-zuddhacidrUpakA bhaleprakAra dhyAna karanese samasta guNoMkI prApti hotI hai| rAga-dveSa Adi sabhI doSa naSTa ho jAte haiM aura nirAkulatArUpa mokSa sukha milatA hai / / 18 / / cidrapeNa ca ghAtikarmahananAcchuddhena dhAmnA sthitaM yasmAdatra hi vItarAgavapuSo nAmnApi nutyApi ca / tadvivasya tadokaso jhagiti tatkArAyakasyApi ca sarva gacchati pApameti sukRtaM tattasya kiM no bhavet // 19 // artha :-zuddhacidrUpa( ke dhyAna )se jJAnAvaraNA, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAyarUpa ghAtiyA karmokA nAza ho jAtA :
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya ] [23 hai; kyoMki vItarAga-zuddhacidrUpakA nAma lenese, unakI stuti karanese tathA unakI mUrti aura mandira banavAnese hI jaba samasta pApa dUra ho jAte haiM aura aneka puNyoMkI prApti hotI hai, taba unake ( zuddhacidrUpake ) dhyAna karanese to manuSyako kyA uttama phala prApta na hogA ? arthAt zuddhacidrUpakA dhyAnI manuSya uttamase uttama phala prApta kara sakatA hai / / 19 / / ko'sau guNosti bhuvane na bhavettadA yo doSo'thavA ka iha yastvaritaM na gacchet / teSAM vicArya kathayaMtu vudhAzca zuddhacidrapako'hamiti ye yaminaH smaraMti // 20 // artha :-granthakAra kahate haiM-priya vidvAnoM ! Apa hI vicAra kara kaheM, jo munigaNa - maiM zuddhacidrUpa hU~ ' aisA smaraNa karane vAle haiM unheM usa samaya kaunase to ve guNa haiM jo prApta nahIM hote aura kaunase ve doSa haiM jo unake naSTa nahIM hote arthAt zuddha cidrUpake smaraNa karanevAloMko samasta guNa prApta ho jAte haiM aura unake saba doSa dUra ho jAte haiM / / 20 / / tiSThaMtvekara sarve varaguNanikarAH saukhyadAne'titRptAH saMbhUyAtyaMtaramyA varavidhijanitA jJAnajAyAM tulAyAM / pArzvenyasmin vizuddhA hyupavizatu varA kevalA ceti zuddhacidrapohaMsmRtiauM kathamapi vidhinA tulyatAM te na yAMti / 21 / artha :-jJAnako tarAjUkI kalpanA kara usake eka palar3e meM samasta uttamottama guNa, jo bhAMti-bhAMtike sukha pradAna karane vAle haiM, atyanta ramya aura bhAgyase prApta huye haiM, ikaThe rakheM aura dUsare palar3emeM atizaya vizuddha kevala -- maiM zuddhacidrUpa hU~'
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] [ tattvajJAna taraMgiNI aisI smRtiko rakheM taba bhI ve guNa zuddhacidrUpakI smRtikI tanika bhI tulanA nahIM kara sakate / / bhAvArtha :-yadyapi saMsArameM aneka uttamottama guNa haiM aura be bhAMti bhAMtike sukha pradAna karate haiM; tathApi jJAnadRSTise dekhane para ve zuddhacidrUpakI smRtike barAbara kImatI nahIM ho sakate-zuddha cidrUpakI smRti hI sarvottama hai / / 21 / / tIrthatAM bhUH padaiH spRSTA nAmnA yo'ghacayaH kSayaM / suraudho yAti dAsatvaM zuddhacidraktacetasAM // 22 // artha :-jo mahAnubhAva zuddhacidrUpake dhAraka haiM-usake dhyAnameM anurakta haiM, unake caraNoMse sparza kI huI bhUmi tIrtha 'aneka manuSyoMko saMsArase tArane vAlI' ho jAtI hai / unake nAmake lenese samasta pApoMkA nAza ho jAtA hai aura aneka deva unake dAsa ho jAte haiM / / 22 / / / zuddhasya citsvarUpasya zuddhonyo'nyasya ciMtanAt / lohaM lohAd bhavetpAtraM sauvarNa ca suvarNataH // 23 // artha :-jisaprakAra lohese lohekA pAtra aura svarNase svarNakA pAtra banatA hai, usIprakAra zuddhacidrUpakI cintA karanese AtmA zuddha aura anyake dhyAna karanese azuddha hotA hai / bhAvArtha :--kAraNa jaisA hotA hai vaisA kArya bhI usase hI paidA hotA hai / jisaprakAra lohapAtrakA kAraNa loha hai, isaliye usase lohakA pAtra aura svarNapAtrakA kAraNa svarNa hai, isaliye usase svarNakA hI pAtra bana sakatA hai| usIprakAra AtmAke zuddha hone meM zuddha cidrUpakI cintA pradhAna kAraNa hai, isaliye usase AtmA zuddha hotA hai aura azuddhacidrUpakI .
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya [ 25 cintAse azuddha AtmA hotA hai, kyoMki AtmAke azuddha hone meM azuddhacidrUpakI ciMtA kAraNa hai / / 23 / / magnA ye zuddhacipe jJAnino jJAninopi ye / pramAdinaH smRtau tasya tepi magnA vidhervazAt / / 24 / / ___ artha :-jo zuddhacidrUpake jJAtA haiM, ve bhI usameM magna haiM aura jo usake jJAtA hone para bhI usake smaraNa karane meM pramAda karane vAle haiM, ve bhI usameM magna haiM / arthAt smRti na hone para bhI unheM zuddhacidrUpakA jJAna hI Ananda pradAna karane vAlA hai / / 24 / / saptadhAtumayaM dehaM malamUtrAdibhAjanaM / pUjyaM kuru pareSAM hi zuddhacipaciMtanAt / / 25 / / iti mumukSu bhaTTAraka jJAnabhUSaNaviracitAyAM tatvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidpadhyAnotsAhasaMpAdako dvitIyo'dhyAyaH / / 2 / / ____ artha :---yaha zarIra rakta, vIrya, majjA Adi sAta dhAtusvarUpa hai / malamUtra Adi apavitra padArthoMkA ghara hai, isaliye uttama puruSoMko cAhiye ki ve isa nikRSTa aura apavitra zarIrako bhI zuddhacidrUpakI cintAse dUsaroMke dvArA pUjya aura pavitra banAveM / bhAvArtha :- yaha zarIra apavitra padArthoMse utpanna apavitra padArthokA ghara hai, isaliye mahA apavitra hai ; tathApi zuddhacidrUrUpake dhyAna karanese yaha pavitra ho jAtA hai, isaliye zarIrako pavitra banAneke liye vidvAnoMko avazya zuddhacidrUpakA dhyAna karanA cAhiye // 25 / / isaprakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNanirmita tattvajJAnataraMgiNImeM zuddhacidrUpake dhyAnakA utsAha pradAna karane vAlA dUsarA adhyAya samApta huA / / 2 / /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya zuddhacidrUpakI prApti ke upAyoMkA varNana jinezasya snAnAt stutiyajanajapAnmaMdirArcAvidhAnAcacaturdhA dAnAdvAdhyayanakhajayato dhyAnataH saMyamAcca / vratAcchIlA tIrthAdikagamanavidheH kSAMtimukhyapradharmAt kramAccidrapAptirbhavati jagati ye vAMchakAratasya teSAM / / 1 / / artha :- jo manuSya zuddhacipakI prApti karanA cAhate haiM unheM jinendrakA abhiSeka karanese, unakI stuti, pUjA aura japa karanese, mandirakI pUjA aura usake nirmANase, AhAra, auSadha, abhaya aura zAstra - cAra prakArake dAna denese, zAstroMke adhyayanase, indriyoMke vijayase, dhyAnase, saMyama se, vratase, zIlase, tIrthaM AdimeM gamana karanese aura uttama kSamA Adi dharmIke dhAranese kramazaH zuddhacipakI prApti hotI hai / bhAvArtha : - yadi vAstava meM dekhA jAya to zuddhacidrUpake smaraNa karanese zuddhacipakI prApti hotI hai; parantu bhagavAnakA abhiSeka, unakI stuti aura japa Adi bhI cipakI prApti meM kAraNa hai; kyoMki abhiSeka Adi karanese zuddhacipakI ora dRSTi jAtI hai, isaliye zuddhacidrUpakI prApti ke abhilASiyoMko avazya bhagavAnake abhiSeka stuti Adi karane cAhiye / / 11 / devaM zrutaM guruM tIrthaM bhadaMtaM ca tadAkRtiM / zuddhacidrUpasaddhyAnahetutvAd bhajate sudhIH ||2|| muni tathA ina -deva, zAstra, guru, tIrtha aura sabakI pratimA zuddhacidrUpake dhyAnameM kAraNa haiM vinA inakI artha -: *
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya ] [ 27 pUjA sevA kiye zuddhacidrUpakI ora dhyAna jAnA sarvathA duHsAdhya hai, isaliye zuddhacidrUpakI prAptike abhilApI vidvAna, avazya deva AdikI sevA upAsanA karate haiM ||2|| aniSTAn khahRdAmarthAniSTAnapi bhajecyajet / zuddhacidrapasaddhyAne sudhIrhetUnahetukAn ||3|| artha :- zuddhacidrUpake dhyAna karate samaya indriya aura manake aniSTa padArtha bhI yadi usakI prApti meM kAraNa svarUpa par3e to unakA Azraya kara lenA cAhiye aura indriya- manako iSTa hone para bhI yadi ve usakI prApti meM kAraNa na par3e- bAdhaka par3e to unheM sarvathA chor3a denA cAhiye / bhAvArtha : - saMsAra meM padArtha do prakArake haiM--- iSTa aura aniSTa | jo padArtha mana aura indriyoMko priya haiM, ve iSTa haiM aura jo apriya haiM, ve aniSTa haiM / inameM aniSTa rahane para bhI jo padArtha zuddhacidrUpakI prApti meM kAraNa hoM unakA avalaMbana kara lenA cAhiye aura jo iSTa hone para bhI usakI prApti meM kAraNa na hoM unakA sarvathA tyAga kara denA cAhiye; kyoMki unase koI prayojana nahIM hai // 3 // muMcetsamAzrayedhchuddhacidrUpasmaraNe'hitaM / hitaM sudhIH prayatnena dravyAdikacatuSTayaM ||4| artha : - dravya, kSetra, kAla aura bhAvarUpa padArthoMmeM jo padArtha zuddhacipake smaraNa karanemeM hitakArI na ho use chor3a denA cAhiye aura jo usakI prApti meM hitakArI ho usakA bar3e prayatnase Azraya karanA cAhiye /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] [ tattva jJAna taraMgiNI bhAvArthaH-koI koI dravya, kSetra, kAla aura bhAva ( pariNAma ) aise Akara upasthita ho jAte haiM ki zuddhacidrUrUpake smaraNameM vighnakAraka bana jAte haiM, isaliye vidvAnoMko cAhiye ki isa prakArake padArthoMkA sarvathA tyAga kara de; parantu bahutase dravya, kSetra Adi zuddhacidrUpake smaraNameM anukUla hitakArI bhI hote haiM, isaliye unakA kar3I rItise Azraya leM / / 4 / / saMgaM vimucya vijane vasaMti girigahvare / zuddhacidrUpasaMprAptyai jJAnino'nyatra niHspRhAH // 5 // arthaH-jo manuSya jJAnI haiM, ve zuddhacidrUpakI prAptike liye anya samasta padArthoM meM sarvathA nispRha ho samasta parigrahakA tyAga kara dete haiM aura ekAnta sthAna parvatakI guphAoMmeM jAkara rahate haiM // 5 // svalpakAryakRtI ciMtA mahAvajrAyate dhruvaM / munInAM zuddhacidrUpadhyAnaparvata bhaMjane // 6 // ___ artha :-jisa prakAra vajra, parvatako cUrNa cUrNa kara detA hai usI prakAra jo manuSya zuddhacidrUpakI cintA karanevAlA hai, vaha yadi anya kisI thoDese bhI kArya ke liye jarA bhI cintA kara baiThatA hai to zuddhacidrUpake dhyAnase sarvathA vicalita ho jAtA hai / bhAvArthaH- zuddhacidrUpakA dhyAna usI samaya ho sakatA hai jisa samaya kisI bAtakI cintA hRdayameM sthAna na pAve / yadi zuddhacidrUpake dhyAte samaya kisI prakArakI cintA A upasthita huI to vaha dhyAna naSTa hI ho jAtA hai, isaliye vidvAnoMko cAhiye ki zuddhacipake dhyAna karate samaya anya .
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya ! [ 29 kisI bhI cintAko apane hRdayameM jarA bhI na paTakane deM | 6 / zuddhacidrUpasadvayAnabhAnuratyaMtanirmalaH / janasaMgati saMjAtavikalpAbdai stirobhavet // 7 // arthaH- yaha zuddhacidrUpakA dhyAnarUpI sUrya, mahAnirmala aura dedIpyamAna hai / yadi isa para strI, putra Adike saMsarga se utpanna huye vikalparUpI medhakA pardA par3a jAyagA to yaha Dhaka hI jAyagA / bhAvArthaH --strI putra Adiko cintAyeM zuddhacidrUpake dhyAnameM vighna karane vAlI haiM / cintA hote hI dhyAna sarvathA ukhar3a jAtA hai, isaliye zuddhacidrUpake dhyAnIko tanika bhI strI- putra Adi saMbaMdhI cintA na karanI cAhiye // 7 // abhavye zuddhacidrapadhyAnasya nodbhavo bhavet / vaMdhyAyAM kila putrasya viSANasya khare yathA // 8 // arthaH - jisa prakAra vAMjhake putra nahIM hotA aura gadhe ke sIMga nahIM hote, usI prakAra abhavyake zuddhacidrUpakA dhyAna kadApi nahIM ho sakatA / bhAvArtha - abhavyako mokSa, svarga AdikA zraddhAna nahIM hotA; kintu pittajvara vAleko mIThA dUdha bhI jisa prakAra kaDuA lagatA hai, usI prakAra abhavyako bhI saba dhArmika bAteM viparIta hI bhAsatI haiM / bAMjhake putra aura gadheke sIMga hone jaise asaMbhava haiM, usI prakAra abhavyake cidrUpakA dhyAna honA bhI sarvathA asaMbhava hai / / 8 / / dUrabhavyasya no zuddhacidrUpadhyAnasaMruciH / yathA'jIrNavikArasya na bhavedannasaMruciH // 9 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ] [ tatva jJAna taraMgiNI artha:-jisako ajIrNakA vikAra hai-khAyA-pIyA nahIM pacatA usakI jisa prakAra annameM ruci nahIM hotI, usI prakAra jo durabhavya hai usakI bhI zuddhacidrUpake dhyAnameM prIti nahIM ho sakatI / / 9 / / bhedajJAnaM vinA zuddhaci drpajJAnasaMbhavaH / bhavennaiva yathA putrasaMbhUtirjanakaM vinA // 10 // arthaH-jisa prakAra ki puruSake binA strIke putra nahIM ho sakatA, usI prakAra binA bhedavijJAnake zuddhacidrUpakA dhyAna bhI nahIM ho sakatA / bhAvArtha:-yaha merI AtmA zuddhacaitanyasvarUpa hai aura zarIra Adi para tathA jar3a hai, aise jJAnakA nAma bhedavijJAna hai / jaba taka aisA jJAna nahIM hotA taba taka zuddhacidrUpakA bhI jJAna nahIM ho sakatA, isaliye zuddhacidrUpake jJAnameM bhedavijJAna pradhAna kAraNa hai / / 10 / / karmAgAkhilasaMge, nirmamatAmAtaraM vinA / zuddhacidrapa saddhyAna putra sUtirna jAyate // 11 // artha :-jisa prakAra binA mAtAke putra utpanna nahIM ho sakatA, usIprakAra karma dvArA prApta hone vAle samasta parigrahoMmeM mamatA tyAge binA zuddhacidrUpakA dhyAna bhI honA asaMbhava hai arthAt putrakI prAptimeM jisa prakAra mAtA kAraNa hai, usI prakAra zuddhacidrUpake dhyAnameM strI-putra AdimeM nirmamatA (ye mere nahIM haiM aisA bhAva ) honA kAraNa hai / / 11 / / tattasya gataciMtA nirjanatA''sanna bhavyatA / bhedajJAnaM parasminnirmamatA dhyAnahetavaH // 12 // .
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya ] arthaH- isaliye yaha bAta siddha huI ki cintAkA abhAva, ekAnta sthAna, Asanna bhavyapanA, bhedavijJAna aura dUsare padArthomeM nirmamatA ye zuddhacidrUpake dhyAnameM kAraNa haiMbinA inake zuddhacidrUpakA kadApi dhyAna nahIM ho sakatA / / 12 / / nRstrItiryagsurANAM sthitigativacanaM nRtyagAnaM zucAdi krIr3A krodhAdi maunaM bhayahasanarArodanasvApazUkAH / vyApArAkArarogaM nutinatikadanaM dInatAduHkhazaMkAH zrRMgArAdIn prapazyannamiha bhave nATakaM manyate jJaH // 13 // arthaH-jo manuSya jAnI hai-saMsArakI vAstavika sthitikA jAnakAra hai vaha manuSya, strI, tiryaMca aura devoMke sthiti, gati, vacanako, nRtya-gAnako, zoka Adiko, krIr3A, krodha Adi, maunako, bhaya, ha~sI, buDhApA, ronA, sonA, vyApAra, AkRti, roga, stuti, namaskAra, pIr3A, dInatA, duHkha, zaMkA, bhojana aura zrRgAra Adiko saMsArameM nATakake samAna mAnatA hai / bhAvArtha:-jo manuSya ajJAnI haiM ve to manuSya, strI, deva, devAMganA Adike rahana-sahana Adiko acchA-burA samajhate haiM / zoka aura AnaMda Adike prasaMga upasthita ho jAne para duHkhI-sukhI ho jAte haiM; parantu jJAnImanuSya yaha jAnakara ki nATakameM manuSya kabhI rAjA, kabhI raMka aura kabhI strI AdikA veSa dhAraNa kara letA hai, usI prakAra isa jIvake kabhI manuSya Adi paryAya, kabhI roga-zoka aura kabhI sukha-duHkha sadA huA karate haiM-saMsArakA yaha svabhAva hI hai, usameM duHkha-sukha nahIM mAnatA / / 13 / /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 / [ tattva jJAna- taraMgiNI cakrIMdrayoH sadasi saMsthitayoH kRpAsyAttadbhAryayoratiguNAnvitayodhRNA ca / / sarvottameMdriyasukhasmaraNe'tikaSTaM / yasyoddhacetasi sa tatvavidrAM variSThaH // 14 // artha:-jisa manupyake hRdaya meM, sabhAmeM siMhAsana para virAjamAna huye cakravartI aura indrake Upara dayA hai, zobhAmeM ratikI tulanA karane vAlI indrANI aura cakravartIkI paTarAnImeM dhRNA hai aura jise sarvottama indriyoMke sukhoMkA smaraNa hote hI ati kaSTa hotA hai, vaha manuSya tattvajJAniyoMmeM uttama tattvajJAnI kahA jAtA hai / .. bhAvArthaH - jJAnIpuruSa yaha jAnakara ki cakravartI aura indra Aja siMhAsana para baiThe haiM, kala azubhakarmake udayase mara kara kugatimeM jAyeMge aura lakSmI naSTa ho jAyagI, una para dayA karatA hai / yadyapi cakravartI aura indrakI striyAM mahAmanojJa hotI haiM, tathApi viSayasambandhI sukha mahAniSTa aura duHkha dene vAlA hai, yaha jAnakara vaha unako dhRNAkI dRSTise dekhatA hai aura uttamottama indriyoMke sukhoMko pariNAmameM duHkhadAyI samajha unakA smaraNa karate hI duHkha mAna letA hai / / 14 / / ramyaM valkalaparNamaMdirakarIraM kAMjikaM rAmaThaM lohaM grAvaniSAdakuzrutamaTed yAvanna yAtyaMbaraM / saudhaM kalpataraM sudhAM ca tuhinaM svarNa maNi paMcama jainIvAcamaho tatheMdriyabhavaM saukhyaM nijAtmodbhavaM // 15 // arthaH-jaba taka manuSyako uttamottama vastra, mahala, kalpavRkSa, amRta, kapUra, sonA, maNi, paMcamasvara, jinendra
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya / bhagavAnakI vANI aura AtmIka sukha prApta nahIM hote tabhI taka vaha bakkala, pattekA ( sAmAnya ) dhara, karIra ( babUla ), kAMjI, hIMga, lohA, patthara, niSAdasvara, kuzAstra aura indriyajanya sukhako uttama aura kAryakArI samajhatA hai; parantu uttama vastra Adike prApta hote hI usakI vakkala AdimeM sarvathA dhRNA ho jAtI hai-unako vaha jarA bhI manohara nahIM mAnatA / bhAvArtha:-manuSya jaba taka nIcI dazAmeM rahatA hai aura hIna padArthoMse saMbaMdha rakhatA hai taba taka vaha unhIMko lokottara mAnatA hai; parantu jabaki vaha unnatta aura uttama padArthoMkA lAbha kara letA hai to use ve hIna padArtha bilkula bure lagane lagate haiM / usI prakAra jaba taka yaha AtmA karmose malina rahatI hai taba taka karmajanita padArthoko hI uttama padArtha samajhatA hai; parantu zuddhAtmAkI prApti hote hI use indriyajanya sukhadAyaka bhI padArthoM meM sarvathA dhRNA ho jAtI hai / / 15 / / kecid rAjAdivArtA viSayaratikalAkItiraiprApticiMtA saMtAnodbhUtyupAyaM pazunagavigavAM pAlanaM cAnsasevAM / svApakrIDIpadhAdIn suranaramanasAM raMjanaM dehapoSaM kurvato'syati kAlaM jagati ca viralAH svasvarUpopalabdhi / 16 / arthaH-saMsAra meM aneka manuSya rAjAdike guNagAna kara kAla vyatIta karate haiM / kaI eka viSaya, rati, kalA, kIrti aura dhanakI cintAmeM samaya bitAte haiM aura bahutase santAnakI utpattikA upAya, pazu, vRkSa, pakSI, gau, baila AdikA pAlana, anyakI sevA, zayana, krIr3A, auSadhi AdikA sevana, deva, manuSyoMke manakA raMjana aura zarIrakA poSaNa karate karate ta. 5
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] [ tattvajJAna taraMgiNI apanI samasta Ayuke kAlako samApta kara dete haiM isaliye jinakA samaya svasvarUpa - zuddhacidrUpakI prApti meM vyatIta ho aise manuSya saMsAra meM virale hI haiM / ve bhAvArthaH - saMsAra meM manuSya aneka prakArake hote haiM / koI rAjakathA karanA acchA samajhate haiM / koI rAta-dina isa cintAmeM lage rahate haiM ki hamako viSayamukha, kalA, kIrti aura dhana kaise mile ? anekoMkI yaha kAmanA rahatI hai ki putra kaise ho ? isaliye putrakI utpatti ke upAya hI socate rahate haiM / koI gau, baila Adi pazuoMke pAlana karanemeM hI Ananda mAnate haiM / aneka dUsaroMkI sevA karanA hI uttama samajhate haiM / bahutase sonA, khelanA, auSadhi Adike sevana karane meM hI saMtoSa mAnate haiM / kisI-kisI manuSyakA citta isI cintAse vyAkula rahA AtA hai ki amuka deva yA manuSya hamase prasanna rahe aura aneka manuSya apane zarIrake hI bharaNapoSaNa meM lage rahate haiM / sAra yaha hai ki inakA samasta jIvana inhIM kAmoMmeM vyatIta hotA rahatA hai, ve zuddhacidrUpakI prApti ke liye prayatna nahIM kara sakate / isaliye zuddhacidrUpakI prApti nitAMta durlabha hai aura usako virale hI manuSya prApta kara sakate haiM / / 16 // vAcAMgena hRdA zuddhacidrUpohati sarvadAnubhavAmIha smarAmIti tridhA bhaje // 17 // / 1 arthaH- zuddhacidrUpake viSaya meM sadA yaha vicAra karate rahanA cAhiye ki 'maiM zuddhacidrUpa hU~ aisA mana-vacana-kAyase sadA kahatA hU~ tathA anubhava aura smaraNa karatA hU~ / .
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya ] bhAvArthaH - ' maiM zuddhacidrUpa hU' aisA prati samaya kahanese, anubhava aura smaraNa karanese zuddhacidrUpakI prAptike liye dRr3ha pravRtti hotI calI jAtI hai-utsAha kama nahIM hotA, isaliye zuddhacidrUpakI prAptike liye avazya vidvAnoMko aisA karate rahanA cAhiye / / 17 / / zuddhacidrapasaddhyAnahetubhUtAM kriyAM bhajet / / sudhIH kAMcicca pUrva taddhyAne siddhe tu tAM tyajet // 18 // artha :- jaba taka zuddhacidrUpakA dhyAna siddha na ho sake, taba taka vidvAnako cAhiye ki usake kAraNa rUpa kriyAkA avazya Azraya leM; parantu usa dhyAnake siddha hote hI usa kriyAkA sarvathA tyAga kara deM / bhAvArtha :-jisa prakAra citrakalA sIkhanekA abhilASI manuSya pahile raddI kAgajoM para citra banAnA sIkhatA hai, pazcAt citrakalAmeM pravINa ho jAne para raddI kAgajoM para citra khIMcanA chor3a uttama kAgajoM para khIMcane laga jAtA hai| usI prakAra jo manuSya prathama hI prathama zuddhacidrUpakA dhyAna karatA hai usakA mana sthira nahIM raha sakatA, isaliye use dhyAnakI siddhike liye bhagavAnakI pratimA Adi sAmane rakha lenI cAhiye ; parantu jisa samaya dhyAna siddha ho jAya usa samaya unakI koI AvazyakatA nahIM, sarvathA unakA tyAga kara denA cAhiye / / 18 / / aMgasyAvayabairaMgamaMgulyAyaiH parAmRzet / matyAyaiH zuddhacidrUpAvayavaistaM tathA smaret // 19 // artha :-jisa prakAra zarIrake avayava aMgulI Adise zarIrakA sparza kiyA jAtA hai, usI prakAra zuddha cidrUpake
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] / tattvajJAna taraMgiNI avayava jo matijJAna Adi haiM unase usakA smaraNa karanA cAhiye / / 19 / / jJeye dRzye yathA sve sve cittaM jJAtari dRSTari / dadyAccennA tathA videtparaM jJAnaM ca darzanaM // 20 // arthaH-manuSya jisa prakAra ghaTa-paTa Adi jJeya aura dRzya padArthoM meM apane citta ko lagAtA hai, usI prakAra yadi vaha zuddhacidrUpakI prAptike liye jJAtA aura dRSTA AtmAmeM apanA citta lagAve to use svasvarUpakA zuddhadarzana aura jJAna zIta ho prApta ho jAya / / 20 / / upAyabhUtamevAtra zuddhacidrapalabdhaye / yat kiMcittat priyaM me'sti tadathitvAnna cAparaM // 21 // ___ arthaH-zuddhacidrUpakI prAptike icchuka manuSyako sadA aisA vicAra karate rahanA cAhiye ki jo padArtha zuddhacidrUpakI prAptimeM kAraNa hai vaha mujhe priya hai; kyoMki maiM zuddhacidrUpakI prAptikA abhilASI hU~ aura jo padArtha usakI prAptimeM kAraNa nahIM hai, usase merA prema bhI nahIM hai / / 21 / / cidrapaH kevalaH zuddha AnandAtmetyahaM smare / muktyai sarvajJopadezaH zlokAddhana nirUpitaH // 22 // arthaH-yaha cidrUpa, anya dravyoMke saMsargase rahita kevala hai, zuddha hai aura Ananda svarUpa hai, aisA maiM smaraNa karatA hU~; kyoMki jo yaha Adhe zlokameM kahA gayA bhagavAna sarvajJakA upadeza hai-vaha hI mokSakA kAraNa hai / / 22 / / bahizcitaH puraH zuddhacidrapAkhyAnakaM vRthA / aMdhasya narttanaM gAnaM vadhisya yathA bhuvi // 23 // .
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya ] [ 37 aMtazcitaH puraH zuddhacidrapAkhyAnakaM hitaM / bubhukSite pipAsAtte'nnaM jalaM yojitaM yathA // 24 / / arthaH-jisa prakAra aMdheke sAmane nAcanA aura bahire ke sAmane gIta gAnA vyartha hai, usI prakAra bahirAtmAke sAmane zuddhacidrUpakI kathA bhI kAryakArI nahIM hai; parantu jisa prakAra bhUkheke liye anna aura pyAseke liye jala hitakArI hai, usI prakAra antarAtmAke sAmane kahA gayA zuddhacidrUpakA upadeza bhI parama hita pradAna karane vAlA hai / / 23-24 / / upAyA bahavaH saMti zuddhacidrapalabdhaye / taddhyAnena samo nAbhUdupAyo na bhaviSyati // 25 // arthaH-antameM granthakAra kahate haiM ki--yadyapi zuddhacidrUpakI prAptike bahutase upAya haiM, tathApi unameM dhyAnarUpa upAyakI tulanA karane vAlA na koI upAya huA hai, na hai aura na hogA, isaliye jinheM zuddhacidrUpakI prAptikI abhilASA ho unheM cAhiye ki ve sadA usakA hI niyamase dhyAna kareM / / 25 / / / iti mumukSubhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNaviracitAyAM tattvajJAnataraMgiNyAM zuddhacidpaprAptyupAyanirUpaNo nAma tRtIyo'dhyAyaH // 3 // isa prakAra mokSAbhilApI bhaTTAraka jJAnabhUpaNa dvArA nirmita tatvajJAnataraMgiNImeM zuddhacidrUpakI prAptikA upAya varNana karane vAlA tIsarA adhyAya samApta huA // 3 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyAya zuddhacidrUpakI prAptimeM sugamatAkA varNana na klezo na dhanavyayo na gamanaM dezAMtare prArthanA kepAMcinna balakSayo na na bhayaM pIDA parasyApi na / sAvadhaM na na roga janmapatanaM naivAnyasevA na hi cidrapasmaraNe phalaM bahu kathaM tannAdriyaMne budhAH // 1 // ___ artha:-isa paramapAvana cidrUpake smaraNa karane meM na kisI prakArakA kleza uThAnA par3atA hai, na dhanakA vyaya, dezAMtara meM gamana aura dUsarese prArthanA karanI par3atI hai| kisI prakArakI zaktikA kSaya, bhaya, dUsareko pIr3A, pApa, roga, janma-maraNa aura dUsarekI sevAkA duHkha bhI nahIM bhoganA par3atA jabaki aneka uttamottama phaloMkI prAti bhI hotI hai / ataH isa zuddhacidrUpake smaraNa karane meM he vidvAno ! tuma kyoM utsAha aura Adara nahIM karate ? yaha nahIM jAna par3atA / bhAvArtha-saMsAra meM bahutase padArtha aise haiM jinakI prAptimeM aneka kleza bhogane par3ate haiM, dhana vyaya, dUsare deza meM gamana, dUsarese prArthanA, zaktikA kSaya, bhaya, dUsaroMko pIr3A, nAnA prakArake pApa, roga, janma, maraNa aura anya sevA Adi nikRSTa kAryokA bhI sAmanA karanA par3atA hai parantu zuddhaci drupake smaraNameM uparyukta kisI bAtakA duHkha bhoganA nahIM par3atA isaliye Atmika sukhake abhilASI vidvAnoMko cAhiye ki ve acityasukha pradAna karanevAle isa zuddhacidrUpakA avazya smaraNa kareM / / 1 / / :
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyAya ! durgamA bhogabhUH svargabhUmirvidyAdharAvaniH / nAgalokadharA cAtisugamA zuddhaciddharA // 2 // tatsAdhane sukhaM jJAnaM mocanaM jAyate samaM / nirAkulatvamabhayaM sugamA tena hetunA // 3 // artha :--- saMsAra meM bhogabhUmi, svargabhUmi, vidyAdharaloka aura nAgalokakI prApti to durgama-durlabha hai; parantu zuddhacidrUpakI prApti ati sarala hai kyoMki cidrUpake sAdhana meM sukha, jJAna, mocana, nirAkulatA aura bhayakA nAza ye sAtha sAtha hote cale jAte haiM aura bhogabhUmi Adike sAvana meM bahuta kAlake bAda dUsare janmameM hote haiM / [ 39 bhAvArtha : - bhogabhUmi, svargabhUmi, vidyAdharaloka aura nAgalokakI prApti saMsAra meM ati kaSTasAdhya hai / haraeka manuSya bhogabhUmi AdikI prApti kara nahIM sakatA aura jo kara bhI sakate haiM ve tapa Adi AcaraNa karanese bahuta dinoMke bAda, para janmameM kara sakate haiM aura tabhI ve vahAMkA sukha bhoga sakate haiM; parantu jo manuSya zuddhacidrUpake smaraNa aura dhyAna karanevAle haiM ve vinA hI kisI kaSTa ke sAtha hI sAtha usakA sukha bhoga lete haiM, use prApta kara lete haiM / isaliye vidvAnoMko cAhiye ki ve zuddhacidrUpakA smaraNa dhyAna avazya kareM ||2 - 3 / / annAimAgurunAgaphenasadRzaM sparzena tasyAMzataH kaumArAmrakasI savAri sadRzaM svAdena sarvaM varaM / gaMdhenaiva ghRtAdi vastrasadRzaM dRSTA ca zabdena ca karkaryAdi ca mAnasena ca yathA zAstrAdi nizcIyate // 4 // smRtyA dRSTanagAndhibhUruhapurItiryagnarANAM tathA siddhAMtoktasurAcalahRda nadIdvIpA dilokasthiteH /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 / [ tattvajJAna taraMgiNI khArthAnAM kRtapUrvakAryavitateH kAlatrayANAmapi svAtmA kevalacinmayo'zakalanAt sarvo'sya nizcIyate ||5||yugmN|| artha:-jisa prakAra anna, pASANa, agaru aura aphImake samAna padArthake kucha bhAgake sparza karanese, ilAyacI, Ama, kasosa aura jalake samAna padArthake kucha aMzake svAdase, dhI Adike samAna padArthake kucha aMzake ghanese, vastra sarIkhe padArthake kisI aMzako AMkhase dekhanese karkarI ( jhAlara ) Adike zabda zravaNase aura manase zAstra Adike samasta svarUpakA nizcaya kara liyA jAtA hai / usIprakAra pahile dekhe huye parvata, samudra, vRkSa, nagaro, gAya, bheMsa Adi tiryaMca aura manuSyoMke, zAstroMse jAne gaye meru hRda, tAlAba, nadI aura dvIpa Adi lokakI sthitike, pahile anubhUta indriyoMke viSaya aura kiye gaye kAryoke evaM tInoM kAloMke smaraNa Adi kucha aMzoMse akhaNDa cetanyasvarUpake piMDasvarUpa isa AtmAkA bhI nizcaya kara liyA jAtA hai / bhAvArtha:-jisa prakAra pApANa, ilAyacI, ghI, jhAlara Adi padArthoke samAna padArtho meM pApANa Adike samAna hI sparza, rasa, gaMdha Adi guNa rahate haiM, isaliye unake sparza, rasa, gandha va zabda Adi kisI aMzase unake samasta svarUpakA nizcaya kara liyA jAtA hai / usIprakAra yaha AtmA bhI matijJAna, smatijJAna Adi cetanAoMke piMDasvarUpa hai; kyoMki ise pahile dekhe parvata, samudra, vRkSa Adi padArthokA smaraNa hotA hai / zAstrameM varNana kiye meru hRda, nadI Adike svarUpako yaha jAnatA hai / pahile anubhUta indriyoMke viSaya aura kiye gaye kAmoMkA bhI ise smaraNa rahatA hai, bhUta, bhaviSyata va vartamAna tInoM kAloMko bhI bhale prakAra jAnatA :
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyAya ] [ 41 hai / isaliye smaraNa Adi kucha aMzoMke nizcayase isake jJAna, darzana, sukha, vIrya Adi samasta svarUpakA nizcaya ho jAtA hai; kyoMki smRti Adi aMza sivA isake dUsare kisI padArtha meM nahIM rahate / / 4-5 / / dravyaM kSetraM ca kAlaM ca bhAvamicchet sudhIH zubhaM / zuddhacidrapasaMprApti hetubhUtaM niraMtaraM // 6 // na dravyena na kAlena na kSetreNa prayojanaM / kenacinnaiva bhAvena labdhe zuddhacidAtmake // 7 // arthaH - jo mahAnubhAva zuddhacidrUpakI prAptike abhilASI haiM unheM cAhiye ki ve usakI prAptike anupama kAraNa zuddha dravya, kSetra, kAla aura bhAvakA sadA Azraya kareM; parantu jisasamaya zuddhacidrUpakI prApti ho jAya usa samaya dravya, kAla, bhAvake Azraya karanekI koI AvazyakatA nahIM / bhAvArtha : - kolAhalapUrNa aura azubha dravya, kSetra, kAla va bhAvake Azrayase kabhI bhI zuddhacidrUpakI prApti nahIM ho sakatI, isaliye usake icchuka vidvAnoMko cAhiye ki ve zuddhacidrUpakI prApti ke liye zubha kintu anukUla dravya, kSetra, kAla va bhAvakA Azraya kareM / hA~ jaba zuddhacidrUpakI prApti ho jAya, taba zubha dravya, kSetra, kAla aura bhAvake Azraya karanekI koI AvazyakatA nahIM / / 6-7 / / paramAtmA paraMbrahma cidAtmA sarvahakU zivaH / nAmAnImAnyaho zuddhacidrUpasyaiva kevalaM // 8 // artha :- paramAtmA, parabrahma, cidAtmA, sarvahRSTA aura ziva, aho ! ye samasta nAma usI zuddhacidrUpake haiM / ta. 6
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tattvajJAna taraMgiNI bhAvArthaH-zuddhacidrUpa samasta karmose rahita ho gayA hai / isaliye vaha paramAtmA aura parabrahma hai, jJAna-darzana Adi cetanAoMkA piMDasvarUpa hai isaliye cidAtmA-caitanyasvarUpa hai, samasta padArthokA dekhanevAlA hai isaliye sarvadRk sarvadRSTA hai aura kalyANa svarUpa hai isaliye ziva hai / / 8 / / madhye zrutAbdheH paramAtmanAmaratnatrajaM vIkSya mayA gRhItaM / sarvottamatvAdidameva zuddhacidrUpanAmAtimahAryaratnaM // 9 // __ arthaH-jaina zAstra eka apAra sAgara hai aura usameM paramAtmAke nAmarUpI ananta ratna bhare huye haiM, unameMse bhale prakAra parIkSA kara aura saboMmeM amUlya uttama mAna yaha zuddhacidrUpakA nAmarUpI ratna maiMne grahaNa kiyA hai / bhAvArtha:-jisa prakAra ratnAkara-samudra meM ananta ratna vidyamAna rahate haiM aura unameMse kisI eka sAra va uttama ratnako grahaNa kara liyA jAtA hai / usIprakAra jainazAstrameM bhI paraMbrahma, paramAtmA, zuddhacidrUpa Adi agaNita paramAtmAke nAma ullekhita haiM, unameMse maiMne 'zuddhacidrUpa', isa nAmako uttama aura parama priya mAna grahaNa kiyA hai aura isI nAmakA manana va dhyAna karanA uttama samajhA hai / / 9 / / nAhaM kiMcinna me kiMcid zuddhacidrapakaM vinA / tasmAdanyatra me ciMtA vRthA tatra layaM bhaje // 10 // arthaH-saMsArameM sivAya zuddhacidrUpake na to maiM kucha hU~ aura na anya hI koI padArtha merA hai isaliye zuddhacidrUpase anya kisI padArthame merA cintA karanA vRthA hai; ataH maiM zuddhacidrUpa meM hI lIna hotA hU~ /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyAya / bhAvArthaH-maiM zuddha caitanyasvarUpa huuN| mujhase anya samasta padArtha jar3a haiM / jar3a aura cetanameM ati bheda hai / kabhI jar3a cetana nahIM ho sakatA aura cetana jar3a nahIM ho sakatA / isaliye mujhe jar3ako apanAnA aura usakI ciMtA nahIM karanA vyathA hai; ataH maiM mere zuddha AtmasvarUpa meM hI tallIna hotA hU~-ekAgra hotA hU~ / / 10 / / anubhUya mayA jJAtaM sarva jAnAti pazyati / ayamAtmA yadA karmapratisIrA na vidyate // 11 / / arthaH-jisa samaya karmarUpI paradA isa AtmAke Upara se haTa jAtA hai, usa samaya yaha samasta padArthoko sAkSAt jAnadekha letA hai / yaha bAta mujhe anubhavase mAlUma par3atI hai / bhAvArthaH-yaha AtmA anAdikAla meM saMsArameM rula rahA hai aura karmose AvRta honeke kAraNa ise bahuta hI alpa jJAna hotA hai; parantu jisa samaya karmokA AvaraNa haTa jAtA hai usa samaya yaha samasta padArthoMko hAthakI rekhAke samAna spaSTarUpase dekha jAna letA hai yaha bAta anubhavasiddha hai / / 11 / / vikalpa jAlajaMbAlAnnirgato'yaM sadA sukhI / AtmA tatra sthito duHkhItyanubhUya pratIyatAM // 12 // arthaH-jaba taka yaha AtmA nAnA prakArake saMkalpa vikalparUpI zevAla ( kAI )meM pha~sA rahatA hai, tava taka yaha sadA duHkhI banA rahatA hai-kSaNa bharake liye bhI ise sukha-zAMti nahIM milatI; parantu jaba isake saMkalpa-vikalpa chUTa jAte haiM; usa samaya yaha sukhI ho jAtA hai-nirAkulatAmaya sukhakA anubhaba karane laga jAtA hai, aisA svAnubhavase nizcaya hotA hai / / 12 / / anubhUtyA mayA buddhamayamAtmA mahAbalI / lokAlokaM yataH sarvamaMtanayati kevalaH // 13 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ] { tattvajJAna taraMgiNI arthaH-yaha zuddha caitanyasvarUpa AtmA aciMtya zaktikA dhAraka hai, aisA maiMne bhale prakAra anubhavakara jAna liyA hai; kyoMki yaha akelA hI samasta loka-alokako apane meM praviSTa kara letA hai / bhAvArtha:-jisake jJAnameM anantapradezI loka-aloka donoM praviSTa ho jAte haiM--jo lokAkAza-alokAkAza donoMko spaSTarUpase jAnatA hai, aisA yaha AtmA hai / isaliye yaha acitya zaktikA dhAraka hai / anya kisI padArtha meM aisI sAmarthya nahIM jo ki isa AtmAkI tulanA kara sake / / 13 / / smRtimeti yato nAdau pazcAdAyAti kiMcina / / karmodayavizeSo'yaM jJAyate hi cidAtmanaH // 14 // visphurenmAnase pUrva pazcAnnAyAti cetasi / kiMcidvastu vizeSo'yaM karmaNaH kiM na vudhyate // 15 // arthaH-yadi yaha caitanyasvarUpa AtmA kisI padArthakA smaraNa karatA hai to pahile vaha padArtha usake dhyAnameM jaldI praviSTa nahIM hotA; parantu ekAgra ho jaba yaha bAra-bAra dhyAna karatA hai taba usakA kucha-kucha smaraNa ho AtA hai| isaliye isase aisA jAna par3atA hai ki yaha AtmA kose AvRta hai / tathA pahile pahila yadi kisI padArthakA smaraNa bhI ho jAya to usake jarA hI vismaraNa ho jAne para phira bAra bAra smaraNa karane para bhI usakA smaraNa nahIM AtA, isaliye AtmA para karmokI mAyA jAna par3atI hai arthAt AtmA karmake udayase avanata hai yaha spaSTa jAna par3atA hai / bhAvArthaH-yadi zuddhanizcayanayase dekhA jAya to bhUta, bhaviSyata va vartamAna tInoMkAlakI paryAyoMko hAthakI rekhAke
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyAya ! [ 45 samAna dekhanA- jAnanA isa AtmAkA svabhAva hai / tathApi yaha dekhane meM AtA hai ki yaha bahuta thor3e padArthoMko jAnatA - dekhatA hai evaM pahale dekhe sune kisI eka padArthakA smaraNa kara sakatA hai aura kisI ekakA nahIM / isase spaSTa jAna par3atA hai ki koI na koI virodhI padArtha avazya isakI zaktikA rokane vAlA hai aura vaha zubha-azubha karma hI hai / / 14-15 / / sarveSAmapi kAryANAM zuddhacipacitanaM / sukhasAdhyaM nijAdhInatvAdIhAmutra saukhyakRt // 16 // arthaH - saMsAra ke samasta kAyoMmeM zuddhacidrUpakA cintana, manana va dhyAna karanA hI sukhasAdhya - sukhase siddha honevAlA hai; kyoMki yaha nijAdhIna hai / isakI siddhimeM anya kisI padArthakI apekSA nahIM karanI par3atI aura isase isa loka aura paraloka donoM lokoMmeM nirAkulatAmaya sukhakI prApti hotI hai / / 16 // -- prodyanmohAd yathA lakSmyAM kAminyAM ramate ca hRt / tathA yadi svacidrUpe kiM na mukti: samIpagA // 17 // ---- artha H-- mohake udayase matta jIvakA mana jisa prakAra saMpatti aura striyoMmeM ramaNa karatA hai, usIprakAra yadi vahI mana ( unase upekSA kara ) zuddhacidrUpakI ora jhuke - usase prema kare, to dekhate dekhate hI isa jIvako mokSakI prApti ho jAya / bhAvArtha:- - mana cAhatA to yaha hai ki mujhe sukha mile, parantu sukhakA upAya kucha nahIM karatA / ulTA mahAbalavAna mohanIya karmake phaMde meM pha~sakara kabhI dhana upArjana karatA hai aura kabhI striyoMke sAtha ramaNa karatA phiratA hai / yadi yaha
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ] [ tattvajJAna taraMgiNI zuddhacidrUpakI cintA kare to bahuta hI zIghra ise mokSasukha mila jAya / / 17 / / vimucca zuddhacidrapacitanaM ye pramAdinaH / anyat kArya ca kurvati te pivaMti sudhAM viSaM // / 18 / / arthaH- jo AlasI manuSya sukha-duHkha aura unake kAraNoMko bhale prakAra jAnakara bhI pramAdake udayase zuddhacidrUpakI cintA chor3a anya kArya karane laga jAte haiM, ve amRtako chor3akara mahA duHkhadAyI viSapAna karate haiM / isaliye tattvajJoMko zuddhacidrUpakA sadA dhyAna karanA cAhiye / / 18 / / viSayAnubhave duHkhaM vyAkulatvAt satAM bhavet / zuddhacidrapAnubhave nirAkulatvataH jIvoMkA citta sadA arthaH -- indriyoMke viSaya bhogane meM vyAkula banA rahatA hai, isaliye unheM ananta kleza bhogane par3ate haiM / zuddhacidrUpake anubhavameM kisI prakArakI AkulatA nahIM hotI, isaliye usakI prAptise jIvoMkA parama kalyANa hotA hai / / 19 / rAgadveSAdijaM dukhaM zuddhacidrapacitanAt / yAti taccitanaM na syAd yatastadgamanaM vinA // 20 // sukhaM // 19 // artha :- rAga-dvepa Adike kAraNase jIvoMko aneka prakArake duHkha bhogane par3ate haiM; parantu zuddhacidrUpakA smaraNa karate hI ve palabhara meM naSTa ho jAte haiM -- Thahara nahIM sakate; kyoMki binA rAgAdike dUra huye zuddhacidrUpakA dhyAna hI nahIM ho sakatA / / 20 // Anando jAyatetyantaH zuddhacidrUpacitane / nirAkulatvarUpo hi satAM yattanmayo'styasau // 21 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyAya ] [ 47 arthaH-- nirAkulatArUpa ( kisI prakArakI AkulatA na honA ) Ananda hai aura isa AnandakI prApti sajjanoMko zuddhacidrUpake dhyAnase hI ho sakatI hai; kyoMki yaha zuddhacidrUpa Anandamaya hai - AnandamayapadArtha isase bhinna nahIM hai / / 21 / / taM smaran labhate nA tamanyadanyacca kevalaM / yAti yasya pathA pAMthastadeva labhate puraM // 22 // artha :- jisa prakAra pathika manuSya jisa gAMvake mArgako pakar3akara calatA hai vaha usI gAMva meM pahu~ca jAtA hai, anya gAMva ke mArga se calanevAlA anya gAMva meM nahIM / usIprakAra jo manuSya zuddhacidrUpakA smaraNa dhyAna karatA hai, vaha zuddhacidrUpako prApta karatA hai aura jo dhana Adi padArthokI ArAdhanA karatA haiM, vaha unakI prApti karatA hai; parantu yaha kadApi nahIM ho sakatA ki anya padArthokA dhyAna kare aura zuddhacidrUpako pA jAya / / 22 / / zuddhacidrUpasaMprAptirdurgamA mohato'ginAM / tajjaye'tyaMta sugamA kriyAkAMDavimocanAt // 23 // arthaH- yaha mohanIya karma mahAbalavAna hai / jo jIva isake jAla meM jakar3e haiM unheM zuddhacipakI prApti duHsAdhya hai aura jinhoMne ise jIta liyA hai unheM tapa Adi kriyAoMke binA hI sulabhatAse zuddhacidrUpakI prApti ho jAtI hai ||23| iti mumukSu bhaTTAraka zrI jJAnabhUpaNaviracitAyAM tattvajJAnataraMgiNyAM zuddhacidrUpaprAptisugamatvapratipAdako nAma caturtho'dhyAyaH // 4 // isa prakAra mokSAbhilApI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA nirmita tattvajJAna-taraMgiNImeM zuddhacipakI prAptiko sugama batalAnevAlA cauthA adhyAya samApta huA || 4 ||
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ C pA~cavA~ adhyAya zuddhacirUpake pahale kabhI bhI prApti nahIM huI ' - isa bAtakA varNana vasanarasarujAmannadhAtUpalAnAM ratnAnAmauSadhInAM strIbhAiyAnAM narANAM jalacaravayasAM gomahiSyAdikAnAM / nAmotpatttArthAn vizadmatitayA jJAtavAn prAyazo'haM zuddhacidrapamAtraM kathamahaha nijaM naiva pUrvaM kadAcit // 1 // artha : - maiMne pahile kaI bAra ratna, auSadhi, vastra, ghI Adi rasa, roga, anna, sonA-cAMdI Adi dhAtu, pASANa, strI, hastI, ghor3e, manuSya, magaramaccha Adi jalake jIva, pakSI aura gAya, bhaiMsa Adi padArthoke nAma, utpatti, mUlya aura prayojana bhale prakAra apanI vizad buddhise jAna - suna liye haiM; parantu jo nija zuddhacidrUpa nitya hai, Atmika hai use Aja taka kabhI pahile nahIM jAnA hai / bhAvArtha:- maiM anAdikAla se isa saMsAra meM ghUma rahA hU~ / nahIM bacA jisakA maine nAma kAraNa, mUlya aura prayojana na zuddhacidrUpa nAmakA padArtha aisA kabhI nAma sunA, na isakI mujhase saMsAra meM aisA koI padArtha na jAnA ho, usakI utpatti ke pahicAne ho; parantu eka nija baca gayA hai, jisakA na maiMne prApti ke upAya soce aura na isakA prayojana hI pahicAnA | isaliye yaha mere liye apUrva padArtha hai / / 1 / / pUrva mayA kRtAnyeva ciMtanAnyapyanekazaH / na kadAcinmahAmohAt zuddhacipacitanaM // 2 // .
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyAya ] [ 49 artha :--pahile maiMne aneka vAra aneka padArthoM kA manana dhyAna kiyA haiH parantu putra strI Adike mohase mUr3ha ho, zuddhacidrUpakA kabhI Aja taka citavana na kiyA // 2 // anantAni kRtAnyeva maraNAni mayApi na / / kutracinmaraNa zuddhacidrapo'hamiti smRtaM // 3 // bhAvArtha :-maiM anantabAra ananta bhavoMmeM marA; parantu mRtyuke samaya " maiM zuddhacidrUpa hU~" aisA smaraNa kara kabhI na marA / / 3 / / suradramA nidhAnAni citAratnaM ghusadgavI / labdhA ca na paraM pUrva zuddhacidrUpasaMpadA // 4 // artha :-maiMne kalpavRkSa, khajAne, cintAmaNiratna aura kAmadhenu Adi lokottara ananya vibhUtiyA~ prApta kara lI; parantu anupama zuddhacidrUpa nAmakI saMpatti Aja taka kabhI nahIM pAI / / 4 / / dravyAdipaMcadhA pUrva parAvartA anantazaH / kutAsteSvekazo na svaM svarUpaM lagdhavAnahaM // 5 // arthaH -maiMne anAdikAlase isa saMsArameM paribhramaNa kiyA / isameM dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAva nAmaka pA~coM parivartana bhI aneka bAra pUre kiye; parantu svasvarUpa zuddhacidrUpakI prApti mujhe Aja taka eka bAra bhI na huI / / 5 / / indrAdInA padaM labdhaM pUrva vidyAdharezinAM / anantazo'hamiMdrasya svasvarUpaM na kevalaM // 6 // artha :--maiMne pahile aneka bAra indra, nRpati jAdi uttamottama pada bhI prApta kiye / anantabAra vidyAdharoMkA ta. 7
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 ] [ tavajJAna taraMgiNI svAmI aura ahamiMdra bhI huA; parantu AtmikarUpazuddhacidrUpakA lAbha na kara sakA / / 6 / / madhye caturgatInAM ca bahuzo ripavo jitAH / pUrva na mohapratyarthI svasvarUpopalabdhaye // 7 // artha : -naraka, manuSya, tiryaMca aura deva cAroM gatithoMmeM bhramaNakara maiMne anekavAra aneka zatruoMko jItA; parantu zuddhacidrUpakI prAptike liye usake virodhI mahAbalavAna moharUpI bairIko kabhI nahIM jItA / / 7 / / mayA niHzeSazAstrANi vyAkRtAni zrutAni ca / tebhyo na zuddhacidrUpaM svIkRtaM tIvramohinA // 8 // artha :-maiMne saMsArameM anaMtabAra kaThinase kaThina bhI saMpUrNa zAstroMkA vyAkhyAna kiyA, artha kiyA aura bahutase zAstroMkA zravaNa bhI kiyA; parantu mohase mUr3ha ho unameM jo zuddhacidrUpakA varNana hai, use kabhI svIkAra na kiyA / / 8 / / vRddhasevA kRtA vadvanmahatAM sadasi sthitaH / na labdhaM zuddhacidrUpaM tatrApi bhramato nijaM // 9 // artha:- isa saMsAra meM bhramaNa kara maiMne kaI bAra vRddhoMkI sevA kI va vidvAnoMkI bar3I-bar3I sabhAoMmeM bhI baiThA; parantu apane nija zuddhacidrUpako kabhI maiMne prApta nahIM kiyA / / 9 / mAnuSyaM bahuzo labdhamArye khaMDe ca satkulaM / AdisaMhananaM zuddhacidrUpaM na kadAcana // 10 // artha :--maiM AryakhaMDameM bahutavAra manuSya huA, kaI bAra uttama kulameM bhI janma pAyA; vajravRSabhanArAca sahanana bhI -
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyAya ] kaI bAra pAyA; parantu zuddhacidrUpakI mujhe kabhI bhI prApti na huI / / 10 / / zaucasaMyamazIlAni durdharANi tapAMsi ca / . . zuddhacidrapasaddhyAnamaMtarA dhRtavAnahaM // 11 // artha :-maiM ne anaMtabAra zauca, saMyama va zIloMko dhAraNa kiyA, bhAMti bhAMtike ghoratama tapa bhI tape; parantu zuddhacidrUpakA kabhI dhyAna nahIM kiyA / / 11 / / ekendriyAdijIveSu paryAyAH sakalA dhRtAH / ajAnatA svacidrapaM parasparzAdi jAnatA // 12 // artha :--meM aneka bAra ekedriya, do-iMdriya, te-indriya, cau-indriya aura paMcendriya huA / ekendriya AdimeM vRkSa Adi anaMta paryAyoMko dhAraNa kiyA, dUsareke sparza, rasa, gaMdha Adiko bhI jAnA; parantu svasvarUpacidrUpako Aja taka na pAyA, na pahicAnA / / 12 / / jJAtaM dRSTaM mayA sarva sacetanamacetanaM / svakIyaM zuddhacidrapaM na kadAcicca kevalaM // 13 // artha :--maiMne saMsArameM cetana-acetana samasta padArthoMko bhale prakAra dekhA-jAnA; parantu kevala zuddhacidrUpa nAmaka eka padArthako kabhI maiMne na jAnA na dekhA / / 13 / / lokajJAti zrutasuranRpati zreyasAM bhAbhinInAM yatyAdInAM vyavahatimakhilAM jJAtavAn prAyazo'haM / kSetrAdInAmazakalajagato vA svabhAvaM ca zuddhacidrapo'haM dhruvamiti na kadA saMsRtau tIbamohAt // 14 // arthaH-saMsArameM loka, jJAti, zAstra, deva aura rAjAoMkI vibhUtiyoMko, kalyANa, striyoM aura muni Adike
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tattvajJAna taraMgiNI samasta vyavahArako kaIbAra maiMne jAnA; kSetra, nadI, parvata Adi khaMDa aura samasta jagatake svabhAvako bhI pahicAnA parantu mohakI tIvratAse " maiM zuddhacidrUpa hU~" isa bAta ko maiM nizcaya rUpase kabhI na jAna pAyA / bhAvArthaH-dekhanemeM AtA hai ki saMsArameM prAyaH manuSya lokakI vibhUti aura jAti Adike gauravako uttama samajhate haiM aura usIko hitakArI mAna usakI prAptike liye prayatna karate haiM parantu maiM ne ina sabako bhale prakAra-jAna-dekha aura prApta kara liyA kintu abhI taka tujhe kevala zuddhacidrUpakI prApti kabhI nahIM huI / / 14 / / zItakAle nadItIre varSAkAle taroradhaH / grISme nagazirodeze sthito na sve cidAtmani // 15 // arthaH-bahuta bAra maiM zItakAlameM nadIke kinAre, varSA kAlameM vRkSake nIce aura grISma RtumeM parvatakI coTiyoM para sthita huA; parantu apane caitanyasvarUpa AtmAmeM maiMne kabhI sthiti na kI / / 15 / / vihito vividhopAyaiH kAyaklezo mahattamaH / svargAdikAMkSayA zuddhaM svasvarUpamajAnatA // 16 // artha :--" mujhe svarga Adi sukha kI prApti ho" isa abhilASAse maiMne aneka prayatnoMse dhoratama bhI kAyakleza tapa bhI tape parantu zuddhacidrUpako ora jarA bhI dhyAna na diyAsvarga cakravartI Adike sukhake sAmane maiMne zuddhacidrUpa sukhako tuccha samajhA / / 16 / / adhItAni ca zAstrANi bahuvAramanekazaH / mohato na kadA zuddhacidrUpapratipAdakaM // 17 // .
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavAM adhyAya / [ 53 artha :-maiMne bahuta bAra aneka zAstroMko par3hA parantu mIhase matta ho zuddhacidrUpakA svarUpa samajhAnevAlA eka bhI zAstra na par3ha pAyA / / 17 / / na guruH zuddhacidrUpasvarUpapratipAdakaH / labdho manye kadAcittaM vinA'sau labhyate kathaM // 18 // artha :-zuddhacidrUpakA svarUpa pratipAdana karanevAle Aja taka mujhe koI guru nahIM mile aura jaba guru hI kabhI nahIM mile taba zuddhacidrUpakI prApti ho hI kaise sakatI thI / arthAt zuddhacidrUpake svarUpake marmajJa guruke binA zuddhacidrUpakI prApti sarvathA duHsAdhya hai / / 18 / / sacetane zubhe dravye kRtA prItiracetane / svakIye zuddhacidrUpe na pUrva mohinA mayA // 19 // artha :-atizaya mohI hokara maiMne sajIva va ajIva zubhadravyoMmeM prIti kI, parantu Atmika zuddhacidUpameM kabhI prema na kiyA / bhAvArthaH-muni Adi zubha cetanadravyoMmeM aura bhagavAnakI pratimA Adi zubha acetana dravyoMmeM maiMne gAr3ha prema kiyA parantu ye para dravya honese merI abhISTa siddhi na kara sake kyoMki mere abhISTakI siddhi Atmika zuddhacidUpameM prema karane se hI ho sakatI thI, so usameM maiMne kabhI prema na kiyA / / 19 / / duSkarANyapi kAryANi hA zubhAnyazubhAni ca / bahUni vihitAnIha naiva zuddhAtmaciMtanaM // 20 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ] tattvajJAna taraMgiNI artha :-- isa saMsAra meM maiMne kaThinase kaThina bhI zubha aura azubha kArya kiye parantu Ajataka zuddhacipakI kabhI ciMtA na kI / / 20 / / pUrva yA vihitA kriyA kila mahAmohodayenAkhilA mUDhatvena mayeha tatra mahatIM prIti samAtanvatA / cidrapAbhiratasya bhAti viSayata sA mandamohasya me sarvasminnAdhunA nirIhamanaso'todhig vimohodayaM // 21 // artha :-sAMsArika bAtoMmeM atizaya prItiko karAnevAle mohanIya karmake udayase mUr3ha bana jo maiM ne pahile samasta kArya kiye haiM ve isa samaya mujhe viSa sarIkhe duHkhadAyI jAna par3a rahe haiM; kyoMki isa samaya maiM zuddhacidUpameM lIna ho gayA huuN| merA moha maMda ho gayA hai aura saba bAtoMse merI icchA haTa gaI hai, isaliye isa mohanIya karmake udayake liye sarvathA dhikkAra hai / bhAvArthaH --- jaba taka maiM mUr3ha thA hita aura ahitako jarA bhI nahIM pahicAnatA thA taba taka mohake udayase maiM jisa kAmako karatA thA use bahuta acchA mAnatA thA parantu jaba maiM zuddhacidrUpameM lIna huA, merA moha manda huA, aura samasta aihika padArthose merI icchA haTI to mohake udayase kiye ve samasta kArya mujhe vipa sarIkhe mAlUma hone lage-jarA bhI unameM merA prema na hone lagA isaliye isa mohanIya karmake liye sarvathA dhikkAra hai / / 2 / / vyaktAvyaktavikalpAnAM vRnderApUrito bhRzaM / labdhastenAvakAzo na zuddhacidrUpa ciMtane / / 22 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavAM adhyAya ] arthaH-vyakta aura avyakta donoM prakArake vikalpoMse maiM sadA bharA rahA, isaliye Aja taka mujhe zuddhacidrUpake citavana karanekA kabhI bhI avakAza nahIM miloM / / 22 / / iti mumukSubhaTTArakajJAnabhUSaNaviracitAyAM tattvajJAna taraMgiNNAM ___ zuddhacidrUpasya pUrvAlabdhipratipAdakaH paMcamo'dhyAyaH // 5 // isa prakAra mokSAbhilApI bhaTTArakajJAnabhUSaNa dvArA nirmita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrUpakI pUrva meM prApti na honekA varNana karanevAlA pA~cavA~ adhyAya samApta huA // 5 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyAya zuddhacipake smaraNameM nizcalatAkA varNana jAnaMti ahilaM hataM grahagaNaistaM pizAcairujA magnaM bhUri parISahai vikalatAM nItaM jarAceSTitaM / mRtyAsannatayA gataM vikRtitAM ced bhrAMtimantaM pare cidrUpo'hamiti smRtipravacanaM jAnaMtu mAmaMginaH // 1 // arthaH -cidrUpakI cintAmeM lIna mujhe aneka manuSya-vAvalA, khoTe grahoMse aura pizAcoMse grasta, rogoMse pIr3ita, bhAMtibhAMtike parISahoMse vikala, buDDhA, bahuta jaldI maranevAlA hone ke kAraNa vikRta aura jJAna zUnya ho ghUmane vAlA jAnate haiM so jAno parantu maiM aisA nahIM hU~ kyoMki mujhe isa bAta kA pUrNa nizcaya hai ki maiM zuddhacitsvarUpa hU~ / bhAvArthaH-maiM zuddhacitsvarUpa hU~ aisA pUrNa nizcaya ho jAnese jaba maiM usakI prAptike liye upAya karatA hU~ aura aihika kRtyoMse sambandha chor3a detA hU~ usa samaya bahutase manuSya mujhe udAsIna jAna pAgala kahate haiM / koI kahatA hai isa para khoTe grahoMne kopa kiyA hai / vahutase kahate haiM yaha kisI pizAcake jhapaTameM A gayA hai / aneka kahate haiM ise kucha roga ho gayA hai / bahutase kahate haiM parISaha sahate sahate yaha vyAkula ho gayA hai / eka kahatA hai, ajI, vaha buDhA ho gayA hai isaliye isakI buddhi bhraSTa ho gaI hai, dUsarA kahatA hai abhI isakI mRtyu bilkula samIpa hai isaliye ise kucha vikAra ho gayA hai aura aneka kahate haiM yaha vyartha muha uThAye ghUmatA phiratA hai :
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyAya ] parantu aisA kahanese merA koI nukasAna nahIM hotA kyoMki ye manuSya ajJAnI haiM-hita-ahitako jarA bhI na pahicAnanevAle haiM / mujhe to isa bAtakA pUrNa nizcaya hai ki maiM zuddhacaitanyasvarUpa hU~ / / 1 / / unmattaM bhrAMtiyuktaM gatanayanayugaM digvimUDhaM ca suptaM nizcitaM prAptamUccha jalavahanagataM bAlakAvasthametat / svasyAdhInaM kRtaM vA ahilagatigata vyAkulaM mohadhUtaH savaM zuddhAtmadRgmIrahitamapi jagad bhAti bhedajJacitte // 2 // artha:-jisa samaya sva aura parakA bheda-vijJAna ho jAtA hai usa samaya zuddhAtmadRSTise rahita yaha jagata cittameM aisA jAna par3ane lagatA hai mAnoM yaha unmatta aura bhrAnta hai / isake donoM netra banda ho gaye haiM yaha digvimUr3ha ho gayA hai / gAr3ha nidrAmeM so rahA hai / mana rahita asainI mU se behoza aura jalake pravAhameM bahA calA jA rahA hai / vAlakake samAna ajJAnI hai / moharUpI dhUrtIne vyAkula banA diyA hai, bAvalA aura apanA sevaka banA liyA hai / bhAvArtha:-yadi zuddhAtmahapTise dekhA jAya to vAstavameM yaha jagata unmatta, bhrAnta, mUcchita, supta aura Akulita Adi hai aura sva-parake jJAna honepara yaha aisA hI bhAsane lagatA hai so ThIka bhI hai kyoMki bhedavijJAnIkA lakSya zuddhacidrUpakI ora rahatA hai aura saMsAra apane-apane abhISTa lakSyako lekara kAma karatA hai, ApasameM donoMkA virodha hai isaliye bheda vijJAnIko saMsArakI sthiti avazya hI viparIta jAna par3anI cAhiye / / 2 / / ta. 8
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 / [ tattvajJAna taraMgiNI strINAM bhartI balAnAM haraya iva dharA bhUpatInAM svavatso dhenUnAM cakravAkyA dinapatiratulazcAtakAnAM dhanArNaH / kAsArAdyabdharANAmamRtamiva nRNAM vA nijaukaH surANAM vaidyo rogAturANAM priya iva hRdi me zuddhacidrapanAmA // 3 // arthaH-jisa prakAra striyoM ko apanA svAmI, balabhadroMko nArAyaNa, rAjAoMko pRthvI, gauoMko bachar3e, cakaviyoMkI mUrya, cAtakoMko medhakA jala, jalacara Adi jIvoMko tAlAba Adi, manuSyoMko amRta, devoMko svarga aura rogiyoMko vaidya adhika pyArA lagatA hai usIprakAra mujhe zuddhacidrUpakA nAma parama priya mAlUma hotA hai isaliye merI yaha kAmanA hai ki merA pyArA yaha zuddhacidrUpa sadA mere hRdaya meM virAjamAna rahe / / 3 / / zApaM vA kalayaMti vastuharaNaM cUrNa vadhaM tADanaM chedaM bhedagadAdihAsyadahanaMnidA''padApIDanaM / pavyagnyadhyagapaMkakUpavanabhUkSepApamAnaM bhayaM keciccet kalayaMtu zuddhaparamabrahmasmRtAvanvahaM // 4 // arthaH- jisa samaya maiM zuddhacipake citavanameM lIna hoU~ usa samaya duSTa manuSya yadi mujhe niraMtara zApa deva-do, merI coja curAye-curAo, mere zarIrake Tukar3e Takar3e kareM, tAr3eM, chedeM, mere roga utpanna kara ha~sI kareM, jalAveM, nindA kareM, Apatti aura pIr3A kareM-karo, sira para vajra DAleMDAlo, agni, samudra, parvata, kIcar3a, kuA, vana aura pRthvI para phaike-phaikoH apamAna aura bhaya kareM-karo, merA kucha bhI bigAr3a nahIM ho sakatA arthAt ve merI AtmAko kisI prakAra bhI hAni nahIM pahuMcA sakate / / 4 / / .
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyAya ] [ 59 caMdrArkabhrabhavatsadA suranadIdhAraudhasaMpAtavallokaismin vyavahArakAlagativadravyasyaparyAyavat / lokAdhastalavAtasaMgamanavat padmAdikodbhUtivat cidrUpasmaraNaM niraMtaramaho bhRyAcchivAptyaimama / / 5 / / arthaH -- jisa prakAra saMsAra meM sUrya-candramA niraMtara ghUmate rahate haiM, gaMgA nadIkI dhAra niraMtara bahatI rahatI hai, ghaMTA, ghar3I, pala Adi vyavahAra kAla kA bhI sadA hera phera hotA rahatA hai, dravyoMkI paryAyeM sadA palaTatI rahatI haiM, lIkake adhobhAgameM banavAta, tanuvAta aura aMbuvAta ye tInoM vAteM sadA ghUmatI rahatI haiM aura tAlAba AdimeM padma Adi sadA utpanna hote rahate haiM, aho ! usIprakAra mere manameM bhI sadA zuddhacidrUpakA smaraNa banA rahe jisase merA kalyANa ho / / 5 / / iti hRtkamale zuddhacidrUpo'haM hi tiSThatu / dravyato bhAvatastAvad yAvadaMge sthitirmama // 6 // arthaH-java taka maiM ( AtmA ) dravya yA bhAva kisI rItise isa zarIra meM maujUda hU~ taba taka mere hRdaya kamalameM zuddhacidrUpo'haM ( maiM zuddhacitsvarUpa hU~) yaha bAta sadA sthita rahe / / 6 // dRzyate'tIva niHsArAH kriyA vAgaMgacetasAM / kRtakRtyatvataH zuddhacidrUpaM bhajatA satA // 7 // __ arthaH -maiM kRtakRtya ho cukA hU~-saMsArameM mujhe karaneke liye kucha bhI kAma bAkI nahIM rahA hai kyoMki maiM zuddhacidrUpake citavanameM dattacitta hU~ isaliye mana, vacana aura zarIrakI
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 ] [ tattvajJAna taraMgiNI anya samasta kriyAyeM mujhe atyanta nissAra mAlama par3atI haiM unameM koI sAra dRSTigocara nahIM hotA / / 7 / / kiMcitkadottamaM kvApi na yato niyamAnamaH / tasmAdanaMtazaH zuddhacidrapAya pratikSaNaM / / 8 / / arthaH-kisI kAla aura deza meM zuddhacidrUpase bar3hakara koI bhI padArtha uttama nahIM hai-aisA mujhe pUrNa nizcaya hai, isaliye maiM isa zuddhacidrUpake liye prati-samaya anantabAra namaskAra karatA hU~ // 8 // bAhyAMta saMgamagaM nRsurapatipadaM karmavandhAdibhAvaM vidyAvijJAna zobhAvalabhavakhasukhaM kIrtirUpapratApaM / rAjyAgAkhyAgakAlAsravakuparijanaM vAgmanoyAnadhIddhAtIrthezatvaM hyanityaM smara paramacalaM zuddhacidrUpamekaM // 9 // artha :-bAhya-abhyaMtara parigraha, zarIra, surendra aura narendrakA pada, karmabandha Adi bhAva, vidyA, vijJAna-kalAkauzala, zobhA, bala, janma, indriyoMkA sukha, kIti, rUpa. pratApa, rAjya, parvata, vRkSa, nAma, kAla, Asrava, pathvI, parivAra, vANI, mana, vAhana, buddhi, dIpti aura tIrthakarapanA Adi saba padArtha calAyamAna anitya haiM; parantu kevala zuddhacidrUpa nitya hai aura sarvottama hai, isaliye saba padArthokA dhyAna chor3akara isIkA dhyAna karo / bhAvArtha :-jo padArtha sadA apane sAtha rahe usIkA dhyAna karanA Avazyaka hai aura ucita hai, vinAzIka padArthoke dhyAna karanese kyA prayojana ? kyoMki vaha to apanI avadhike antameM niyamase naSTa ho jAyeMge isaliye unakA dhyAna karanA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyAya ] vyartha hai aura zuddhacidrUpa nitya avinAzI hai isaliye usIkA dhyAna karanA kAryakArI hai / / 9 / / rAgAdyA na vidhAtavyAH satyasatyapi vastuni / jJAtvA svazuddhacidrapaM tatra tiSTha nirAkulaH // 10 // arthaH-zuddhacidrUpake svarUpako bhale prakAra jAnakara bhale bure kisI bhI padArthameM rAgadveSa Adi na karo sabameM samatA bhAva rakho aura nirAkula ho apanI AtmAmeM sthiti karo // 10 // cidrapo'haM sa me tasmAttaM pazyAmi sukhI tataH / bhavakSitirhitaM muktiniryAso'yaM jinAgame // 11 // artha :- maiM zuddhacidrUpa hUM' isaliye maiM usako dekhatA hUM aura usIse mujhe sukha milatA hai / jaina zAstrakA bhI yahI nicor3a hai / usameM bhI yahI bAta batalAI hai ki zuddhacidrUpake dhyAnase saMsArakA nAza aura hitakArI mokSa prApta hotA hai / / 11 / / cidrape kevale zuddhe nityAnaMdamaye yadA / sve tiSThati tadA svasthaM kathyate paramArthataH // 12 // artha :-AtmA svastha-svarUpa usI samaya kahA jAtA hai jabaki vaha sadA Anandamaya kevala apane zuddhacidrUpa meM sthiti karatA hai / bhAvArtha:-svasthakA artha ( svasmin tiSThatIti ) apane meM sthita rahanevAlA hotA hai / saMsAra meM sivAya zuddhacidrUpake anya koI bhI padArtha AtmAkA apanA sva nahIM, isaliye sadA Anandamaya kevala zuddhacidrUpameM sthita rahanA hI svasthapanA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] [ tattvajJAna taraMgiNI hai; kintu svarga-devendra Adi padoMmeM vidyamAna AtmAko svastha nahIM kaha sakate / / 12 / / nizcalaH pariNAmo'stu svazuddhaciti mAmakaH / zarIramocane yAvadiva bhUmau surAcalaH // 13 / / artha :-jisa prakAra pRthvI meM meru parvata nizcalarUpase gar3hA huA hai jarA bhI use koI hilA-calA nahIM sakatA usIprakAra merI bhI yahI kAmanA hai ki jaba taka isa zarIrakA saMbaMdha nahIM chUTatA taba taka isI Atmika zuddhacidrapameM merA bhI pariNAma nizcalarUpase sthita rahe, jarA bhI idhara udhara na bhaTake / / 13 / / sadA pariNatirme'stu zuddhacipake'calA / aSTamIbhUmikAmadhye zubhA siddhazilA yathA // 14 // artha :-jisa prakAra AThavIM pRthvI mokSameM, atyanta zubha siddhazilA nizcalarUpase virAjamAna hai usIprakAra merI pariNati bhI isa zuddhacidrUpameM nizcalarUpase sthita rahe / / 14 / / calaMti sanmanIMdrANAM nirmalAni manAMsi na / zuddhacidrUpasaddhyAnAt siddhakSetrAcchivA yathA // 15 // artha :-jisa prakAra kalyANakArI siddhakSetrase siddha bhagavAn kisI rItise calAyamAna nahIM hote usI prakAra uttama muniyoMke nirmala mana bhI zuddhacidrUpake dhyAnase kabhI cala-vicala nahIM hote / / 15 / / munIzvaraistathAbhyAso dRDhaH samyagvidhIyate / mAnasaM zuddhacidrape yathA'nyataM sthirIbhavet // 16 // artha :- munigaNa isa rUpase zuddha cidrUpake dhyAnakA dRr3ha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyAya ] abhyAsa karate haiM ki unakA mana zuddhacidrapake dhyAnameM sadA nizcala rUpase sthita banA rahe, jarA bhI idhara-udhara cala vicala na ho sake / / 16 / / sukhe duHkhe mahAroge kSudhAdInAmupadrave / caturvidhopasarge ca kurve cipaciMtanaM / / 17 / / arthaH-sukha-duHkha, ugra roga aura bhUkha-pyAsa Adike bhayaMkara upadravoMmeM tathA manuSyakRta, devakRta, tiryaMcakRta aura acetanakRta cAroM prakAra ke upasargoM meM maiM zuddhacidrUpakA hI citavana karatA rahU~, mujhe unake upadravase utpanna vedanAkA jarA bhI anubhaba na ho / / 17 / / nizcalaM na kRtaM cittamanAdau bhramato bhave / cidrUpe tena soDhAni mahAdukhAnyaho mayA / / 18 / / artha :-isa saMsAra meM maiM anAdikAlase ghUma rahA hU~ / hAya ! maiMne kabhI bhI zuddhacidrUpa meM apanA mana nizcala rUpase na lagAyA isaliye mujhe ananta duHkha bhogane par3e arthAt yadi maiM saMsArake kAryose apanA mana haTAkara zuddhacidrUpa meM lagAtA to kyoM mujhe apAra vedanA sahanI par3atI / / 18 / / ye yAtA yAMti yAsyaMti nirvRtiM puruSottamAH / mAnasaM nizcalaM kRtvA sve cidrape na saMzayaH / / 19 / / arthaH-jo puruSottama-mahAtmA mokSa gaye, yA jA rahe haiM aura jAveMge isameM koI saMdeha nahIM ki / unhoMne apanA mana zuddhacidrUpake dhyAnameM nizcala rUpase lagAyA, lagAte haiM aura lagAveMge / bhAvArtha :--vinA zUddhacipake dhyAnameM citta lagAye mokSa
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] [ tattvajJAna taraMgiNI kadApi nahIM mila sakatA, isaliye jinhoMne zuddhacidrUpameM apanA mana lagAyA ve mokSa gaye, mana lagA rahe haiM ve jA rahe haiM aura jo mana lagAveMge ve avazya jAveMge isameM kisI prakArakA saMdeha nahIM // 19 // nizcaloM'gI yadA zuddhacidrUpo'hamiti smRtau / tadaiva bhAvamuktiH syAttrameNa dravyamuktibhAg // 20 // arthaH--jisa samaya nizcala manase yaha smaraNa kiyA jAtA hai ki ' maiM zuddhacidrUpa hU~', bhAva-mokSa usI samaya ho jAtA hai aura dravya-mokSa kramazaH hotA calA jAtA hai / bhAvArtha:-sva aura para padArthoMkA bheda vijJAna honA bhAva-mokSa hai aura zarIra Adise sarvathA rahita ho siddhazilA para AtmAkA jA virAjanA dravyamokSa hai / jisa samaya saMsArase sarvathA udAsIna ho ' maiM zuddhacidrUpa hU~' aisA nizcala smaraNa kiyA jAtA hai bhAva-mokSa usI samaya ho jAtA hai aura jyoM jyoM karmokA nAza, zarIra Adise rahitapanA hotA jAtA hai tyoM tyoM dravya-mokSa hotA calA jAtA hai / / 20 / / itimumukSubhaTTAraka jJAnabhUSaNaviracitAnAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrapasmaraNanizcalatA pratipAdako nAma SaSTho'dhyAyaH // 6 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUpaNa dvArA nirmita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrUpake smaraNa karanekI nizcalatAko batalAnevAlA chaThA adhyAya samApta huA // 6 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ adhyAya zuddhacipake smaraNameM nayoMke avalambanakA varNana na yAmi zuddhacipe layaM yAvadahaM dRDhaM / na muMcAmi kSaNaM tAvad vyavahArAvalaMbanaM // 1 // arthaH- jaba taka maiM dRr3harUpase zuddhacidrUpameM lIna na ho jAUM taba taka maiM vyavahAranayakA sahArA nahIM choDUM / azuddhaM kila cidrapaM loke sarvatra dRzyate / vyavahAranayaM zritvA zuddhaM bodhadRzA kvacit // 2 // --- arthaH - vyavahAranayake avalambanase sarvatra saMsAra meM azuddha hI cidrUpa dRSTigocara hotA hai, nizcayanayase zuddha to kahIM kisI AtmAmeM dikhatA hai / bhAvArtha:--vyavahAranayake avalaMbanase cidrUpa kabhI zuddha ho hI nahIM sakatI kintu zuddha nizcayake avalaMbanase hI vaha zuddha ho sakatA hai isaliye zuddhacidrUpakI prAptike abhilASiyoMko cAhiye ki ve zuddhanizcayanayakI ora vizeSarUpase apanI dRSTiko lagAveM / / 2 / / cipe tAratamyena guNasthAnAccaturthataH / mithyAtvAdyudayAdyakhyamalApAyAd vizuddhatA // 3 // arthaH- guNasthAnoM meM car3hanevAle jIvoMkA cauthe guNasthAnase mithyAtva, samyagmithyAtva samyaktva aura anaMtAnubandhI krodha, mAna, mAyA aura lobharUpa marlokA jyoM jyoM nAza hotA ta. 9 ,
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 ] [ tavajJAna taraMgiNI jAtA hai vaisA ho vaisA cidrUpa bhI vizuddha hotA calA jAtA hai-binA mithyAtva Adi maloMke nAza kiye cidrUpa kabhI vizuddha nahIM ho sakatA / / 3 / / mokSasvargArthinAM puMsAM tAttvikavyavahAriNAM / paMthAH pRthak pRthak rUyo nAgarAgAriNAmiva // 4 / / artha :-jisa prakAra bhinna-bhinna nagarake jAne vAle pathikoMke mArga bhinna-bhinna hote haiM, usIprakAra mokSake icchuka tAttvika puruSoMkA va svargake icchuka atAttvika puruSoMkA mArga bhinna-bhinna hai / / 4 / / ciMtAklezakaSAyazokabahule dehAdisAdhyAtparAdhIne karmanibaMdhane'tiviSame mArge bhayAzAnvite / vyAmohe vyavahAranAmani gati hitvA vajrAtman sadA zuddhe nizcayanAmanIha sukhade'mutrApi doSojjhite // 5 // artha :-he Atman ! yaha vyavahAra mArga cintA, kleza, kaSAya aura zokase jaTila hai / deha Adi dvArA sAdhya honese parAdhIna hai / karmoke lAne meM kAraNa hai / atyanta vikaTa, bhaya aura AzAse vyApta hai aura vyAmoha karAnevAlA hai; parantu zuddhanizcayanayarUpa mArga meM yaha koI vipatti nahIM hai, isaliye tU vyavahAranayako tyAgakara zuddhanizcayanayarUpa mArgakA avalaMbana kara; kyoMki yaha isa lokakI kyA bAta ? paraloka meM bhI sukhakA denevAlA hai aura samasta doSoMse rahita nirdoSa hai / bhAvArtha :-vyavahAranayarUpa mArgameM gamana karanese nAnA prakArakI citAoMkA bhAMti bhAMtike kleza, kapAya aura zokoMkA sAmanA karanA par3atA hai / usameM deha, indriyAM
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ adhyAya ] [ 67 aura mana AdikI AvazyakatA par3atI hai, isaliye vaha parAdhIna hai / zubha-azubha donoM prakArake karma bhI vyavahAranaya ke abalaMbana se hI Ate haiM / atyanta viSama haiM / usake anuyAyI puruSoMko nAnAprakArake bhaya aura AzAoMse utpanna duHkha bhogane par3ate haiM aura bhrAnta honA par3atA hai; parantu zuddha nizcayanayarUpa mArgameM gamana karanese cintA, kleza Adi nahIM bhogane par3ate, vaha svAdhIna hai--usameM zarIra AdikI AvazyakatA nahIM par3atI / usake avalaMbana se kisI prakArake karmakA bhI Asrava nahIM hotA ! vaha vikaTa, bhaya aura AzAjanya duHkha bhI nahIM bhugAtA evaM vyAmugdha bhI nahIM karatA, isaprakAra bhI donoM lokameM sukha denevAlA aura nirdoSa hai, isaliye aise vyavahAra mArgakA tyAga kara sarvottama nizcaya mArgase hI gamana karanA cAhiye // 5 // na bhaktavRMderna ca ziSyavargairna pustakAdyairna ca dehamukhyaiH / na karmaNA na mamAhita kArya vizuddhacityastu layaH sadaiva // 6 // artha :- merA mana zuddhacidrUpakI prApti ke liye utsuka hai, isaliye na to saMsAra meM mujhe bhaktoMkI AvazyaktA hai, na ziSyavarga, pustaka, deha Adise hI kucha prayojana hai evaM na mujhe koI kAma karanA hI abhISTa hai / kevala merI yahI kAmanA hai ki merI pariNati sadA zuddhacidrUpameM hI lIna rahe / sivAya zuddhacidrUpake, bAhya kisI padArthameM jarA bhI na jAya ||6|| na cetasA sparzamahaM karomi sacetanAcetanavastujAte / vimucya zuddhaM hi nijAtmatattvaM kvacitkadAcitkathamapyavazyaM ||7||
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 ] [ tattvajJAna taraMgiNI artha :-merI yaha kAmanA hai ki zuddhacidrUpa nAmaka padArthakI chor3akara maiM kisI bhI cetana yA acetana padArthakA kisI deza aura kisI kAlameM kabhI bhI apane manase sparza na karUM / bhAvArtha :-maiM jaba kisI padArthakA citavana karUM to zuddhacidrUpakA hI karUM / zuddhacidrUpase atirikta kisI padArthakA cAhe vaha cetana-acetana kaisA bhI ho, kabhI kisI kAla meM bhI na karUM / / 7 / / vyavahAraM samAlaMbya ye'kSi kurvanti nizcaye / zuddhacidrapasaMprAptisteSAmavatarasya na // 8 // artha :-vyavahAranayakA avalaMbana kara jo mahAnubhAva apanI dRSTiko zuddhanizcayanayakI ora lagAte haiM, unheM hI saMsArameM zuddhacidrUpakI prApti hotI hai / anya manuSyoMko zuddhacidrUpakA lAbha kadApi nahIM ho sakatA / / 8 / / saMparkAt karmaNo'zuddhaM malasya vasanaM yathA / vyavahAreNa cidrUpaM zuddhaM tanizcayAzrayAt // 9 // artha :-jisa prakAra nirmala vastra bhI mailase malinaazuddha ho jAtA hai, usI prakAra vyavahAranayase karmake saMbaMdhase zuddhacidrUpa bhI azuddha hai; parantu zaddhanizcayanayakI dRSTise vaha zuddha hI hai / / 9 / / azuddhaM kathyate svarNamanyadravyeNa mizritaM / vyavahAraM samAzritya zuddhaM nizcayato yathA // 10 // yuktaM tathA'nyadravyeNAzuddhaM cidrapamucyate / vyavahAranayAt zuddhaM nizcayAt punareva tat // 11 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ adhyAya ] [ 69 - jisa prakAra vyavahAranayase zuddha sonA bhI anya dravya ke melase azuddha aura vahI nizcayanayase zuddha kahA jAtA hai, usI prakAra zuddhacidrUpa bhI karma Adi nikRSTa dravyoMke sambandhase vyavahAranayakI apekSA azubha azuddha kahA jAtA hai aura vahI zuddhanizcayanayakI apekSA zuddha kahA jAtA hai / artha -: bhAvArtha : - vastu jaisI hotI hai vaha vaisI hI rahatI hai usameM zuddhatA - azuddhatA nahIM ho sakatI; parantu vyavahArase dUsarI vastuke melase vaha azuddha kahI jAtI hai / jisa prakAra sonA kabhI zuddha azuddha nahIM ho sakatA, vaha vahI rahatA hai; parantu kisI usake milataU padArtha ke mela ho jAnese vyavahArase use azuddha kahate haiM aura nizcayanayase zuddha bhI kahate haiM, usIprakAra cidrUpa bhI karma Adike saMbaMdha ke kAraNa vyavahArase azuddha kahA jAtA hai; parantu vaha vAstava meM zuddha hI hai / / 10-11 / / bAhyAMtaranyasaMparkoM yenAMzena viyujyate / tenAMzena vizuddhiH syAd cidrapasya suvarNavat // 12 // artha : - jisa prakAra svarNa bAhara bhotara jitane bhI aMza anya dravyake saMbaMdhase chUTa jAtA hai to vaha utane aMzameM zuddha kahA jAtA hai, usIprakAra cidrUpake bhI jitane aMzase karma - malakA saMbaMdha naSTa ho jAtA hai / utane aMzameM vaha zuddha kahA jAtA hai / / 12 / / zuddhacidrUpasaddhyAnaparvatArohaNaM sudhIH / kurvan karoti sudRSTirvyavahArAvalaMbanaM // 13 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 ] [ tattvajJAna taraMgiNI Aruhya zuddhacidrUpa dhyAnaparvatamuttamaM / tiSThed yAvatyajettAvad vyavahArAvalaMbanaM // 14 // artha :-vidvAna manuSya jaba taka zuddhacidrUpake dhyAnarUpI vizAla parvata para ArohaNa karatA hai taba taka to vyavahAranayakA avalaMbana karatA hai; parantu jyoM hI zuddhacidrUpake dhyAnarUpI vizAla parvata para car3hakara vaha nizcala rUpase virAjamAna ho jAtA hai, usI samaya vyavahAranayakA sahArA chor3a detA hai| bhAvArtha:-jaba taka zuddhacidrUpakA dhyAna kare taba taka vyavahAranayakA sahArA rakhe; kintu jisa samaya usake dhyAnameM pUrNarUpase lIna ho jAya-cala vicala pariNAma honekA bhaya na rahe, usa samaya vyavahAranayakA sahArA chor3a de / / 13-14 / / zuddhacidrUpasaddhyAnaparvatAdavarohaNaM / yadAnyakRtaye kuryAttadA tasyAvalaMbanaM / / 15 // artha :-yadi kadAcit kisI anya prayojanake liye zuddha cidrUpake nizcala dhyAnarUpo parvatase utaranA ho jAya, dhyAna karanA chor3anA par3e to usa samaya bhI vyavahAranayakA avalaMbana rakheM / / 15 / / yAtA yAMti ca yAsyati ye bhavyA muktisaMpadaM / AlaMbya vyavaddAraM te pUrva pazcAccanizcayaM // 16 // kAraNena vinA kArya na syAttena vinA nayaM / vyavahAraM kadotpattinizcayasya na jAyate // 17 // artha :-jo mahAnubhAva mokSarUpI saMpattiko prApta ho gaye, ho rahe haiM aura hoveMge una sabane pahile vyavahAranayakA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ adhyAya ] [71 avalaMbana kiyA hai; kyoMki binA kAraNake kArya kadApi nahIM ho sakatA / vyavahAranaya kAraNa hai aura nizcayanaya kArya hai isaliye vinA vyavahArake nizcaya bhI kadApi nahIM ho sakatA / / 16-17 / / / jinAgame pratItiH syAnjinasyAcaraNe'pi ca / nizcayaM vyavahAraM tannayaM bhaja yathAvidhi // 18 / / artha :-vyavahAra aura nizcayanayakA jaisA svarUpa batalAyA hai usIprakAra use jAnakara unakA isa rItimeM avalaMbana karanA cAhiye jisase ki jaina zAstroMmeM vizvAsa aura bhagavAna jinendrase ukta cAritrameM bhakti banI rahe / / 18 / / vyavahAraM vinA kecinnaSTA kevalanizcayAt / nizcayena vinA kecit kevalavyavahArataH // 19 // artha :-aneka manuSya to saMsArameM vyavahArakA sarvathA parityAga kara kevala zuddhanizcayanayake avalaMbanase naSTa bhraSTa ho jAte haiM aura bahutase nizcayanayako chor3akara kevala vyavahArakA hI avalaMbana kara naSTa ho jAte haiM / bhAvArtha :--saMsArameM prANiyoMkI ruci bhinna-bhinna rUpase hotI hai / bahutase manuSya to kevala zuddhanizcayAvalaMbI ho manameM yaha dRr3ha saMkalpa kara ki hamArI AtmA siddha-zuddha hai, vaha bhalA-burA kucha nahIM karatA, jo kucha karatA hai so jar3a zarIra hI karatA hai aura usase hameM koI sambandha nahIM, bhraSTa ho jAte haiM aura cAritrako sarvathA jalAMjali de unmArgagAmI bana nAnA prakArake atyAcAra karane laga jAte haiM tathA aneka manuSya kevala vyavahAranayakA hI avalaMbana kara kriyAkANDoMmeM ulajhe raha jAte haiM aura nizcayanayakI ora jhAMkakara
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tattvajJAna taraMgiNI bhI nahIM dekhate, isaliye mokSake pAtra na honese ve bhI bhraSTa ho jAte haiM / / 19 // dvAbhyAM dRgbhyAM vinA na syAt samyagdravyAvalokanaM / yathA tathA nayAbhyAM cetyuktaM syAdvAdavAdibhiH // 20 // artha :-jisa prakAra eka netrase bhale prakArase padArthoMkA avalokana nahIM hotA donoM hI netroMse padArtha bhale prakAra dikha sakate haiM, usIprakAra eka nayase kabhI kArya nahIM cala sakatA / vyavahAra aura nizcaya donoM nayoMse hI nirdoSarUpase kArya ho sakatA hai aisA syAdvAda matake dhuraMdhara vidvAnoMkA mata hai // 20 // nizcayaM kvacidAlaMbya vyavahAra kvacintrayaM / vidhinA vartate prANI jinavANIvibhUpitaH // 21 // artha :-jo jIva bhagavAna jinendrakI vANIse bhUSita haiM, unake vacanoM para pUrNarUpase zraddhAna rakhanevAle haiM ve kahIM vyavahArana yase kAma calAte haiM aura kahIM nizcayana yakA sahArA lete haiM / arthAt jahAM jaisA avasara dekhate haiM vahAM vaisA hI usI nayako Azrayakara kArya karate haiM / / 21 / / vyavahArAdvahiH kArya kuryAdvidhiniyojitaM / nizcayaM cAMtaraM dhRtvA tattvedI sunizcalaM // 22 // artha :--jo mahAnubhAva tattvajJAnI haiM / bhaleprakAra tattvoM ke jAnakAra haiM / ve antaraMgameM bhale prakAra nizcayanayako dhAraNa kara vyavahAranayase avasara dekhakara bAhya meM kAryakA saMpAdana karate haiM / arthAt donoM nayoMko kAmameM lAte haiM, eka nayase koI kAma nahIM karate / / 22 / / .
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ adhyAya / [ 73 zuddhacidrUpasaMprAti nayAdhIneti pazyatAM / nayAdirahitaM zuddhacidrUpaM tadanaMtaraM // 23 // artha :-zuddhacidrUpakI prApti nayoMke AdhIna hai / zuddha cidrUpake prApta huye pazcAt nayoMke avalaMbanakI koI AvazyakatA nahIM / bhAvArthaH-jaba taka zuddhacidrUpakI prApti nahIM hotI taba taka nayoMse kAma hai; parantu zuddhavidrUpakI prAptike bAda koI naya kAryakArI nahIM / usa samaya nayoMkI apekSAke binA hI zuddhacidrUpa prakAzamAna rahatA hai / / 23 / / iti mumukSubhaTTArakajJAnabhUSaNaviracitAyAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrapasmaraNAya nayAvalaMbana pratipAdaka saptamo'dhyAyaH // 7 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTArakajJAnabhUSaNa dvArA nirmita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrapake smaraNa karaneke liye nayoMke Azrayako varNana karanevAlA sAtavA~ adhyAya samApta huA / / 7 // ta. 10
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyAya zuddhacipake prAptike liye bhedajJAnakI AvazyakatAkA varNana chetrIsUcIkrakacapavanaiH sIsakAranyUSayantra stulyA pAthaH katakaphalavaddhaM pakSisvabhAvA | zastrIjAyusvadhitisadRzA TaMkavaizAkhabadvA prajJA yasyodbhavati hi bhide tasya cidupalabdhiH // 1 // artha :- jisa mahAnubhAvakI buddhi chainI, suI, ArA, pavana, sIsA, agni, USayaMtra ( kolU ), katakaphala ( phiTakarI ), haMsapakSI, churI, jAyu, dAMtA, TAMkI aura vaizAkhake samAna jar3a aura cetanake bheda karanemeM samartha ho gaI hai, usI mahAnubhAvako cidrUpakI prApti hotI hai / bhAvArtha:- jisa prakAra chainI, suI, ArA mile huye padArtha ke do Tukar3e kara dete haiM, pavana gaMdhako judA ur3Akara le jAtA hai, sIsA sone cAMdIko zuddha kara detA hai, agni - sonA Adiko mailase zuddha kara detI hai, kolU - Ikhake rasako judA kara detA hai aura churI Adi mile huye padArtha ke kara DAlate haiM, usIprakAra jisa mahAnubhAvakI buddhine bhI anAdikAlase ekameka jar3a aura cetanako judA-judA kara pahacAna liyA hai, vahI cidrUpakA lAbha kara sakatA hai anya nahIM ||1| Tukar3e Tukar3e svarNa pASANasUtAdvasanamivamalAttAmrarUpyAdi hemno vA lohAdagnirikSo rasa iha jalavaka rdamAtke kipakSAt / tAmraM tailaM tilAdeH rajatamiva kilopAyatastAmramukhyAt / dugdhAnnIraM ghRtaM ca kriyata iva pRthak jJAninAtmA zarIrAt // 2 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavAM adhyAya ] [ 75 artha :-- jisa prakAra svarNapASANase sonA bhinna kiyA jAtA hai, mailase vastra, sonese tAMbA - cAMdI Adi padArtha, lohe se agni, Ikhase rasa, kIcar3ase jala, kekI ( mayUra ) ke paMkhase tA~bA, tila Adise tela, tA~bA Adi dhAtuoMse cAMdI aura dUdhase jala evaM ghI bhinna kara liyA jAtA hai, usIprakAra jo manuSya jJAnI hai-jar3a cetanakA vAstavika jJAna rakhatA hai vaha zarIrase AtmAko bhinna kara pahicAnatA hai / bhAvArtha:- mokSa avasthAke pahile AtmA aura zarIrakA sambandha anAdikAla se hai / aisA koI bhI avasara prApta na huA jisameM zarIra aura AtmA sarvathA bhinna huye hoM tathA ajJAniyoMko zarIra aura AtmA donoM eka hI jAna par3ate haiM, unheM bheda dRSTigocara hotA hI nahIM / parantu jJAniyoMkI dRSTi meM avazya bheda hai kyoMki jisa prakAra anAdikAlase mile huye soneke pApANa aura soneke, maila aura vastrako, tAMbA aura cAMdI-soneko, loha aura agniko, Ikha aura usake rasako, kIcar3a ora pAnIko, morake paMkha aura tAMtheko, tila aura telako, tAMbA Adi dhAtu aura cAMdIko aura kSIra aura nIra va ghIko sarvathA bhinna-bhinna kara jAna liyA jAtA hai, usI prakAra jJAnI bhI zarIra aura AtmAko sarvathA bhinna-bhinna kara pahicAnatA hai / / 2 / / dezaM rASTraM purAdyaM svajanavanadhanaM vargapakSaM svakIyajJAtiM sambandhivarga kulaparijanakaM sodaraM putrajAye / dehaM hRdvAgvibhAvAn vikRtiguNavidhIn kArakAdIni bhitvA zuddhaM cidrUpamekaM sahajaguNanidhiM nirvibhAgaM smarAmi // 3 // arthaH - deza, rASTra, puragA~va, svajanasamudAya, dhana, vana,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ] [ tattvajJAna taraMgiNI brAhmaNa Adi varNokA pakSapAta, jAti, sambandhI, kula, parivAra bhAI, putra, strI, zarIra, hRdaya aura vANI ye saba padArtha vikArake karanevAle haiM-inako apanA mAnakara smaraNa karanese hI citta, zuddhacidrUpakI orase haTa jAtA hai, caMcala ho uThatA hai tathA maiM kartA aura kAraNa Adi hU~ ityAdi kArakoMke svIkAra karanese bhI cittameM cala-vicalatA utpanna ho jAtI hai-isaliye svAbhAvika guNoMke bhaMDAra zuddhacidrUpako hI maiM nivibhAgarUpase kartA-kAraNakA kucha bhI bheda na kara smaraNa manana, dhyAna karatA hU~ / ___ bhAvArtha:-cittameM kisI prakArakI caMcalatA na AnApariNAmoMkA AkulatAmaya na honA hI paramasukha hai / maiM dekhatA hU~ jisa samaya deza, rASTra, pura, kula, jAti aura parivAra AdikA vicAra kiyA jAtA hai, unake rahana-sahana para dhyAna diyA jAtA hai to merA citta AkulatAmaya ho jAtA hai, raMcamAtra bhI pariNAmoMko zAMti nahIM milatI parantu zuddhacidrUpake smaraNa karanese cittameM kisI prakArakI khaTa-khaTa nahIM hotI, ekadama zAMtikA saMcAra hone laga jAtA hai, isaliye samasta jagatake jaMjAlako chor3akara maiM zuddhacidrUpakA hI smaraNa karatA hU~ usIse merA kalyANa hogA / / 3 / / svAtmadhyAnAmRtaM svacchaM vikalpAnapasArya sat / pivati klezanAzAya jalaM zaivAlavatsudhIH // 4 // arthaH-jisa prakAra kleza ( pipAsA)kI zAMtike liye jalake Upara purI huI kAIko alaga kara zItala surasa nirmala jala pIyA jAtA hai, usIprakAra jo manuSya buddhimAna haiM, duHkhoMse dUra honA cAhate haiM ve samasta saMsArake vikalpa jAloMko chor3akara AtmadhyAnarUpI anupama svaccha amRta-pAna karate haiM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyAya ] [ 77 apane cittako dravya AdikI cintAkI ora nahIM jhukane dete // 4 // nAtmadhyAnAtparaM saukhyaM nAtmadhyAnAt paraM tapaH / nAtmadhyAnAtparo mokSapathaH kvApi kadAcana // 5 // arthaH-- ( kyoMki ) isa AtmadhyAnase bar3hakara na to kahIM kisI kAlameM koI sukha hai, na tapa hai aura na mokSa hI hai arthAt jo kucha hai so yaha AtmadhyAna hI hai, isaliye isIko parama kalyANakA kartA samajhanA cAhiye / / 6 / / kecitprApya yazaH mukhaM varavadhU rAyaM sutaM sevaka svAmitvaM varavAhanaM valasuhRtpAMDityarUpAdikaM / manyate saphalaM svajanma muditA mohAbhi bhUtA narA manye'haM ca durApayAtmavapuSojJaptyA bhidaH kevalaM // 6 // arthaH-mohake madameM matta bahutase manuSya kItti prApta honese hI apanA janma dhanya samajhate haiM / aneka indriyajanyasukha, sundara strI, dhana, putra, uttama sevaka, svAmIpanA aura uttama sabArIyoMkI prAptise apanA janma saphala mAnate haiM aura bahutoMko bala, uttama mitra, vidvattA aura manohararUpa AdikI prAptise saMtoSa ho jAtA hai; parantu maiM AtmA aura zarIrake bheda vijJAnase apanA janma saphala mAnatA hU~ / bhAvArtha:-yaha jIva anAdikAlase isa saMsArameM ghUma rahA hai / kaI bAra ise koti, sukha, uttama strI, dhana, putra aura sevaka prApta ho cuke haiM / bahuta bAra yaha svAmI-rAjA bhI ho gayA hai / ise uttama savArI, bala, mitra, vidvAna aura rUpa AdikI bhI aneka bAra prApti ho cukI hai; parantu mohake jAlameM pha~saneke kAraNa ise jarA bhI hoza nahIM hotA aura
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 / [tattvajJAna taraMgiNI punaH putra Adi kI prAptise apane janmako kRtArtha mAnane laga jAtA hai / mujhe saMsArake caritrake bhale prakAra jJAnase inako prAptise kisI prakArakA saMtoSa nahIM hotA, isaliye maiM bhedavijJAnase ho apanA janma kRtArtha mAnatA hU~ / / 6 / / tAvattiSThati cidbhUmau durbhedyAH karmaparvatAH / bhedavijJAnavanaM na yAvatpatati mUrddhani // 7 // arthaH-AtmArUpI bhUmimeM karmarUpI abhedya parvata, tabhI taka nizcalarUpase sthira raha sakate haiM jaba taka bhedavijJAnarUpI vajra inake mastaka para par3a kara inheM cUrNa-cUrNa nahIM kara DAlatA / bhAvArtha:-jaba taka bhedavijJAna nahIM hotA tabhI taka karma AtmAke sAtha lage rahate haiM; parantu bhedavijJAna hote hI karma ekadama naSTa ho jAte haiM / / 7 / / durlabho'tra jaganmadhye cidrUparucikArakaH / tato'pi durlabhaM zAstraM cidrapapratipAdakaM // 8 // tato'pi durlabho loke gurustadupadezakaH / tato'pi durlabhaM bhedajJAnaM ciMtAmaNiyathA // 9 // arthaH ---jo padArtha cidrUpase prema karAnevAlA hai vaha saMsArameM durlabha hai usase bhI durlabha cidrUpake svarUpakA pratipAdana karanevAlA zAstra hai / yadi zAstra bhI prApta ho jAya to cidrUpake svarUpakA upadezaka guru nahIM milatA, isaliye usase garukI prApti durlabha hai / guru bhI prApta ho jAya to bhI jisa prakAra cintAmaNi ratnakI prApti durlabha hai, usIprakAra bhedavijJAnakI prApti bhI duSprApya hai / bhAvArthaH-prathama to cidrUpake dhyAnameM ruci nahIM hotI .
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavAM adhyAya / yadi ruci ho jAya to cidrUpake svarUpakA pratipAdana karanevAlA zAstra nahIM milatA kadAcit zAstra prApta ho jAya to usakA upadezaka guru nahIM prApta hotA gurukI prApti ho jAya to bheda vijJAnakI prApti jaldI nahIM hotI, isaliye bheda vijJAnakI prApti sabase durlabha hai / / 8-9 / / bhedo vidhIyate yena cetanAdehakarmaNoH / tajjAtavikriyAdInAM bhedajJAnaM taducyate // 10 // arthaH - jisake dvArA AtsAse deha aura karmakA tathA deha evaM kamase utpanna huI vikriyAoMkA bheda jAnA jAya use bhedavijJAna kahate haiM / / 10 / / svakIyaM zuddhacidrUpaM bhedajJAnaM vinA kadA / tapaHzrutavatAM madhye na prApta kenacit kvacit // 11 // arthaH- zuddhacidrUpakI prApti, binA bhedavijJAnake kadApi nahIM ho sakatI, isaliye tapasvI yA zAstrajJa kisI mahAnubhAvane binA bhedavijJAnake Ajataka kahIM bhI zuddhacidrUpakI prApti na kara pAI aura na kara hI sakatA hai / jisane zuddhacidrUpakI prApti kI hai usane bhedavijJAnase hI kI hai / / 11 / / kSayaM nayati bhedajJazcidrUpapratighAtakaM ! kSaNena karmaNAM rAziM tuNAnAM pAvako yathA // 12 // arthaH-jisa prakAra agni dekhate dekhate tRNoMke samUhako jalAkara khAka kara detI hai, usIprakAra jo bhedavijAnI hai vaha zuddhacidrUpako prAptiko nAza karanevAle kama samUhako kSaNabhara meM samUla naSTa kara detA hai / / 12 / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 [ tattvajJAna taraMgiNI achinnadhArayA bhedabodhanaM bhAvayet sudhIH / / zuddhacidrUpasaMprAptyai sarvazAstravizAradaH // 13 // arthaH-jo mahAnubhAva samasta zAstroMmeM vizArada hai aura zuddhacidrUpakI prAptikA abhilASI hai use cAhiye ki vaha ekAgra ho bhedavijJAnakI hI bhAvanA kare-bhedavijJAnase atirikta kisI padArthameM dhyAna na lagAye / / 13 / / saMvaro'nirjarA sAkSAt jAyate svAtmabodhanAt / tabhedajJAnatastasmAttacca bhAvyaM mumukSuNA // 14 // arthaH-apane-AtmAke jJAnase saMvara aura nirjarAkI prApti hotI hai / AtmAkA jJAna bhedavijJAnase hotA hai, isaliye mokSAbhilASIko cAhiye ki vaha bhedavijJAna kI hI bhAvanA kare / bhAvArtha:--saMvara ( karmoke AgamanakA ruka jAnA ) aura nirjarA (krama-kramase avaziSTa karmokA kSaya honA )kI prAptise mokSako prApti hotI hai / saMvara aura nirjarAkA lAbha AtmajJAnase hotA hai aura AtmajJAna bhedajJAnase hotA hai, isaliye mokSAbhilASIko cAhiye ki vaha bhedavijJAnako sabase kAryakArI jAna usIkI bhAvanA kare / / 14 // labdhA vastuparIkSA ca zilpAdi sakalA kalA / vahvI zaktivibhUtizca bhedajJaptina kevalA // 15 // arthaH-isa saMsArake aMdara aneka padArthoM kI parIkSA karanA bhI sIkhA / zilpa Adi aneka prakArakI kalAyeM bhI hAsila kI / bahuta sI zaktiyA~ aura vibhUtiyA~ bhI prApta kI; paraMtu bhedavijJAnakA lAbha Aja taka nahIM huA / / 15 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyAya ] [81 cidrapacchAdako mohareNurAzina budhyate / kva yAtIti zarIrAtmabhedajJAnaprabhaMjanAt // 16 // arthaH-zarIra aura AtmAke bhedavijJAnarUpI mahApavanase cidrUpake svarUpako DhaMkanevAlI mohakI reNuyeM na mAlUma kahA~ kinArA kara jAtI hai ? bhAvArtha:-jisa prakAra jaba taka balavAna pavana nahIM calatA tabhI taka ghUlike reNu ikaThe rahate haiM; kintu pavanake calate hI unakA patA nahIM lagatA / usI prakAra jaba taka zarIra aura AtmAkA bhedavijJAna nahIM hotA-ve bhinna bhinna nahIM jAna liye jAte tabhI taka mohakA pardA AtmAke Upara par3A rahatA hai; parantu bhedavijJAnake prApta hote hI vaha ekadama lApatA ho jAtA hai / / 16 / / bhedajJAnaM pradIpo'sti zuddhacidrapadarzane / anAdijamahAmohatAmasacchedane'pi ca // 17 // arthaH-yaha bhedavijJAna, zuddhacidrUpake darzana meM jAjvalyamAna dIpaka hai aura anAdikAlase vidyamAna moharUpI prabala aMdhakArakA nAza karanevAlA hai / bhAvArtha:-jisa prakAra dIpakase ghaTa paTa Adi padArtha spaSTa rUpase dikhate haiM aura aMdhakArakA nAza ho jAtA hai, usIprakAra bhedavijJAnase zuddhacidrUpakA bhale prakAra darzana hotA hai aura moharUpI gAr3ha aMdhakAra bhI bahuta zIghra naSTa ho jAtA hai / / 17 / / bhedavijJAnanetreNa yogI sAkSAdavekSate / siddhasthAne zarIre vA cidrUpaM karmaNojjhitaM // 18 // ta. 11
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 ] ! tattvajJAna taraMgiNI artha : ---yogIgaNa bhedavijJAnampI netrakI sahAyatAse siddhasthAna aura zarIra meM vidyamAna samasta karmose rahita zuddhacidrUpako spaSTa rUpase dekha lete haiM / bhAvArthaH--jisa prakAra gRha Adi sthAnoM para sthita padArtha netrase bhale prakAra dekha-jAna liye jAte haiM, usI prakAra siddhasthAna ( mokSa ) aura apane zarIra meM vidyamAna samasta karmose rahita isa zuddhacidrUpako dikhAnevAlA jo bhedavijJAna hai usake dvArA yogI zuddhacidrUpako bhI spaSTa rUpase dekha lete haiM / / 18 // militAnekavastUnAM svarUpaM hi pRthaka pRthak / sparzAdibhividagdhena niHzaMkaM jJAyate yathA // 19 // tathaiva militAnAM hi zuddhaciddehakarmaNAM / / anubhUtyA kathaM sadbhiH svarUpaM na pRthaka pRthak ||20||yugmN|| arthaH-jisa prakAra vidvAna manuSya ApasameM mile huye aneka padArthoMkA svarUpa sparza Adike dvArA spaSTarUpase bhinnabhinna pahicAna lete haiM, usIprakAra Apasa meM anAdikAlase mile huye zuddhacidrUpa, zarIra aura karmoke svarUpako bhI anubhavajJAnake balase satpuruSoM dvArA bhinna-bhinna kyoM na jAnA jAya ? bhAvArtha:-saMsAra meM padArthoke svarUpa bhinna-bhinna haiM aura unake batalAne vAle lakSaNa bhI bhinna-bhinna haiM / jala aura agni Adi padArtha eka sthAna para sthita rahane para bhI apane zIta aura uSNa sparzase spaSTarUpase bhinna-bhinna jAna liye jAte haiM; kyoMki jala aura agnimeM zItasparza sivAya jalake aura uSNasparza sivAya anyameM nahIM rahatA / usI prakAra yadyapi zuddhacipa, zarIra aura karma anAdikAlase Apasa meM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavAM adhyAya / ekameka ho rahe haiM / Aja taka kabhI aisA avasara na AyA jisameM ye sarvathA bhinna-bhinna huye hoM; tathApi anubhavajJAnake valase inako bhinna bhinna kara jAna liyA jAtA hai-yaha zuddhacidrUpa hai aura ye jar3a zarIra aura karma haiM-yaha bAta spaSTa rUpase samajhameM A jAtI hai / / 19-20 // AtmAnaM dehakarmANi bhedajJAne samAgate / muktvA yAMti yathA sarpA garuDe caMdanadrumaM // 21 // artha:-jisa prakAra candana vRkSa para lipaTA huA sarpa apane bairI garur3a pakSIko dekhate hI tatkAla A~khoMse ojhala ho jAtA hai, patA lagAne para bhI usakA patA nahIM lagatA / usI prakAra bhedavijJAnake utpanna hote hI samasta deha tathA karma AtmAko chor3akara na mAlUma kahAM lApatA ho jAte haiM, virodhI bhedavijJAnake utpanna hote hI karmokI sUrata bhI nahIM dikha par3atI / / 21 / / bhedajJAnabalAt zuddhacidrUpaM prApya kevalI / bhaveddevAdhidevo'pi tIrthakartA jinezvaraH / / 22 / / arthaH.-isI bhedavijJAnake balase yaha AtmA zuddhacidrUpako prAptakara kevalajJAnI, tIrthaMkara aura jinezvara aura devAdhideva hotA hai / bhAvArtha:-kevalI, jinezvara Adi padoMkI prApti ati kaThina hai paraMtu bhedavijJAniyoMke liye ati kaThina nahIM; kyoMki jo mahAnubhAva apane bhedavijJAnarUpI akhaMDa balase zuddhacidrUpakI prApti kara lete haiM ve kevalajJAnarUpI acityavibhUtise maMDita ho jAte haiM, samasta devoMke svAmI, tIrthaMkara aura jinezvara
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 } / tattvajJAna taraMgiNI bhI kahalAne lagate haiM, isaliye yaha bhedavijJAna saMsArakI samasta kAmanAoMko pUrNa karanevAlA anupama cintAmaNi ratna hai / / 22 / / iti mumukSu bhaTTAraka jJAnabhUSaNaviracitAyAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrUpa prAptaye bheda vijJAna prApti pratipAdako'STaSThomodhyAyaH // 6 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA nirmita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrUpakI prApti karaneke liye bhedavijJAnakI prAptiko batalAnevAlA AThavA~ adhyAya samApta huA // 6 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamA~ adhyAya zuddhacidrapake dhyAnake liye mohatyAgakI upayogitA anyadIyA madIyAzca padArthAzcetanetarAH / ete'daciMtanaM moho yataH kiMcinna kasyacit // 1 // artha:-ye cetana aura jar3a padArtha parAye aura apane haiM isa prakArakA citavana moha hai; kyoMki yadi vAstavameM dekhA jAya to koI padArtha kisIkA nahIM hai / bhAvArtha:-sivAya zuddhacidrUpake saMsAra meM koI padArtha apanA nahIM, isaliye strI, putra Adi cetana, dhana-mAla-khajAnA Adi acetana padArthoM meM apane manakA saMkalpa-vikalpa karanA moha hai / / 1 / / datto mAno'pamAno me jalpitA kIrtirujjvalA / anujjvalApakItirvA modasteneti ciMtanaM // 2 // arthaH-isane merA Adara satkAra kiyA, isane merA apamAna anAdara kiyA, isane merI ujjvala kIti phailAI aura isane merI apakItti phailAI, isa prakArakA vicAra manameM lAnA hI moha hai / bhAvArtha:-yadi vAstavameM dekhA jAya to kisakA Adara? kisakA anAdara ? kisakI kIti ? aura kisakI apakItti ? saba bAteM mithyA haiM; parantu mohase mUr3ha yaha prANI Adara anAdarakA vicAra karane laga jAtA hai, isaliye usakA isa prakArakA vicAra karanA prabala moha hai / / 2 / / kiM karomi kva yAmIdaM kva labheya sukhaM kutaH / / kimAzrayAmi kiM vacmi mohaciMtanamIdRzaM // 3 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ] [ tatvajJAna taraMgiNI kaise sukhI hoU~ ? arthaH - maiM kyA karUM ? kahAM jAUM ? kisakA sahArA lU~ ? aura kyA kahUM ? isa prakArakA vicAra karanA bhI moha hai / / 3 / / cetanAcetane rAgo dveSo mithyAmatirmama | moharUpamidaM sarvacidrapo'haM hi kevalaH // 4 // artha: - ye jo saMsAra meM cetana-acetanarUpa padArtha dRSTigocara hote haiM ve mere haiM yA dUsareke haiM, isa prakAra rAga aura dveSarUpa vicAra karanA mithyA hai; kyoMki ye saba mohasvarUpa haiM aura merA svarUpa zuddhacidrUpa hai, isaliye ye mere kabhI nahIM ho sakate / / 4 / / deho'haM me sa vA karmodayo'haM vApyasau mama / kalatrAdirahaM vA me moho'dazciMtanaM kila // 5 // arthaH- maiM zarIrasvarUpa hU~ aura zarIra merA hai, maiM karmakA udayasvarUpa hUM aura karmakA udaya merA hai, maiM strI putra Adi svarUpa hU~ aura strI putra Adi mere haiM, isa prakArakA vicAra karanA bhI sarvathA moha hai - deha AdimeM mohake honese hI aise vikalpa hote haiM / / 5 / / tajjaye vyavahAreNa saMtyupAyA anekazaH / nizcayeneti me zuddhacidrapo'haM sa citanaM // 6 // " artha : - vyavahAranayase isa uparyukta mohake nAza karaneke liye bahuta se upAya haiM, nizcayanayase "maiM zuddhacidrUpa hU~ " vahI merA hai" aisA vicAra karane mAtrase hI isakA sarvathA nAza ho jAtA hai bhAvArtha:- yaha merA hai, yaha svarUpa hU~ aura zarIra Adi mere terA hai, maiM zarIra Adi svarUpa haiM, isa prakArakA
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamA~ adhyAya ] vicAra karanA jo pahile moha batalA Aye haiM usa mohakA nAza vyavahAranayakI apekSA bAhya-abhyantara parigrahake tyAgase tapa Adike AcaraNa karanese hotA hai aura nizcayanayase " maiM zuddhacidrUpa hU~" Adi vicAra karanese hI vaha samUla naSTa ho jAtA hai / / 6 / / dharmoddhAravinAzanAdi kurute kAlo yathA rocate svasyAnyasya sukhAsukhaM varakhajaM kamaiva pUrvArjitaM / anye ye'pi yathaiva saMti hi tathaivArthAzca tiSThati te taccitAmiti mA vidhehi kuru te zuddhAtmanazciMtanaM // 7 // artha:-kAlake anusAra dharmakA uddhAra va vinAza hotA hai; pahilekA upArjana kiyA huA karma hI indriyoMke uttamottama sukha aura nAnA prakAra ke kleza haiM / jo anya padArtha bhI jaise aura jisa rItise haiM ve usI rItise vidyamAna haiM, isaliye he Atman ! tU unake liye kisI bAtakI citA na kara, apane zuddhacidrUpakI ora dhyAna de / bhAvArtha:-jo padArtha jaisA hai vaha usI rUpase hai / vAstavika dRSTise rattIbhara bhI usameM hera phera nahIM ho sakatA / dekho ! kAlake anusAra dharmakA uddhAra va vinAza hotA hai pahile upArjana kiye karma hI saMsAra meM sukha-duHkha hai aura bhI jo padArtha jisa mpasa haiM ve usI rUpase sthita haiM, taba unake viSayameM cintA karanA vyartha hai, isaliye AtmAko cAhiye ki vaha samasta prakArakI cintAoMkA parityAga kara apane zuddhacidrUpakA hI cintana kre| usIke cintanase usakA kalyANa ho sakatA hai / / 6 / /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 ] durgaMdhaM malabhAjanaM kuvidhinA niSpAditaM dhAtubhiraMga tasya janairnijArthamakhilairAkhyA ghRtA svecchayA / tasyAH kiM mama varNanena satataM kiM niMdanenaiva ca cidrapasya zarIrakarmajanitA'nyasyApyaho tattvataH // 8 // [ tattvajJAna taraMgiNI arthaH -- yaha zarIra durgandhamaya hai / viSTA mUtra Adi maloMkA ghara hai / niMdita karmakI kRpAse mala, majjA Adi dhAtuoMse banA huA hai| tathApi mUr3ha manuSyoMne apane svArtha kI puSTike liye icchAnusAra isakI prazaMsA kI hai; parantu mujhe isa zarIra kI prazaMsA aura niMdAse kyA prayojana hai ? kyoMki maiM nizcayanayase zarIra, karma aura unase utpanna huye vikAroMse rahita zuddhacidrUpa svarUpa hU~ / bhAvArtha:- yadi yaha zarIra merA aura mere samAna hotA to tujhe isakI prazaMsA - nindA karanI par3atI so to hai nahIM; kyoMki yaha mahA apavitra hai, jar3a hai aura meM zuddhacidrUpa hU~, isaliye kabhI bhI isakI mere sAtha tulanA nahIM ho sakatI, isaliye tujhe isakI prazaMsA aura nindAse koI lAbha nahIM // / 8 / kIrti vA pararaMjanaM khaviSayaM kecinnijaM jIvitaM saMtAnaM ca parigrahaM bhayamapi jJAnaM tathA darzanaM / anyasyAkhilavastuno rugayutiM taddhetumuddizya ca karyuH karma vimohino hi sudhiyazcidrUpalabdhyai paraM // 9 // artha:-saMsAra meM bahuta se mohI puruSa kIrti ke liye kAma karate haiM, aneka dUsara roMko prasanna karane ke karane ke liye, indriyoMke viSayoMkI prApti ke liye, apane jIvanakI rakSAke liye, saMtAna, parigraha, bhaya, jJAna, darzana tathA anya padArthokI prApti aura rogake abhAva ke liye kAma karate haiM aura bahutase kIrti Adike
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ navavA~ adhyAya / / 89 kAraNoMke milAne ke liye upAya socate haiM parantu jo manuSya buddhimAna haiM apanI AtmAko sukhI banAnA cAhate haiM, ve zuddhacidrUpakI prAptike liye hI kArya karate haiM / / __ bhAvArthaH - saMsArameM jIva bhinna-bhinna prakRtiyoMke haiM / koI manuSya saMsAra meM kIrti lAbha karanA hI acchA samajhate haiM, bahutase parako prasanna karanese hI apaneko sukhI mAnate haiM, aneka indriyoMke viSayoMmeM prasanna rahate haiM, koI koI apane jIvanakI rakSA, saMtAnakI utpatti aura parigrahakI ekatratA karanA hI acchA samajhate haiM, bahutase jJAna-darzana Adi anya padArthoMko prApti aura rogake dUra karaneke liye hI citA karate rahate haiM tathA inakI prAptike upAya aura unake anukUla kArya hI kiyA karate haiM; parantu aise manuSya saMsAra meM uttama nahIM gine jAte / mohake jAla meM jakar3e huye kahe jAte haiM; kintu jo buddhimAna manuSya zuddhacidrUpakI prAptike liye kArya karate haiM aura usakI prAptike upAyoMko socate haiM ve prazaMsya gine jAte haiM / / 9 / / kalpezanAgezanarezasaMbhavaM citte sukhaM me satataM tRNAyate / kustrIramAsthAnakadehadehajAt sadeticitraM manute'lpadhIH sukhaM // 10 // arthaH-maiMne zuddhacidrUpake svarUpako bhale prakAra jAna liyA hai, isaliye mere cittameM devendra, nAgendra aura narendroMke sukha jIrNatRNa erIkhe jAna par3ate haiM; parantu jo manuSya alpajJAnI haiM apane aura parake svarUpakA bhale prakAra jJAna nahIM rakhate ve nidita striyAM, lakSmI, ghara, zarora aura putrase utpanna huye sukhako jo ki duHkha svarUpa haiM, sukha mAnate haiM yaha bar3A Azcarya hai. / / 10 / / ..ta. 12
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 / na baddhaH paramArthena baddho mohavazAd gRhA / zukravad bhImapAzenAthavA markaTamuSTivat // 11 // [ tattvajJAna taraMgiNI arthaH- zukako bhaya karAnevAle pAzake samAna athavA baMdarakI muThThI ke samAna yadyapi yaha jova vAstavika dRSTi se karmoMse sambaddha nahIM hai tathApi mohase ba~dhA hI huA hai / bhAvArtha:- jisa prakAra naliMgI para laTakatA huA zuka yadyapi pAzase ba~dhA huA nahIM rahatA tathApi vaha apaneko pAzase ba~dhA huA mAnatA hai aura apanI sudha-budhako bhUlakara usako chor3anA nahIM cAhatA -- laTakatA hI rahatA hai tathA baMdara jaba canoMke liye ghar3e meM hAtha DAlatA hai aura canoMkI muThThI ba~dha jAnese jaba ghar3ese hAtha nahIM nikalatA to samajhatA hai ki mujhe ghar3ene pakar3a liyA hai / usI prakAra yadi paramArthase dekhA jAya to yaha jIva kisI prakArake karmoMse ba~dhA huA nahIM hai tathApi vyavahArase yaha mohake gAr3ha baMdhana meM jakar3A huA hI hai / / 11 / / zraddhAnAM pustakAnAM jinabhavanamaThAMtenivAsyAdikAnAM kIrte rakSArthakAnAM bhuvi jhaTiti jano rakSaNe vyagracitaH / yastasya kvAtmacitA kva ca vizadamatiH zuddhacidrapakAptiH kva syAtsaukhyaM nijotthaM kva ca manasi vicityeti kurvatu yatnaM // 12 // dharmakArya, artha : - yaha saMsArI jIva, nAnA prakAra ke pustakeM, jinendra bhagavAna ke mandira, maTha, chAtra aura kIttikI rakSA karaneke liye sadA vyagracita rahatA hai-una kAryose raMcamAtra bhI ise avakAza nahIM milatA, isaliye na yaha kisI prakArakA AtmadhyAna kara sakatA, na isakI buddhi nirmala raha
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 99 navama adhyAya | sakatI aura na zuddhacidrUpakI prApti aura nirAkulatArUpa sukha hI mila sakatA, ataH buddhimAnoMko cAhiye ki ve ina saba bAtoM para bhale prakAra vicAra kara AtmAke citavana Adi kAryoMmeM acchI taraha yatna kare / bhAvArtha:- AtmAkI ora dhyAna lagAnese vizadamatibhedavijJAnako prApti hotI hai / bhedavijJAnase zuddhacidrUpakA lAbha aura usase phira nirAkulatArUpa sukhakA prApti hotI hai; paraMtu jaba taka dharmakArya, pustakeM aura unakI kItti AdikI rakSA meM vyagratA rahegI taba taka upayukta eka bhI bAtakI prApti nahIM ho sakatI, isaliye jina mahAzayoMko zuddhacidrUpa Adi padArthoMkI prAptikI abhilASA hai unheM cAhiye ki ve zAMticitta ho paramArthaM prayatna kareM / / 12 / / ahaM bhrAMtaH pUrvaM tadanu ca jagat mohavazataH paradravye citAsatata karaNAdAbhavamaho / paradravyaM muktvA viharati cidAnandanilaye nijadravye yo vai tamiha puruSaM cetasi dadhe / / 13 / / arthaH- mohake phaMdameM par3akara para dravyoMkI cintA aura unheM apanAnese prathama to maiMne saMsAra meM paribhramaNa kiyA aura phira mere pazcAt yaha samasta janasamUh ghUmA, isaliye jo mahApuruSa paradravyoMse mamatA chor3akara cidAnandasvarUpa nija dravya meM vihAra karanevAlA hai--nija dravyakA hI manana, smaraNa, dhyAna karanevAlA hai, usa mahAtmAko maiM apane cittameM dhAraNa karatA hU~ / bhAvArtha:-- isa saMsAra meM sabase balavAna mohanIya karma hai aura usake phaMde meM par3akara jIva nAnA prakArake kleza bhogate
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 / / tattvajJAna taraMgiNI rahate haiM / isI mohake phaMdemeM phaMsakara paradravyoMkI citAmeM vyagra ho maiMne bahutase kAla taka isa saMsAra meM bhramaNa kiyA aura mere pIche aura bhI bahutase jIva ghUmate rahe; parantu isa saMsAra meM aise bhI bahutase manuSya haiM jinhoMne mohako sarvathA nirmUla kara diyA hai aura samasta paradravyoMse sarvathA mamatva chor3akara Atmika zuddhacidrUpameM citta sthira kiyA hai, isalithe aba maiM aise hI mahApuruSoMkI zaraNa lenA cAhatA hU~ / inhIMkI zaraNameM jAnese merA kalyANa hogA / / 13 / / / hitvA yaH zuddhacidrUpasmaraNaM hi cikIrSati / anyatkAryamasau ciMtAratnamazmagrahaM kudhIH / / 14 // arthaH-jo dubuddhi jIva zuddhacidrUpakA smaraNa na kara anya kArya karanA cAhate haiM ve citAmaNi ratnakA tyAgakara pASANa grahaNa karate haiM aisA samajhanA cAhiye / / 14 / / svAdhInaM ca sukhaM jJAnaM paraM syAdAtmaciMtanAt / tanmuktvAH prAptumicchaMti mohatastadvilakSaNaM // 15 // arthaH- isa AtmAke cintavanase-zuddhacidrUpake dhyAnase nirAkulatArUpa sukha aura uttama jJAnakI prApti hotI hai; paraMtu mUr3ha jIva mohake vaza hokara AtmAkA cintavana karanA chor3a dete haiM aura usase viparIta kArya 'jo ki ananta kleza denevAlA hai' karate haiM / / 15 / / yAvanmoho balI puMsi dIrghasaMsAratApi ca / na tAvat zuddhacidrUpe ruciratyaMtanizcalA // 16 / / arthaH -jaba taka AtmAmeM mahA balavAna moha hai aura dIrghasaMsAratA cirakAla taka saMsAra meM bhramaNa karanA bAkI hai .
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ navavA adhyAya ] taka taka isakA kabhI bhI zuddhacidrUpameM nizcalarUpase prema nahIM ho sakatA / / 16 / / aMdhe nRtyaM tapo'jJe gadavidhiratulA svAyuSo vA'vasAne gItaM vAdhiryayukte vapanamiha yathA'yUSare vAryatRSNe / snigdhe citrANyabhavye rucividhiranaghaH kuMkumaM nIlavastra nAtmaprItau tadAkhyA bhavati kila vRthA niH pratItau sumaMtraH // 17 // arthaH-jisa prakAra aMdheke liye nAca, anAnIke liye tapa, Ayuke aMtameM auSadhikA prayoga, bahireke liye gItoMkA gAnA, Usara bhUmimeM annakA vonA, binA pyAse manuSyake liye jala denA, cikanI vastu para citrakA khIMcanA, abhavyako dharmakI ruci kahanA, kAle kapar3e para kesariyA raMga aura pratIti rahita puruSake liye maMtra prayoga karanA, kAryakArI nahIM, usI prakAra jisako AtmAmeM prema nahIM usa manuSyako AtmAke dhyAna karanekA upadeza bhI kAryakArI nahIM-saba vyartha hai / bhAvArtha:-jisa prakAra aMdhA nAca nahIM dekha sakatA, ajJAnI tapa nahIM kara sakatA, AyukA aMta ho jAne para davA kAma nahIM de sakatI, bahirA gIta nahIM suna sakatA, Usara bhUmimeM anna nahIM uga sakatA, binA gAse manuSyake liye jala phala nahIM de sakatA, cikane padArtha para tasvIra nahIM khica sakatI, abhavyako dharma ruci nahIM ho sakatI, kAle kapar3e para kesariyA raMga nahIM car3ha sakatA aura avizvAsI manuSyake liye maMtra kAma nahIM de sakatA / usIprakAra AtmAmeM prema na karanevAlA manuSya bhI AtmadhyAnake upadezase kucha lAbha nahIM uThA sakatA, isaliye jIvoMko cAhiye ki ve avazya AtmAmeM prema kareM / / 17 / /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 ] smaraMti paradravyANi mohAnmUDhAH pratikSaNaM / zivAya svaM cidAnandamayaM naiva kadAcana // 18 // artha :- mUr3ha manuSya mohake vaza ho prati samaya paradravyakA smaraNa karate haiM; parantu mokSake liye nija zuddhacidAnandakA kabhI bhI dhyAna nahIM karate / / 18 / / [ tattvajJAna taraMgiNI moha eva paraM vairI nAnyaH ko'pi vicAraNAta | tataH sa eva jetavyo balavAn dhImatAssdarAt // 19 // arthaH-- vicAra karanese mAlUma huA hai ki yaha moha hI jIvoMkA ahita karane vAlA mahA balavAna bairI hai / isIke AdhIna ho jIva nAnA prakArake kleza bhogate rahate haiM, isaliye jo manuSya vidvAna haiM-- AtmA ke svarUpa ke jAnakAra haiM unheM cAhiye ki ve sabase pahile isa mohako jIteM - apane vazameM kareM / / 19 / / bhavakUpe mahAmohapaMke'nAdigataM zuddhacidrUpasaddhayAna rajjatrA sarva jagat / samuddhare // 20 // anAdikAla se saMsArarUpI arthaH- yaha samasta jagata vizAla kUpake andara mahAmoharUpI kIcar3a meM pha~sA huA hai, isaliye aba maiM zuddhacidrUpake dhyAnarUpI majabUta rassIke dvArA isakA uddhAra karUMgA / bhAvArtha:- jisa prakAra kuvemeM kIcar3ake andara pha~sA huA padArthaM rassI ke sahAre Upara khIMca liyA jAtA haiM / usIprakAra yaha samasta jagata isa saMsAra meM mahAmohase mUr3ha ho rahA hai aura ise apane hita-ahitakA jarA bhI dhyAna nahIM hai, isaliye zuddhacidrUpake dhyAnakI sahAyatA se maiM isakA uddhAra karanA cAhatA hU~ / / 20 / /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ navavA~ adhyAya / 95 zuddhacidrapasaddhayAnAdanyatkArya hi mohajaM / tasmAd bandhastato duHkhaM moha eva tato ripuH / / 21 / / arthaH-saMsArameM sivAya zuddhacidrUpake dhyAnake, jitane kArya haiM saba mohaja-mohake dvArA utpanna haiM / sabakI utpatti meM pradhAna kAraNa moha hai tathA mohase karmokA bandha aura usase anante kleza bhogane par3ate haiM, isaliye sabase adhika jIvoMkA vairI moha hI hai / / 21 / / / mohaM tajjAtakAryANi saMgaM hitvA ca nirmalaM / zuddhacidrapasaddhayAnaM kuru tyaktvAnyasaMgatiM / / 22 / / arthaH-ataH jo manuSya zuddhacidrUpakI prAptike abhilASI haiM unheM cAhiye ki ve moha aura usase utpanna huye samasta kAryoMkA sarvathA tyAga kara de-unakI ora jhAMkakara bhI na dekhe aura sasasta para dravyoMse mamatA chor3a kevala zuddhacidrUpakA hI manana, dhyAna aura smaraNa kare / / 22 / / iti mumukSu bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNaviracitAyAM tattvajJAnataraMgiNyAM zuddhacidrUpadhyAnAya mohatyAgapratipAdako navamo'dhyAyaH // 9 // isa prakAra mokSAbhilApI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA nirmita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrUpake dhyAna karaneke liye mohake tyAgakA varNana karanevAlA navavA~ adhyAya samApta huA // 9 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyAya zuddhacidrapake dhyAnArtha ahaMkAra-mamakAratAke tyAgakA upadeza niraMtaramahaMkAraM mUDhAH kuvaMti tena te / svakIyaM zuddhacidrapaM vilokaMte na nirmalaM // 1 // arthaH --mUDha puruSa niraMtara ahaMkArake vaza rahate haiM-apane se bar3hakara kisIko bhI nahIM samajhate, isaliye atizaya nirmala apane zuddhacidrUpakI ora ve jarA bhI nahIM dekha pAte / bhAvArthaH - ahaMkAra, zuddhacidrUpakI prAptikA bAdhaka hai / ahaMkArI manuSya rUpa Adike madameM hI unmatta rahate haiM / zuddhacidrUpakI ora jhAMkakara bhI nahIM dekhane pAte, isaliye jo mahAnubhAva zuddhacidrUpakI prAptike abhilASI haiM unheM cAhiye ki ve ahaMkArakA sarvathA parityAga kara deM / / 1 / / deho'haM karmarUpo'haM manuSyo'haM kRzo'kRzaH / gauro'haM zyAmavarNo'hamadvi'johaM dvijo'thavA // 2 // avidvAnapyahaM vidvAn nirdhano dhanavAnahaM / ityAdi ciMtanaM puMsAmahaMkAro nirucyate // 3 // yugmaM / / arthaH-maiM dehasvarUpa hU~, karmasvarUpa hU~, manuSya hU~, kRza hU~, sthUla hU~, gorA hU~, kAlA hU~, brAhmaNase bhinna kSatriya, vaizya Adi hU~, brAhmaNa hU~, mUrkha hU~, vidvAna hU~, nirdhana hU~ aura dhanavAna hU~, ityAdirUpase manameM vicAra karanA ahaMkAra hai / mUr3ha manuSya isI ahaMkArameM cUra rahate haiM / / 2-3 / / ye narA nirahaMkAraM vitanvaMti pratikSaNaM / advaitaM te svacidrUpaM prApnuvaMti na saMzayaH // 4 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ adhyAya } [ 97 arthaH-jo manuSya prati samaya nirahaMkAratAkI buddhi karate rahate haiM, ahaMkAra nahIM karate; unheM nissaMdeha advaitasvarUpa mvacidrUpakI prApti hotI hai / / 4 / / na deho'haM na karmANi na manuSyo dvijo'dvijaH / naiva sthUlo kRzo nAhaM kiMtu cidrUpalakSaNaH // 5 // ciMtanaM nirahaMkArI bhedavijJAninAmiti / sa eva zuddhacidrapalabdhaye kAraNaM paraM // 6 // yugmaM / / arthaH-jo manuSya bhedavijJAnI haiM, jar3a aura cetanakA vAstavika bheda jAnate haiM unakA na maiM dehasvarUpa hU~, na karmasvarUpa hU~, na manuSya hU~, na brAhmaNa hU~, na kSatriya Adi hU~, na sthUla hU~, aura na kRza hU~; kintu zuddhacidrUpa hU~-isa prakArakA citavana karanA nirahaMkAra " ahaMkArakA abhAva" hai aura yaha nirahaMkAra zuddhacidrUpakI prAptimeM asAdhAraNa kAraNa hai / / 5-6 / / mamatvaM ye prakuvaMti paravastuSu mohinaH / zuddhacidrUpasaMprAptisteSAM svapne'pi no bhavet // 7 // artha:-jo mUr3ha jIva parapadArthoM meM mamatA rakhate haiM, unheM apanAte haiM----unheM svapnameM bhI zuddhacidrUpakI prApti nahIM ho sakatI / bhAvArtha:-saMsArameM sivAya zuddhacidrUpake apanA koI padArtha nahIM / strI, putra, mitra Adi saba parapadArtha haiM, isaliye jo jIva nijazuddhacidrUpakI prApti karanA cAhate haiM unheM parapadArthoMmeM kisI prakArakA mamatva nahIM rakhanA cAhiye / / 7 / / ta. 13
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 ) | tattvajJAna taraMgiNI zubhAzubhAni karmANi mama deho'pi vA mama / pitA mAtA svasA bhrAtA mama jAyAtmajAtmajaH / / 8 / / gaurazvo'jA gajo rA virApaNaM maMdiraM mama / pU: rAjA mama dezazva mamatvamiti ciMtanam // 9 / / yugmaM / / arthaH - zubha-azubha karma mere haiM, zarIra, pitA, mAtA, bahina, bhAI, strI, putra, gAya, azva, bakarI, hAthI, dhana, pakSI, bAjAra, mandira, pura, rAjA aura deza mere haiM / isa prakArakA citavana mamatva hai arthAt inako apanAnA mamatva kahalAtA hai / / 8-9 // nirmamatvena cidrapaprAptirjAtA manISiNAM / tasmAttadarthanA ciMtyaM tadevaikaM muharmuhuH // 10 // arthaH --jina kinhIM vidvAna manuSyoMko zuddhacidrUpakI prApti huI hai unheM zarIra Adi parapadArthoM meM mamatA na rakhanese hI huI hai, isaliye jo mahAnubhAva zuddhacidrUpakI prAptike abhilASI haiM unheM cAhiye ki ve nirmamatvakA hI bAra bAra cintavana kareM, usIkI aura apanI dRSTi lagAye / / 10 / / zubhAzubhAni karmANi na me dehopi no mama / pitA mAtA svasA bhrAtA na me jAyAtmajAtmajaH // 11 // gauravo gajo rA birApaNaM mandiraM na me / pUrAjA me na dezo nirmamatvamiti ciMtanaM // 12 // yugmaM / / arthaH-zubha-azubha karma mere nahIM haiM, deha, pitA, mAtA, bahina, bhAI, strI, putrI, putra, gAya, azva, hAthI, dhana, pakSI, bAjAra, mandira, pura, rAjA aura deza bhI mere nahIM / isa prakArakA jo manameM cintavana karanA hai, vaha nirmamatva hai / / 11-12 / /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 99 dasavA~ adhyAya / mameti ciMtanAd bandho mocanaM na mametyataH / bandhanaM dvayakSarAbhyAM ca mocanaM tribhirakSaraiH // 13 // arthaH- strI-putra Adi mere haiM ' isa prakArake cintanase karmokA bandha hotA hai aura ye mere nahIM '-aisA citanase karma naSTa hote haiM, isaliye 'mama' ( mere ) ye do akSara to karmabandhake kAraNa haiM aura * mama na ' ( mere nahIM ) ina tIna akSaroMke citavana karanese karmokI mukti hotI hai / / 13 / / nirmamatvaM paraM tattvaM dhyAnaM cApi vrataM sukhaM / zIlaM kharodhanaM tasmAnirmamatvaM viciMtayet // 14 // arthaH-- yaha nirmamatva sarvottama tattva hai, parama dhyAna, parama vrata, parama sukha, parama zIla hai aura isase indriyoMke viSayoMkA nirodha hotA hai, isaliye uttama puruSoMko cAhiye ki ve isa zuddhacidrUpakA hI dhyAna kareM / / 14 / / yAtA ye yAMti yAsyati bhadaMtA mokSamavyayaM / nirmamatvena ye tasmAnimarmatvaM viciMtayet // 15 // arthaH - jo munigaNa mokSa gaye, jA rahe haiM aura jAyeMge unake mokSakI prAptimeM yaha nirmamatva hI kAraNa hai isIkI kRpAse unheM mokSakI prApti huI hai, isaliye mokSAbhilASiyoMko nirmamatvakA hI dhyAna karanA cAhiye / / 15 / / nirmamatve tapopi syAduttamaM paMcamaM vrataM / dharmo'pi paramastasmAnnirmamatvaM viciMtayet // 16 // arthaH--parapadArthoMkI mamatA na rakhanese-bhale prakAra nirmamatvake pAlana karanese, uttama tapa aura pAMcaveM niSparigraha nAmaka vratakA pUrNa rUpase pAlana hotA hai, sarvottama dharmakI bhI prApti hotI hai isaliye yaha nirmamatva hI dhyAna karane yogya hai / / 16 / /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 [ tattvajJAna taraMgiNI nirmamatvAya na klezo nAnyayAMcA na cATanaM / na ciMtA na vyayastasmAnnirmamatvaM viciMtayet // 17 // arthaH - isa nirmamatvake liye na kisI prakArakA kleza bhoganA par3atA hai, na kisose kucha mAMganA aura na cATukAra ( cApalUsI) karanA par3atA hai / kisI prakArakI cintA aura dravyakA vyaya bhI nahIM karanA par3atA, isaliye nirmatva hI dhyAna karaneke yogya hai / / 17 / / nAsravo nirmamatvena na bandho'zubhakarmaNAM / nAsaMyamo bhavettasmAnnirmamatvaM viciMtayet // 18 / / arthaH-isa nirmamatvase azubha karmakA Asrava aura bandha nahIM hotA, saMyamameM bhI kisI prakAra kI hAni nahIM AtIvaha bhI pUrNarUpase palatA hai, isaliye yaha nirmamatva hI cintavana karaneke yogya padArtha hai / / 18 / / sadRSTinivAn prANI nirmamatvena saMyamI / tapasvI ca bhavet tasmAnirmamatvaM viciMtayet // 19 // arthaH---isa nirmamatva kI kRpAse jIva samyagdRSTi, jJAnavAna, saMyamI aura tapasvI hotA hai, isaliye jIvoMko nirmamatvakA hI cintavana kAryakArI hai / / 19 / / rAgadvepAdayo doSA nazyati nirmamatvataH / sAmyArthI satataM tasmAnnirmamatvaM viciMtayet // 20 // arthaH - isa nirmamatvake bhale prakAra pAlana karanese rAga dveSa Adi samasta doSa naSTa ho jAte haiM, isaliye jo manuSya samatA ( zAMti )ke abhilASI haiM-apanI AtmAko saMsArake duHkhoMse mukta karanA cAhate haiM unheM cAhiye ki ve apane manako saba orase haTAkara zuddhacidrUpakI ora lagAveM-usIkA bhale prakAra manana, dhyAna aura smaraNa kareM / / 20 / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavAM adhyAya ] [ 101 vicAryatthamahaMkAramamakArau vimuMcati / yo muniH zuddhacidrUpadhyAnaM sa labhate tvarA // 21 // arthaH- isa prakAra jo muni ahaMkAra aura mamakArako apane vAstavika svarUpa-zuddhacidrUpakI prAptike nAza karane vAle samajha unakA sarvathA tyAga kara detA hai, apane manako raMcamAtra bhI unakI ora jAne nahIM detA use zIghra hI saMsAgmeM zuddhacidrUpake dhyAna kI prApti ho jAtI hai / bhAvArtha:--hameM zuddhacidrUpakI prAptise hI nirAkulatAmaya mukha mila sakatA hai, isaliye usIkA dhyAna karanA Avazyaka hai; parantu jaba taka strI putra Adi para padArtha mere haiM aura maiM unakA hU~ yA maiM deha svarUpa hU~, karma svarUpa hUM aisA vicAra citta meM banA rahatA hai taba taka kadApi zuddhacidrUpakA dhyAna nahIM ho sakatA, isaliye jo munigaNa zuddhacidrUpakI prAptike abhilASI haiM inheM cAhiye ki ve ahaMkAra, mamakArakA sarvathA tyAga kara deM aura zuddhacidrUpake dhyAna kI ora apanA citta jhukAveM / / 26 / / iti mumukSu bhaTTAraka jJAnabhUpaNa viracitAyAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrUpadhyAnAyAhaMkAramamakAratyAga pratipAdako dazamo'dhyAyaH // 10 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA nimitta tatvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrapakA dhyAna karaneke liye ahaMkAra mamakArake tyAgakA batalAnevAlA dasavA~ adhyAya samApta huA / / 10 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ adhyAya zuddhacidrapake sacivantakI viralatAkA varNana zAMtAH pAMDityayuktA yamaniyamabalatyAgaraivRttavantaH / sadgozIlAstaporcAnutinatikaraNA mauninaH saMtyasaMkhyAH / zrotArazcAkRtajJA vyasanakhajayino'tropasarge'pidhIrAH niHsaMgAH zilpinaH kazcana tu viralaH zuddhacidrapaH // 1 / / arthaH -- yadyapi saMsAra meM zAMticitta, vidvAna, yamavAna, niyamavAna, balavAna, dhanavAna, cAritravAn , uttamavaktA, zIlavAn , tapa, pUjA, stuti aura namaskAra karanevAle, maunI, zrotA, kRtajJa, vyasana aura indriyoMke jItane vAle, upasargoke sahane meM dhIravIra, parigrahoMse rahita aura nAnA prakArakI kalAoMke jAnakara asaMkhyAt manuSya haiM; tathApi zuddhacidrUpake svarUpa meM anurakta koI eka viralA hI hai / __ bhAvArthaH --yaha saMsAra nAnA prakArake jIvoMkA sthAna hai / isameM bahutase manuSya zAMtacitta haiM, to bahutase vidvAna haiM, bahutase yamavAn , niyamavAn , balavAna, dAnavAna, dhanavAna aura caritravAn haiM / aneka uttamavaktA, zIlavAna, tapa, pUjA, stuti aura namaskAra karanevAle bhI haiM, bahutase maunI, zrotA Adi bhI haiM; parantu zuddhacidrUpake svarUpa meM lIna bahuta hI kama haiM / / 1 / / ye caityAlayacaityadAnamahasadyAtrA kRtau kauzalA nAnAzAstravidaH parISahasahA raktAH paropakRtau / niHsaMgAzca tapasvinopi bahabaste saMti te durlabhA rAgadveSavimohavarjanaparAzcittattva lInAzca ye // 2 // arthaH ----saMsAra meM aneka manuSya jinamaMdiroMkA nirmANa .
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ adhyAya / [ 103 pratimA dAna, utsava aura tIthoM ko yAtrAke karane meM pravINa haiM, nAnA zAstrake jAnakAra, paripahoMke sahana karanevAle, paropakAra meM rata, samasta prakArake parigrahoMse rahita aura tapasvI bhI haiM; parantu rAgadveSa aura mohake sarvathA nAza karanevAle evaM zuddhacidrUparUpI tattvameM lIna bahuta hI thor3e haiM / / 2 / / gaNakacikitsakatArkikapaurANikavAstu zabdazAstrajJAH / saMgItAdiSu nipuNAH sulabhA na hi tattvavettAraH / / 3 // __ arthaH--jyotiSI, vaidya, tArkika, purANake vettA, padArtha vijJAnI, vyAkarazAstrake jAnakAra aura saMgIta Adi kalAoMmeM bhI pravINa bahutase manuSya haiM; parantu tattvoMke jAnakAra nahIM / / 3 / / surUpavalalAvaNyadhanApatyaguNAnvitAH / gAMbhIryadhairyadhaureyAH saMtyasaMkhyA na cidratAH // 4 / / arthaH-uttama rUpa, bala, lAvaNya, dhana, saMtAna aura guNoMse bhI bahutase manuSya bhUpita haiM, gaMbhIra, dhIra aura bIra bhI asaMkhyAta haiM; parantu zuddhacidrUpakI prAptimeM lIna bahuta hI kama manuSya haiM / / 4 / / jaladhUtavanastrIviyuddhagolakagItiSu / krIDato'tra vilokyaMte ghanAH ko'pi cidAtmani // 5 // arthaH- aneka manuSya jalakrIr3A, juA, bana bihAra, striyoMke vilAsa, pakSiyoMke yuddha, golImAra krIr3A aura gAyana AdimeM bhI dattacitta dikhAI dete haiM; parantu cidAtmAmeM vihAra karanevAlA koI viralA hI dikhatA hai / / 5 / / siMhasarpagajavyAghrAhitAdInAM vazIkRtau / ratAH saMtyatra bahavo na dhyAne svacidAtmanaH // 6 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthaH [ tattvajJAna taraMgiNI siMha, sarva, hAthI, isa saMsAra meM bahuta se manuSya, vyAghra aura ahitakArI zatru Adiko bhI vaza karanevAle haiM; parantu zuddhacidrUpake dhyAna karanevAle nahIM / / 6 / / 104 - jalAgnirogarAjAhicaurazatranabhasvatAM / dRzyaMte staMbhane zaktAH nAnyasya svAtmacitayA // 7 // artha : - jala, agni, roga, rAjA, sarpa, cora, vairI aura pavanake staMbhana karane meM unakI zaktiko dabAne meM bhI vahuta se manuSya samartha haiM, parantu AtmadhyAna dvArA para padArthoMse apanA mana haTAneke liye sarvathA asartha haiM / bhAvArtha: - yadyapi jala, agni, roga, rAjA, sarpa, cora aura vairI Adi padArtha saMsAra meM atyaMta bhayaMkara haiM / inase apanI rakSA kara lenA ati kaThina bAta hai; tathApi bahuta aise bhI balavAna manuSya haiM jo inheM dekhate hI dekhate vaza kara lete haiM; parantu ve bhI apane AtmadhyAnake balase parapadArthoMse mamatva dUra karanemeM sarvathA asamartha haiM / / 7 / / pratikSaNaM prakurveti ciMtanaM paravastunaH / sarve vyAmohitA jIvAH kadA ko'pi cidAnmanaH // 8 // arthaH - isa saMsAra meM rahanevAle jIva prAyaH mohake jAla meM jakar3e huye haiM / unheM apanI sudha-budhakA kucha bhI hoza havasa nahIM hai. isaliye pratikSaNa ve parapadArthoMkA hI cintavana karate rahate haiM, unheM hI apanAte haiM; parantu zuddhacidAtmAkA koI viralA hI cintavana karatA hai / / 8 / dRzyaMte bahavo loke nAnAguNavibhUSitAH / viralAH zuddhacipe snehayuktA vratAnvitAH // 9 // arthaH-- bahuta se manuSya saMsAra meM nAnA prakArake guNoMse :--
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ adhyAya [ 105 bhUSita rahate haiM; parantu aise manuSya virale hI haiM jo zuddha cidrUpa meM sneha karanevAle aura vratoMse bhUSita hoM / / 9 / / ekeMdriyAdasaMjJAkhyApUrNapayaMtadehinaH / anantAnantamAH saMti teSu na ko'pi tAdRzaH // 10 // paMcAkSasaMjJipUrNeSu kecidAsannabhavyatAM / nRtvaM cAlabhya tAhakSA bhavaMtyAryAH subuddhayaH // 11 // arthaH-ekendriyase lekara asaMjJI paMcendriya paryaMta jIva isa saMsAra meM anantAnanta bhare huye haiM unameM isa tarahakA sAmarthya hI nahIM hai; parantu jo jIva paMcendriya saMjJI-manasahita haiM unameM bhI jo Arya-svapara svarUpake bhale prakAra jAnakAra haiM aura Asannabhavya-bahuta zIghra mokSa prApta karanevAle haiM ve hI aisA kara sakate haiM / / 10-11 / / zuddhacidrapasaMlInAH savratA na kadAcana / naralokabahirbhAge'saMkhyAta dvIpavAdhiSu // 12 // arthaH-aDhAI dvIpa taka manuSya kSetra hai aura usase Age asaMkhyAta dvIpa samudra haiM / unameM rahanevAle bhI jIva kabhI bhI zuddhacidrUpameM lIna aura ( mahA ) vratoMse bhUSita nahIM ho sakate // 12 // adholoke na sarvasminnUloke'pi sarvataH / te bhavanti na jyotiSke hA hA kSetrasvabhAvataH // 13 // arthaH-samasta adholoka, Urdhvaloka aura jyotilokameM bhI kSetrake svabhAvase jIva zuddhacidrUpakA dhyAna aura vratoMkA AcaraNa nahIM kara sakate / / 13 / / ta. 14
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ tattvajJAna taraMgiNI naralokepi ye jAtA narAH karmavazAd ghanAH / bhogabhUmlecchakhaMDeSu te bhavanti na tAdRzaH // 14 // artha:--manuSya kSetrameM bhI jIva bhogabhUmi aura mlecchakhaMDameM utpanna huye haiM unheM bhI saghanarUpase karmoM dvArA jakar3e huye honeke kAraNa zuddhacidrUpakA dhyAna aura vratoMkA AcaraNa karanekA avasara prApta nahIM hotA / / 14 / / AryakhaMDabhavAH kecid viralAH saMti tAdRzAH ! asmin kSetre bhavA dvitrAH syuradya na kadApi vA // 15 // arthaH-parantu jo jIva AryakhaNDameM utpanna hue haiM, unameMse bhI virale hI zuddhacidrUpake dhyAno aura vratoMke pAlaka hote haiM tathA isa bharatakSetrameM utpanna hone vAle to isa samaya do tIna hI haiM athavA haiM hI nahIM / / 15 / / asmin kSetre'dhunA saMti biralA jainapAkSikAH / samyaktvasahitAstatra tatrANuvratadhAriNaH // 16 // mahAvratadharA dhIrAH saMti cAtyaMta durlabhAH / tattvAtatvavidasteSu cidrakto'tyaMtadurlabhaH / / 17 / / arthaH---isa kSetrameM prathama to isa samaya samyagdRSTi pAkSika jainI hI virale haiM yadi ve bhI mila jAya to aNuvrata dhArI milane kaThina haiM / aNuvrata dhArI bhI hoM to dhIra vIra mahAvrata dhArI durlabha haiM / yadi ve bhI hoM to tattva atattvoMke jAnakara ( bahu zrutajJAnI) bahuta kama haiM / yadi ve bhI prApta ho jaoNya to zuddhacidrUpa meM rata manuSya atyanta durlabha haiM / bhAvArthaH- isa saMsAra meM sadA ananta jIva nivAsa karate rahate haiM / unameM jinavacana aura jinendradevake zraddhAnI pAkSika manuSya bahuta kama haiM; unase bhI kama aNuvratoMke pAlaka haiM,
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ adhyAya | [ 107 unase bhI kama dhIra-vIra mahAvratI haiM, mahAvratiyoMse kama tattvaatattvoM ke jAnakara haiM aura unase bhI kama cidrUpake premI haiM, isaliye vidvAnoMko cAhiye ki ve zuddhacidrUpakI prAptiko ati durlabha mAna usIkA dhyAna kareM / / 16-17 / / tapasvipAtravidvatsuH guNisadgatigAmiSu / vaMdyastutyeSu vijJeyaH sa evotkRSTatAM gataH // 18 // artha : - jo mahAnubhAva zuddhacipake dhyAnameM anurakta haiM ve hI tapasvI uttamapAtra, vidvAna, guNI, samIcIna mArgake anugAmI aura uttama vaMdanIka stutya manuSyoMmeM utkRSTa haiM / / 18 / / utsarpiNyavasarpaNakAle'nAdyaMtavarjite stokAH / cidraktA vratayuktA bhavanti kecitkadAcicca // 19 // artha : - isa anAdi - ananta utsarpiNI aura avasarpiNI kAlameM zuddhacidrUpake dhyAnI aura vratoMke dhAraka bahuta hI kama manuSya hote haiM aura ve kabhI kisI samaya, prati samaya nahIM / bhAvArtha:- jisameM manuSyoMkI Ayu, bala, vIrya, Adi vRddhigata hI vaha utsarpiNI kAla hai aura jisameM Ayu AdikI kamI hotI jAya use avasarpiNI kAla kahate haiM / yaha jo kAlakA anAdi-ananta pravAha hai usameM kabhI kisI samaya zuddhacidrUpake dhyAnI aura vratoMke pAlaka manuSya dRSTigocara hote haiM prati samaya nahIM tathA ve bhI bahuta kama, adhika nahIM / / 19 / / mithyAtvAdiguNasthAnacatuSke saMbhavanti na / zuddhacipake raktA vratinopi raktA vratinopi kadAcana // 20 // paMcamAdiguNasthAnadazake tAdRzoMsginaH / syuriti jJAninA jJeyaM stokajIva samAzrite // 21 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ] / ' tattvajJAna taraMgiNI __ arthaH - mithyAtba guNasthAnase lekara avirata samyagdRSTi cauthe guNasthAna paryanta jova kabhI bhI zuddhacidrUpake dhyAnI aura vratI nahIM ho sakate; kintu dezavirata paMcama guNasthAnase lekara ayoga kevalI nAmaka caudahaveM guNasthAna paryantake jIva ho zuddhacidrUpake dhyAnI aura vratI hote haiM, isalie zuddhacidrUpakA dhyAna aura vratoMkA jJAna bahuta thor3e jIvoMmeM hai / bhAvArtha:-mithyAtva, sAsAdana, mizra, avirata samyagdRSTi, dezaviratako Adi lekara ayogakevalIparyanta caudaha guNasthAna haiM / unameM Adike cAra guNasthAnavartI jIvoMke na to zuddhacidrUpameM lInatA ho sakatI hai aura na ve kisI prakArake vrata hI pAla sakate haiM; kyoMki cauthe guNasthAnameM Akara kevala zraddhAna hI hotA hai; parantu pA~caveMse lekara caudahaveM guNasthAna takake jIva vrato zuddhacidrUpake dhyAnI hote haiM, isalie zuddhacidrUpake premI aura vratI manuSya bahuta hI thoDe haiM / / 20-21 / / dRzyaMte gandhanAdAvanujasutasutAbhIrupitraMbikAsu grAme gehe khabhoge naganagarakhage vAhane rAjakArye / AhArye'ge vanAdau vyasanakRSimukhekUpavApItaDAge raktAzvapreSaNAdau yazasi pazugaNe zuddhacidrUpake na // 22 // arthaH- isa saMsAra meM koI manuSya to itra, phulela Adi sugaMdhita padArthoMmeM anurakta haiM aura bahutase choTA bhAI, putra, putrI, strI, pitA, mAtA, gAMva, ghara, indriyoMke bhoga, parvata, nagara, pakSI, savArI, rAjakArya, khAne yogya padArtha, zarIra, vana, vyasana, khetI, kuMA, vAvar3I aura tAlAboMmeM prema karanevAle haiM aura bahutase anya manuSyoMke idhara udhara bhejane meM, yaza aura pazu gaNoMkI rakSA karane meM anurAga karanevAle haiM; parantu zuddhacidrUpake anurAgI koI bhI manuSya nahIM haiM / .
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ adhyAya ! | 109 bhAvArtha:-saMsAra meM manuSya bhinna-bhinna prakRtiyoMke haiM aura unheM prIti utpanna karanevAle padArtha bhI bhinna bhinna haiM / aneka manuSya aise haiM jo itra, phulela Adi sugaMdhita padArthoMko hI priya aura uttama mAnate haiM / bahutoM ko choTe bhAI, putra, putrI, strI, pitA, mAtA, gAMva, ghara indriyoMke bhoga, parvata, nagara, pakSI, savArI, rAjAke kArya, khAne yogya padArtha, vana, vyasana, khetI, kUpa aura tAlAba ati pyAre lagate haiM / bahutase bhRtyoMko jahAM-tahAM bhejanA yaza prApti aura pazugaNoMkI rakSAko hI ati priya mAnate haiM; parantu zuddhacidrUpameM kisIkA bhI prema nahIM hai, isalie bAhya padArthoM meM vyartha mugdha hokara Atmika zuddhacidrUpakI ora jarA bhI dhyAna nahIM dete / / 22 / / iti mumukSubhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNaviracitAyAM tattvajJAnataraMgiNyAM zuddhacidrapAsako virala itipratipAdaka ekAdazo'dhyAyaH // 11 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA nirmita tattvajJAna taraMgiNImeM "zuddhacipake premI birale hI haiM" isa bAtako pratipAdana karanevAlA gyArahavA~ adhyAya samApta huA || 1 1 // an p
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ adhyAya zuddhacidpakI prAptike asAdhAraNakAraNa ratnatraya ratnatrayopalaMbhena vinA zuddhacidAtmanaH / prAdurbhAvo na kasyApi zrUyate hi jinAgame // 1 // arthaH-jainazAstrase yaha bAta jAnI gaI hai ki binA ratnatrayako prApta kie Aja taka kisI bhI jIvako zuddhacidrUpakI prApti na huI / sabako ratnatrayake lAbhake bAda hI huI hai / bhAvArtha:-samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ina tIna AtmAke guNoMko ratnatraya kahate haiM aura ye tInoM zuddhacidrUpakI prAptimeM asAdhAraNa kAraNa haiM, isalie binA ratnatrayake lAbhake kisIko bhI zuddhacidrUpakI prApti nahIM ho sakatI / jinheM bhI usakI prApti huI hai unheM prathama ratnatrayakI prApti ho gaI hai aura usake bAda hI zuddhacidrUpakA lAbha huA hai / / 1 // binA ratnatrayaM zuddhacidrUpaM na prapannavAn / kadApi ko'pi kenApi prakAreNa naraH kvacit // 2 // ___ arthaH-binA ratnatrayako prApta kiye Ajataka kisI manuSyane kahIM aura kabhI bhI kisI dUsare upAyase zuddhacidrUpako prApta na kiyA / sabhI ne pahile ratnatrayako pAkara hI zuddhacidrUpakI prApti kI hai / / 2 / / ratnatrayAdvinA cidrapopalabdhina jAyate / __ yathaddhistapasaH putrI piturvRSTibalAhakAt // 3 // artha:-jisa prakAra tapake binA Rddhi, pitAke binA putrI aura meghake binA varSA nahIM ho sakatI, usI prakAra
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ adhyAya ] [ 111 binA ratnatrayakI prAptike zuddhacidrUpakI bhI prApti nahIM ho sakatI / bhAvArtha:-jisa prakAra RddhikI prAptimeM tapa, putrIkI utpattimeM pitA aura varSAkI utpattimeM megha asAdhAraNa ( nimitta ) kAraNa haiM / binA tapa Adike Rddhi AdikI prApti nahIM ho sakatI, usI prakAra zuddhacidrUpakI prAptimeM asAdhAraNa kAraNa ratnatraya hai, binA ise prApta kie zuddhacidrUpakA lAbha nahIM ho sakatA / / 3 / / darzanajJAnacAritrasvarUpAtmapravartanaM / / yugapad bhaNyate ratnatrayaM sarvajinezvaraiH // 4 // arthaH-bhagavAna jinezvarane eka sAtha samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrasvarUpa AtmAkI pravRttiko ratnatraya kahA hai / ___ bhAvArthaH----guNa-guNIse kabhI bhinna nahIM ho sakate, isalie jitane guNa haiM ve apane guNiyoMke svarUpa haiM / samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra bhI AtmAke guNa haiM, na kabhI ye AtmA se jude raha sakate haiM aura na sivAya AtmAke kisI padArthameM hI pAe jAte haiM / hAM, yaha bAta avazya hai ki virodhI karmokI maujUdagImeM ye pracchannarUpase rahate haiM; parantu jisa samaya inake virodhI karma naSTa ho jAte haiM aura ye tInoM eka sAtha AtmA meM prakaTa ho jAte haiM usI samayakI avasthAko ratnatrayakI prApti kahate haiM aura ratnatrayakI prApti hI zuddhacidrUpakI prAptimeM asAdhAraNa kAraNa hai / / 4 / / nizcayavyavahArAbhyAM dvidhA tatparikIrtitaM / satyasmin vyavahAre tannizcayaM prakaTIbhavet // 5 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ] [ tattvajJAna taraMgiNI arthaH - yaha ratnatraya nizcaya aura vyavahArake bhedase do prakArakA kahA gayA hai / aura vyavahAra ratnatraya ho vahA~ nizcaya ratnatrayakI prakaTatA hotI hai / / 5 / / ___ bhAvArthaH-- jIva Adi padArthokA zraddhAna, jJAna aura karmoke naSTa karaneke liye tapa Adi karanA-cAritra, yaha to vyavahAra ratnatraya hai aura nizcaya ratnatraya AtmasvarUpa hai; parantu binA vyavahAra ratnatrayake nizcaya ratnatraya kabhI prApta nahIM ho sakatA, isaliye nizcaya ratnatrayameM vyavahAra ratnatraya kAraNa hai / / 5 / / zraddhAnaM darzanaM saptatattvAnAM vyavahArataH / __ aSTAMgaM trividhaM proktaM tadaupazamikAditaH // 6 // arthaH-vyavahAranayase sAtoM tattvoMkA zraddhAna karanA samyagdarzana hai aura isake ATha aMga haiM tathA aupazamika, kSAyika evaM kSAyopazamikake bhedase tIna prakArakA hai / __ bhAvArtha:-jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA, aura mokSa ye sAta tattva haiM, inameM bhagavAna jinendrane jo inakA svarUpa batalAyA hai vaha usIprakArase hai anyathA nahIM, isa prakArakA zraddhAna-vizvAsa rakhanA vyavahAra samyagdarzana hai| isake niHzaMkita, niHkAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagRhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA ye ATha aMga haiM aura samyagdarzanake aupazamika, kSAyika aura kSAyopazamika ye tIna bheda haiM // 6 // satA vastUni sarvANi syAcchandena vacAMsi ca / citA jagati vyAptAni pazyan sadRSTirucyate // 7 // artha:--jo mahAnubhAva satrUpase samasta padArthoMkA vizvAsa
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ adhyAya ] [ 113 karatA hai, anekAMta rUpase samasta vacanoMko aura jJAnase samasta jagatameM vyApta ( sarva padArthoM ko ) dekhatA hai, zraddhatA hai, vaha samyagdRSTi hai / bhAvArtha:- meru Adi padArtha aise haiM jinheM netrase nahIM dekha sakate aura sarvajake vacanase unake astittvakA nizcayakara unakI maujUdagIkA zraddhAna karanA par3atA hai, isaliye jisa mahAnubhAvako meru Adike astittvase unake maujUdagIkA zraddhAna hai / vacanoMmeM kisI prakArakA virodha na A jAya, isaliye jo anekAMtavAda para pUrNa vizvAsa kara usakI sahAyatAse vacana bolatA hai aura yaha samasta jagata jJAnake gocara hai - isake madhyameM rahanevAle padArtha jJAnake dvArA spaSTarUpase jAne jA sakate haiM / aisA jisakA pUrNa zraddhAna hai vaha vyavahAranayase samyagdRSTi kahA jAtA hai / / 7 / / svakIye zuddhacipe ruciryA nizcayena tat / saddarzanaM mataM tajjJaiH karmaidhana hutAzanaM // 8 // artha :- Atmika zuddhacidrUpameM jo ruci karanA hai vaha nizcaya samyagdarzana hai aura yaha karmarUpI IMdhana ke liye jAjvalyamAna agni hai / aisA usake jJAtA jJAnIyoMkA mata hai // 8 // yadi zuddhaM cidrapaM nijaM samastaM trikAlaMgaM yugapat / jAnan pazyan pazyati tadA sa jIvaH sudRkU tattvAt // 9 // arthaH- jo jIva tIna kAlameM rahanevAle Atmika zuddha samasta cidrUpako eka sAtha jAnatA dekhatA hai, vAstavika dRSTi se vahI samyagddaSTi hai / bhAvArtha : - RjusUtranayako apekSA samasta padArtha parivartanazIla ta. 15 w
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 / [ tattvajJAna taraMgiNI haiM / pratikSaNa sabakI paryAyeM badalatI rahatI haiM / AtmAkA bhI jJAna darzana Adi cetanAoMkA prati samaya parivartana huA karatA hai, isaliye jo jIva trikAlavartI apane samasta zuddhacidrUpako eka sAtha jAnatA dekhatA hai, vAstava meM vahI samyagdRSTi hai / / 9 / / jJAtvASTAMgAni tasyApi bhASitAni jinAgame / tairamA dhAryate tadvi muktisaukhyAbhilASiNA / / 10 / / arthaH--jo mahAnubhAva mokSa sukhake abhilASI haiM / mokSakI prAptise hI apanA kalyANa samajhate haiM ve jainazAstra meM varNana kiye gaye samyagdarzanako usake ATha aMgoMke sAtha dhAraNa karate haiM ! bhAvArthaH-tattvoMkA svarUpa yahI hai aura aisA hI hai, bhagavAna jinendrane jo kucha unake viSayameM kahA hai usase anyathA nahIM ho sakatA / isa prakAra jaina zAstra aura jina bhagavAnameM jo gAr3ha ruci rakhanA hai, vaha niHzaMkitAMga hai / deva aura manuSyake bhavake sukha ko pApakA kAraNa jAna usake liye lAlasA prakaTa na karanA niHkAMkSitaaMga hai / mahA apavitra isa zarIrase nikalate huye rudhira Adiko dekhakara glAni na karanA, dUsaroMko rugNa dekha unase mukha na mor3anA nirvicikitsA aMga hai / mithyAmArga va unake bhaktoMse kisI prakArakA dhArmika sambandha na rakhanA, unake mithyAtvakI apane mukhase prazaMsA na karanA amar3hadRSTi aMga hai / yadi koI ajJAnI pavitra jainamArgakI nindA kare to usake dUra karanekA upAya karanA upagRhana aMga hai / samyagdarzana Adise vicalita manuSyako punaH samyagdarzana AdimeM dRr3ha kara denA sthitikaraNa aMga hai / sahadharmI bhAiyoMmeM gau-bachar3eke samAna prIti rakhanA vAtsalya aMga hai / jainamArgake atizaya prakaTa karaneke liye vidyAlaya kholanA Adi upAya
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAhavA~ adhyAya / karanA prabhAvanA aMga hai / jo mahAnubhAva ina AThoM aMgoMke sAtha sAtha samyagdarzana dhAraNa karatA hai, use mokSakI avazya prApti hotI hai / / 10 / / aSTadhAcArasaMyuktaM jJAnamuktaM jinezinA / vyavahAranayAt sarvatattvoddhAso bhaved yataH // 11 // svasvarUpaparijJAnaM tajjJAnaM nizcayAd varaM / karmareNUccaye bAtaM hetuM viddhi zivazriyaH // 12 // arthaH-bhagavAna jinendrane vyavahAranayase ATha prakArake AcAroMse yukta jJAna datalAyA hai aura usase samasta padArthokA bhalIprakAra pratibhAsa hotA hai; parantu jisase svasvarUpakA jJAna ho, (jo zuddhacidrUpako jAne ) vaha nizcaya samvagjJAna haiM / yaha nizcaya samyagjJAna samasta karmokA nAzaka hai aura mokSarUpI lakSmIkI prAptimeM parama kAraNa haiM, isase mokSa sukha avazya prApta hotA hai / / 11-12 // yadi cidra pe'nubhavo mohAbhAve nije bhavettattvAt / tatparamajJAnaM syAd bahiraMtarasaMgamuktasya // 13 // arthaH-mohake sarvathA nAza ho jAne para bAhya abhyaMtara donoM prakArake parigrahoMse rahita puruSakA jI Atmika zuddhacidrUpakA anubhava karatA hai, vahI vAstavikarUpase parama jAna hai / / 13 / / nivRttiryatra sAvadyAt pravRttiH zubhakarmasu / / trayodazaprakAraM taccAritraM vyavahArataH // 14 // arthaH-jahA~ para sAvadha hiMsAke kAraNarUpa padArthoMse nivRtti aura zubhakAryameM pravRtti ho use vyavahAracAritra kahate haiM aura vaha teraha prakArakA hai /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 ] [ tatvajJAna taraMgiNI bhAvArtha:- azubha kAryasa nivRtti aura zubhakArya meM pravRtti karanA vyavahAra cAritra hai aura vaha ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, niSparigraha ye pAMca prakArake vrata, IryA, bhASA, eSaNA, AdAna nikSepaNa aura utsarga ve pAMca samitiyA~ evaM vAggapti, kAyagupti aura manogupti ye tIna prakArakI guptiyA~ isa taraha teraha prakArakA hai / / 14 / / mUlottaraguNAnAM yatpAlanaM muktaye muneH / dRzA jJAnena saMyuktaM taccAritraM na cAparaM / / 15 / / artha : - samyagdarzana aura samyagjJAnake sAtha jo mUla aura uttara guNoMkA pAlana karanA hai vaha cAritra hai anya nahIM tathA yahI cAritra mokSakA kAraNa hai / / 15 / / saMgaM muktvA jinAkAraM dhRtvA sAmyaM dRzaM dhiyaM / yaH smaret zuddhacidrapaM vRttaM tasya kilottamaM // 16 // arthaH- ( bAhya abhyaMtara donoM prakAra ke ) parigrahoM kA sarvathA tyAgakara, jinamudrA ( nagnamudrA ) samatA, samyagdarzana aura samyagjJAnakA dhAraka hokara jo zuddhacidrUpakA smaraNa karatA hai, usIko uttama cAritra hotA hai / / 16 / / jJaptyA dRSTayA yutaM samyakacAritraM tannirucyate / satAM sevyaM jagatpUjyaM svargAdi sukha sAdhanaM // 17 // arthaH- samyagdarzana aura samyagjJAnake sAtha hI samyakcAritra sajjanoMko AcaraNIya hai aura vaha hI samasta saMsAra meM pUjya tathA svarga Adi sukhoMko prApta karAne vAlA hai / bhAvArtha:- samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ye tInoM aise kAraNa haiM ki inameM eka bhI kama ho jAne para mokSa sukha nahIM mila sakatA / yadi cAhe ki binA samyagdarzana
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ adhyAya 1 [ 117 aura samyarajJAnake kevala samyakacAritrase hI mokSa sukha mila jAya to yaha kabhI nahIM ho sakatA; kiMtu samyagdarzana aura samyagjJAnake sAtha rahanevAle samyakcAritrase hI mokSa sukha mila sakatA hai, isaliye aisA cAritra hI sajjanoMkA parama AdaraNIya aura jagatpUjya hai / / 17 / / / zuddhe sve citsvarUpe yA sthitiratyaMtanizcalA / taccAritraM paraM viddhi nizcayAta karmanAzakRt // 18 // arthaH -- Atmika zuddhasvarUpameM jo nizcalarUpase sthiti hai, use nizcayanayase zreSTha cAritra va karma nAza karanA, tU jAna / / 18 / / yadi cidrape zuddhe sthitinije bhavati dRSTibodhabalAt / paradravyA smaraNaM zuddhanayAdaMgino vRttaM / / 19 // arthaH--yadi isa jIvakI samyagdarzana aura samyagjJAnake balase zuddhacidrUpameM nizcala rUpase sthiti hotI hai, taba para dravyoMkA vismaraNa vaha zuddhanizcayanayase cAritra samajhanA cAhiye / bhAvArtha:-jaba taka zuddhacidrUpa meM nizcalarUpase sthiti nahIM hotI aura para padArthose prema nahIM haTatA taba taka kadApi nizcaya cAritrakI prApti nahIM ho sakatI, isaliye nizcaya cAritrakI prAptike abhilASI vidvAnoMko cAhiye ki ve zuddhacidrUpameM nizcalarUpase sthiti kareM aura para padArthose prema haTAveM / / 19 // ratnatrayaM kila jJeyaM vyavahAraM tu sAdhanaM / sadbhizca nizcayaM sAdhyaM munInAM sadvibhUSaNaM // 20 // arthaH --nizcaya ratnatrayakI prAptimeM vyabahAraratnatraya sAdhana
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 / [ tattvajJAna taraMgiNI ( kAraNa ) hai aura nizcayaratnatraya sAdhya hai tathA yaha nizcaya ratnatraya muniyoMkA uttama bhUSaNa hai / / 20 / / ratnatrayaM paraM kSeyaM vyavahAraM ca nizvayaM / nidAnaM zuddhacidrapasvarUpAtmopalabdhaye // 21 // artha :- yaha vyavahAra aura nizcaya donoM prakArakA ratnatraya zuddhacidrUpake svarUpako prApti meM asAdhAraNa kAraNa hai / / 21 / / svazuddhacidrUpaparopalabdhiH kasyApi ratnatrayamaMtareNa / kvacitkadAcanna ca nizvayo dRDho'sti citte mama sarvadeva // 22 // artha :- isa zuddhacidrUpakI prApti binA ratnatrayake Aja taka kabhI aura kisI deza meM nahIM huI / sabako ratnatrayakI prApti ke anaMtara hI zuddhacidrUpakA lAbha huA hai yaha merI AtmAmeM dRr3ha rUpase nizcaya hai / / 22 / / iti mumukSu bhaTTAraka jJAnabhUSaNa viracitAyAM tatrajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrapaprAptyai ratnatraya pratipAdako dvAdazo'dhyAyaH / / 12 / / isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA nirmitta tattvajJAna taraMgiNI meM zuddhacipakI prApti meM asAdhAraNa kAraNa ratnatraya hai isa bAtako batalAnevAlA bArahavA~ adhyAya samApta huA // 12 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM adhyAya zuddhacipakI prApti ke liye vizuddhikI AvazyakatAkA pratipAdana vizuddhaM vasanaM zlAghyaM ratnaM rUpyaM ca kAMcanaM / bhAjanaM bhavanaM sarvairyathA cidrapakaM tathA // 1 // artha :- jisa prakAra nirmala vastra, ratna, cAMdI, sonA pAtra aura bhavana Adi padArtha uttama aura prazaMsya gine jAte haiM, usIprakAra yaha zuddhacidrUpa bhI ati uttama aura prazaMsya hai / / 1 / / rAgAdilakSaNaH puMsi saMklezo'zuddhatA matA / tannAzo yena cAMzena tenAMzena vizuddhatA // 2 // artha : - puruSameM rAgadveSa Adi lakSaNakA dhAraNa saMkleza, azuddhapanA kahA jAtA hai aura jitane aMzameM rAgadveSa AdikA nAza ho jAtA hai utane aMza meM vizuddhapanA kahA jAtA hai / bhAvArtha:- yadi zuddha nizcayanayase dekhA jAya to yaha AtmA sarvathA vizuddha hai; parantu rAgadveSa Adike sambandhase azuddha ho jAtA hai; kintu jitane aMza meM rAgadveSa Adi naSTa hote jAte haiM utane aMzameM yaha zuddha hotA calA jAtA hai || 2 || yenopAyena saMklezacidrapAdyAti vegataH / vizuddhireti cidrUpe sa vidheyo mumukSuNA // 3 // arthaH - jo jIva mokSAbhilASI haiM- apanI AtmAko samasta karmoMse rahita karanA cAhate haiM, unheM cAhiye ki jisa upAya se yaha saMkleza dUra ho vizuddhapanA Ave vaha upAya avazya kareM / / 3 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! tattvajJAna taraMgiNI satpUjyAnAM stutinatiyajanaM SaTkarmAvazyakAnAM vRttAdInAM dRDhataradharaNaM sattapastIrtha yAtrA / saMgAdInAM tyajanamajananaM krodhamAnAdikAnAmAptairuktaM varatarakRpayA sarvametaddhi zuddhathai // 4 // arthaH-jo puruSa uttama aura pUjya haiM unakI stuti, namaskAra aura pUjana karanA, sAmAyika, pratikramaNa Adi cha prakAre AvazyakoMkA AcaraNa karanA, samyak cAritrako dRr3ha rUpase dhAraNa karanA, uttama tapa aura tIrtha yAtrA karanA, bAhya abhyaMtara donoM prakArake parigrahoMkA tyAga karanA tathA krodha, mAna, mAyA Adi kaSAyoMko utpanna na hone denA Adi vizuddhike kAraNa haiM, binA ina bAtoMke AcaraNa kiye vizuddhi nahIM ho sakatI / bhAvArthaH- uttama muni Adi mahApuruSoMkI vinaya Adi karanese, sAmAyika Adi AvazyakoMke AcaraNase, samyakcAritrake pAlanase, uttama tapa, tIrthayAtrAke karanese, parigrahoMke tyAgase aura krodha Adi kaSAyoMke na utpanna hone denese karmokA nAza hotA hai aura karmoke nAzase AtmAmeM vizuddhapanA AtA hai, isaliye jo manuSya apane AtmAkI vizuddhatAke abhilASI haiM unheM cAhiye ki ve upayukta bAtoM para avazya dhyAna deM aura apanI AtmAko zuddha banAveM / / 4 / / rAgAdivikiyAM dRSTvAMginAM kSobhAdi mA vraja / bhave taditaraM kiM syAt svacchaM zivapadaM smara // 5 // arthaH-he Atman ! manuSyoMmeM rAgadveSa AdikA vikAra dekha tujhe kisI prakAra kSobha nahIM karanA cAhiye; kyoMki saMsArameM sivAya rAga Adike vikArake aura honA hI kyA hai ! isaliye tU atizaya vizuddha mokSamArgakA hI smaraNa kara /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM adhyAya } / 121 bhAvArthaH-prAyaH saMsAramaM yaha bAta pratyakSa gocara hotI hai ki kahIM rAgake sambandhase nAnAprakArake vikAra dekhane meM Ate haiM aura kahIM dveSa aura mohake sambandhase; parantu rAgadveSa AdikA vikAra dekha kisI prakAra kSobha na karanA cAhiye; kyoMki isakA nAma saMsAra hai aura isameM rAgadveSa vikAroM ke sivAya uttama bAta honI kaThina hai, isaliye he Alman ! yadi tuM rAgadveSa Adike vikAroMse rahita honA cAhatA hai, to tUM mokSamArgakA smaraNa kara usIse terA kalyANa hogA / / 5 / / viparyasto mohAdahamiha vivekena rahitaH sarogo niHsvo vA vimatiraguNaH zaktivikalaH // sadA dopI niMdyo'guruvidhirakarmA hi vacanaM vadannaMgI so'yaM bhavati bhuvi vaizuddhayasukhabhAg // 6 // arthaH-maiM mohake kAraNa viparyasta hokara hI apaneko vivekahIna, rogI, nirdhana, matihIna, aguNI, zaktirahita, doSI, nindanIya, hIna kriyAkA karanevAlA, akarmaNya-AlasI mAnatA hU~ / isaprakAra vacana bolanevAlA ( --aisI bhAvanA karanevAlA) vizuddhatAke sukhakA anubhava karatA hai / / bhAvArthaH-maiM vAstavika dRSTise zuddha-buddha-caitanyasvarUpa hU~ / saba padArthoMkA jJAtA-dRSTA aura sadA AnandasvarUpa hU~; kintu ajJAnavaza mohake jAla meM phaMsakara maiM viparIta sA ho gayA hU~ / vivekahInatA, sarogatA, nirdhanatA, pAgalapana, zakti rahitapanA Adi karmake sambandhase utpanna hue haiM / jo manuSya aisA vicAra kiyA karatA hai, vaha avazya vizuddhatAjanya sukhakA anubhava karatA hai / / 6 / / ta. 16
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 ] [ tattvajJAna taraMgiNI rAjJo jJAtezca dasyorkhalanajalarIporitito mRtyurogAt dopodbhaterakIrteH satatamatibhayaM rainRgomandirasya / ciMtA tannAzazoko bhavati ca gRhiNAM tena tepAM vizuddhaM cidrapadhyAnaratnaM zrutijaladhibhavaM prAyazo durlabhaMsyAt / / 7 / / arthaH-saMsArI jIvoMko rAjA, jAti, cora, agni, jala, vairI, ativRSTi, anAvRSTi Adi, Iti, mRtyu, roga, doSa aura akItise sadA bhaya banA rahatA hai / dhana, kuTumbI, manuSya, pazu aura makAnakI citAyeM lagI rahatI haiM evaM unake nAzase zoka hotA rahatA hai, isaliye unheM zAstrarUpI agAdha samudrase utpanna, zuddhacidrUpake dhyAnakI prApti honA nitAMta durlabha hai / bhAvArtha:---bhayabhIta manuSya agAdha samudrase jisa prakAra sahasA ratna prApta nahIM kara sakatA, usIprakAra jo manuSya rAjA, jAti, cora, agni, jala Adise bhaya karanevAlA hai, dhana, dhAnya, pazu, makAna Adiko cintA aura usake nANase zokAkula rahatA hai, vaha prAyaH zuddhacidrUpakA dhyAna nahIM kara sakatA / / 7 / / paThane gamane saMge cetane'cetane'pi ca / kiMcitkAryakRtau puMsA ciMtA heyA vizuddhaye // 8 // arthaH-jo mahAnubhAva vizuddhatAkA AkAMkSI hai, apanI AtmAko niSkalaMka banAnA cAhatA hai, use cAhiye ki vaha par3hane, gamana karane, cetana-acetana donoM prakArake parigraha bArane aura kisI anya kAryake karane meM kisI prakArakI cintA na kare arthAt anya padArthoM kI cintA karanese AtmA vizuddha nahIM bana sakatI / / 8 / /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM adhyAya ] zuddhacidrUpakasyAzo dvAdazAMgazrutArNavaH / zuddhacidrapake labdhe tena kiM me prayojana // 9 // arthaH-AcArAMga, sUtrakRtAMga Adi dvAdazAMgarUpI samudra zuddhacidrUpakA aMza hai, isaliye yadi zacidrapa prApta ho gayA hai, to mujhe hAdazAMgase kyA prayojana ? vaha to prApta ho hI gayA / bhAvArtha:-dvAdazAMgako prApti saMsArameM atizaya durlabha hai; parantu zuddhacidrUpakI prApti hote hI usakI prApti Apase Apa ho jAtI hai; kyoMki vaha zuddhacidrUpakA aMza hai, isaliye kalyANake AkAMkSI jIvoMko cAhiye ki ve zuddhacidrUpakI hI prApti kareM / dvAdazAMga Adi padArthoMkI prAptike liye zuddhacidrUpake lAbhakA hI prayatna kareM / / 9 / / zuddhacidrapake labdhe karttavyaM kiMcidasti na / anyakAryakRtI ciMtA vRthA me mohasaMbhavA // 10 // arthaH-mujhe saMsArameM zuddhacidrUpakA lAbha ho gayA hai, isaliye koI mujhe karaneke liye avaziSTa na rahA, saba kara cukA tathA zuddhacidrUpakI prApti ho jAne para anya kAryoke liye mujhe cintA karanA bhI vyartha hai; kyoMki yaha mohase hotI hai-arthAt mohame utpanna huI cintAse merA kadApi kalyANa nahIM ho sakatA // 10 // vapuSAM kamaNAM karmahetutAM citanaM yadA / tadA klezo vizuddhiH syAcchuddhacipaciMtanaM // 11 // arthaH-zarIra, karma aura karmake kAraNoMkA citavana karanA kleza hai arthAt unake citavanase AtmAmeM kleza utpanna hotA hai aura zuddhacidrUpake cintavanase vizaddhi hotI hai / / 11 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 / [ tattvajJAna taraMgiNI gRhI yatina yo vetti zuddhacidrUpa lakSaNaM / tasya paMcanamaskArapramukhasmaraNaM varaM // 12 // arthaH-jo gRhastha yA muni zuddhacidrUpakA svarUpa nahIM jAnatA, usake liye paMcaparameSThIke maMtroMkA smaraNa karanA hI kAryakArI hai usIse usakA kalyANa ho sakatA hai / / 12 / / saMklezasya vizuddhazca phalaM jJAtvA parIkSaNaM / / taM tyajettAM bhajatyaMgI yo'trAmutra sukhI sa hi // 13 // arthaH-jo puruSa saMkleza aura vizuddhike phalako parIkSA pUrvaka jAnakara saMklezako chor3atA hai aura vizuddhikA sevana karatA hai usa manuSyako isa loka, paraloka donoM lokoMmeM sukha milatA hai / / 13 / / saMkleze karmaNAM bandho'zubhAnAM duHkhadAyinAM / / vizuddhau mocanaM teSAM bandho vA zubhakarmaNAM // 14 // arthaH--kyoMki saMklezake honese atyanta duHkhadAyI azubha karmoMkA AtmAke sAtha sambandha hotA hai aura vizuddhatAkI prAptise ina azubha karmoMkA sambandha chUTatA hai tathA zubha karmokA sambandha hotA hai / bhAvArtha:-jaba taka yaha AtmA vizuddha nahIM saMklezamaya rahatA hai, taba taka isake sAtha nAnA prakArake azubha karmokA bandha hotA rahatA hai aura usase ise aneka prakArake duHkha bhogane par3ate haiM; parantu jisa samaya yaha AtmA vizuddhatAkA anubhava karane laga jAtA hai usa samaya isase azubha karmokA sambandha chUTa jAtA hai aura sukhadAyaka zubhakarmoMkA sambandha hone lagatA hai, isalie duHkhadAyaka saMklezako chor3akara sukhadAyaka cidrUpakI zuddhikA hI Azraya karanA yogya hai / / 14 / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM adhyAya ] . [ 125 vizuddhaH zuddhacidrapasaddhyAnaM mukhyakAraNaM / saMklezastadvidhAtAya jinenedaM nirUpitaM / / 15 // arthaH-yaha vizuddhi zuddhacidrUpake dhyAnameM mukhya kAraNa hai-isIse zuddhacidrUpake dhyAnako prAni hotI hai aura saMkleza zuddhacidrUpake dhyAnakA vighAtaka hai, jaba taka AtmAmeM kisI prakArakA saMkleza rahatA hai taba taka zuddhacidrUpakA dhyAna kadApi nahIM ho sakatA / / 15 / / amRtaM ca vizuddhiH syAnnAnyallokaprabhASitaM / atyaMtasevane kaSTamanyasyAsya paraM sukhaM // 16 // arthaH-saMsArameM loga amRta jisako kahakara pukArate haiM--athavA jisa kisI padArthako loga amRta batalAte haiM, vaha padArtha vAstava meM amRta nahIM hai| vAstavika amRta to vizuddhi hI hai; kyoMki lokakathita amatake adhika sevana karanese to kaSTa bhoganA par3atA hai aura vizuddhirUpI amRtake adhika sevana karanese parama sukha hI milatA hai, kisI prakArakA bhI kaSTa nahIM bhoganA par3atA, isaliye jisase saba avasthAoMmeM mukha mile vahI amata saccA hai / / 16 / / / vizuddhisevanAsaktA vasaMti girigahare / vimucyAnupamaM rAjyaM khasukhAni dhanAni ca / / 17 / / artha:-jo manuSya vizaddhatAke bhakta haiM, apanI AtmAko vizuddha banAnA cAhate haiM, ve usakI siddhi ke liye parvatakI guphAoMmeM nivAsa karate haiM tathA anupama rAjya, indriyasukha aura saMpattikA sarvathA tyAga kara dete haiM- rAjya AdikI ora jarA bhI cittako bhaTakane nahIM dete / / 15 / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 ] [ tattvajJAna taraMgiNI vizuddhazcitsvarUpe syAt sthitistasyA vizuddhatA / tayoranyonyahetutvamanubhUya pratIyatAM / / 18 / / arthaH -- vizuddhi honese zuddhacidrUpa meM sthiti hotI hai aura vizuddhacidrUpa meM nizcala rUpame sthiti karanese vizuddhi hotI hai, isaliye ina donoMko Apasa meM eka dUsarekA kAraNa jAnakara inakA vAstavika svamhapa jAna lenA cAhiye / bhAvArtha:-jaba taka vizuddhatA nahIM hotI taba taka zuddha cidrUpa meM sthiti nahIM ho sakatI; aura jaba taka zuddhacidrUpameM sthiti nahIM hotI taba taka vizuddhatA nahIM A sakatI, isaliye vidvAnoMko cAhiye ki inameM eka dUsareko ApasameM kAraNa jAnakara ina donoMke svarUpako jAnane ke liye pUrNa udyama kare / / 18 / / vizuddhiH paramo dharmaH puMsi saiva sukhAkaraH / paramAcaraNaM saiva mukteH paMthAzca saiva hi // 19 / / tasmAt saiva vidhAtavyA prayatnena manISiNA / pratikSaNaM munIzena zuddhacipaciMtanAt // 20 // arthaH ---yaha vizuddhi hI saMsAra meM parama dharma hai, yahI jIvoMkA sukhakA denevAlA, uttama cAritra aura mokSakA mArga hai isaliye jo munigaNa vidvAna haiM-jar3a aura catanake svarUpake vAstavika jAnakAra haiM unheM cAhiye ki ve zuddhacidrUpake citavanase prayatnapUrvaka vizuddhi kI prApti kareM / bhAvArthaH-- binA zuddhacidrapake cintavanake vizuddhikI prApti honA asaMbhava hai, isaliye vidvAna munigaNoMkI isakI prAptike lige zuddhacidrUpakA cintavana karanA cAhiye ; kyoMki yaha vizuddhi
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ adhyAya ! / 127 hI saMsArameM parama dharma, mukhakI denevAlI, uttama cAritra aura mokSakA mArga hai / / 19-20 / / yAvabAhyAMtarAna saMgAna na muMcaMti munIzvarAH / tAvadAyAti no teSAM citsvarUpe vizuddhatA // 21 / / artha:-jaba taka munigaNa bAhya-abhyaMtara donoM prakArake parigrahakA nAza nahIM kara dete, taba taka unake cidrUpa meM vizuddhapanA nahIM A sakatA / bhAvArthaH-strI putra Adiko apanAnA vAhya parigraha hai aura rAgadveSa Adiko apanAnA abhyaMtara paripaha hai / jaba taka ina donoM prakArake parigrahoMmeM mamatA lagI rahatI hai, taba taka cidrUpa vizuddha nahIM ho sakatA; parantu jyoM-jyoM bAhya abhyaMtara donoM prakAra ke parigrahoMse mamatA chUTatI jAtI hai tyoM-tyoM cidrUpa bhI vizuddha hotA calA jAtA hai, isaliye jo munigaNa vizuddhacidrUpake abhilASI haiM unheM cAhiye ki bAhya-abhyaMtara donoM prakArake parigrahoMse sarvathA mamatA chor3a deM / / 21 / / vizuddhinAvamevAtra zrayaMtu bhavasAgare majjaMto nikhilA bhatryA bahunA bhASitena kiM / / 22 / / arthaH-- ganthakAra kahate haiM ki-isa viSayameM vizeSa kahanese kyA prayojana ? priya vyo ! anAdi kAla se Apa loga isa saMsArarUpI sAgara meM gotA khA rahe haiM, aba Apa isa vizuddhirUpI naukAkA Azraya lekara saMsArase pAra hone ke liye pUrNa udyama kIjiye / / 22 / / Adezo'yaM sadgurUNAM rahasyaM siddhAMtAnAmetadevAkhilAnAM / kartavyAnAM mukhyakartavyametatkAryA yatsve citsvarUpe vizuddhiH // 23 // arthaH---apane citsvarUpameM vizuddhi prApta karanA yahI
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 } [ tattvajJAna taraMgiNI uttama guruoMkA upadeza hai, samasta siddhAMtoMkA rahasya aura samasta kartavyoMmeM mukhya kartavya hai / bhAvArtha:- cidrUpako binA vizuddha kiye kisI prakArakA kalyANa nahIM ho sakatA, isaliye yahI uttama guruoMkA upadeza samasta siddhAntoMkA rahasya aura kartavyoMmeM mukhya kartavya hai ki cidrUpameM vizuddhi prApta karo / / 23 / / iti mumukSubhaTTAraka zrI jJAnabhUpaNa viracitAyAM tatrajJAna taraMgiNyAM zuddhaci dhyai vizuddhadhAnayanavidhi pratipAdakastrayodazo'dhyAyaH // 23 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA viracita tatvajJAna taraMgiNI meM zuddha cipakI prAptike liye vizuddhikI prAptikA upAya pratipAdana karanevAlA terahavA~ adhyAya samApta huA || 13 // Zhen -
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ adhyAya anya kAryoMke karane para bhI zuddhacidrUpake smaraNakA upadeza nIhArAhArapAnaM khamadanavijayaM svApamaunAsanaM ca yAnaM zIlaM tapAMsi vratamapi kalayannAgamaM saMyamaM ca / dAnaM gAnaM jinAnAM nutinatijapanaM mandiraM cAbhiSekaM yAtrArce mUrtimevaM kalayati sumatiH zuddhacidrapako'haM // 1 // __ arthaH--buddhimAna puruSa nIhAra ( malamUtra tyAga karanA) khAnA, pInA indriya aura kAmakA, vijaya, sonA, mauna, Asana, gamana, zIla, tapa, vrata, Agama, saMyama, dAna, gAna, jinendra bhagavAnakI stuti, praNAma, japa, mandira, abhiSeka, tIrthayAtrA, pUjana aura pratimAoMke nirmANa Adi karate ' maiM zuddhacidrUpa svarUpa hU~ ' aisA bhAte haiM / bhAvArtha:-jisa prakAra buddhimAna puruSoMko mala-mUtra tyAga, khAnA, pInA, indriya aura kAmakA vijaya, mauna, Asana, gamana, zIla, tapa, vrata Adi kArya karane par3ate haiM, binA inheM kiye unakA kAma cala nahIM sakatA, usI prakAra " maiM zuddhacidrapa hU~" isa prakArake binA dhyAnake bhI unakA kArya nahIM cala sakatA, isaliye ve zuddhacidrUpakA smaraNa karate anya kArya karate haiM / / 1 / / kurvan yAtrArcanAcaM khajayajapatapo'dhyApanaM sAdhusevAM dAnaughAnyopakAraM yamaniyamadharaM svApazIlaM dadhAnaH / udbhIbhAvaM ca maunaM vratasamititatiM pAlayan saMyamaudhaM cidrUpadhyAnarakto bhavati ca zivabhAga nAparaH svargabhAk ca // 2 // ta. 17
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 / [ tattvajJAna taraMgiNI arthaH-jo manuSya tIrthayAtrA, bhagavAnakI pUjana, indriyoMkA jaya, japa, tapa, adhyApana ( par3hAnA), sAdhuoMkI sevA, dAna, anyakA upakAra, yama, niyama, zIla, bhayakA abhAva, mauna, vrata aura samitikA pAlana evaM saMyamakA AcaraNa karatA huA zuddhacidrUpake dhyAnameM rata hai, use to mokSakI prApti hotI hai aura usase anya arthAt jo zuddhacidrUpakA dhyAna na kara tIrthayAtrA AdikA hI karanevAlA hai, use niyamase svargakI prApti hotI hai / bhAvArthaH-tIrthayAtrA, bhagavAnakI pUjana, indriyoMkA jaya, japa, tapa, adhyApana, sAdhuoMkI sevA Adi kArya sarvadA zubha hai / yadi inake sAtha zuddhacidrUpake dhyAnameM anurAga kiyA jAya to mokSakI prApti hotI hai aura zuddhacidrUpakA dhyAna na kara kevala tIrthayAtrA AdikA hI AcaraNa kiyA jAya tava svarga sukha milatA hai, isaliye uttama puruSoMko cAhiye ki ve mokSa mukhakI prAptike liye tIrtha yAtrA Adike sAtha zuddhacidrUpakA dhyAna avazya kareM / yadi ve zuddhacidrUpakA dhyAna na bhI kara sake to tIrthayAtrA bhagavAnakI pUjana Adi kArya to avazya karane cAhiye; kyoMki inake AcaraNa karanese bhI svargamukha kI prApti hotI hai / / 2 / / cittaM nidhAya cidrape kuryAd vAgaMgaceSTitaM / sudhIniraMtaraM kuMbhe yathA pAnIyahAriNI // 3 // arthaH-jo manuSya vidvAna haiM-saMsArake saMtApase rahita honA cAhate haiM unheM cAhiye ki ve ghar3emeM panihArIke samAna zuddhacidrUpa meM apanA citta sthira kara vacana aura zarIrakI ceSTA kareM /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavAM adhyAya / bhAvArtha:--jisa prakAra panihArI jalase bhare huye ghar3eMmeM apanA citta sthira kara vacana aura zarIrakI ceSTA karatI hai usIprakAra jo manuSya saMsArake saMtApase khinna haiM aura usase rahita honA cAhate haiM unheM bhI cAhiye ki ve zuddhacidrapameM apanA mana sthira kara usakI prAptike liye vacana aura zarIrakA vyApAra kareM; kyoMki zuddhacidrUpakI prAptise samasta saMtApakA nAza hotA hai aura zAMtimaya sukha milatA hai / / 3 / / vairAgyaM trividhaM prApya saMgaM hitvA dvidhA tataH / tatvavidgurumAzritya tataH svIkRtya saMyamaM // 4 // adhItya sarvazAstrANi nirjane nirupadrave / sthAne sthitvA vimucyAnyacintAM dhRtvA zubhAsanaM / / 5 / / padasthAdikamabhyasya kRtvA sAmyAvalambanaM / mAnasaM nizcalokRtya svaM cidrUpaM smaraMti ye // 6 // trikalaM / pApAni pralayaM yAMti teSAmabhyudayapradaH / dharmo vivarddhate muktiprado dharmazca jAyate // 7 // ____ arthaH----jo mahAnubhAva manase, vacanase aura kAyase vairAgyako prApta hokara, vAhya abhyaMtara donoM prakArake parigrahoMko chor3akara, tattvavenA gurukA Azraya aura saMyamako svIkAra kara, samasta zAstroM ke adhyayanapUrvaka nirjana nirupadrava sthAnameM rahate haiM aura vahA~ samasta prakArakI cintAoMkA tyAga, zubha AsanakA dhAraNa, padastha, piMDastha, Adi vyAnoMkA avalaMbana, samatAkA Azraya aura manakA nizcalapanA dhAraNa kara zuddhacipakA smaraNa dhyAna karate haiM unake samasta pApa jar3ase naSTa ho jAte haiM, nAnA prakArake kalyANoMke karanevAle dharmakI vRddhi hotI hai aura usase unheM mokSa milatA hai / /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 / [ tattvajJAna taraMgiNI ... bhAvArthaH-cidrUpakA smaraNa karanA saMsArameM atizaya kaThina hai; kyoMki jo manuSya mana, vacana aura kAyase vairAgI, strI putra AdimeM mamatva na rakhanevAlA, bAhya-abhyaMtara donoM prakArake parigrahoMkA tyAgI, tattvoMke jAnakAra guruoMkA upAsaka, parama saMyamI, samasta zAstroMkA vettA, nirjana aura nirupadrava vanoMmeM nivAsa karanevAlA, saba prakArakI cintAoMse rahita, zubha Asana, padastha Adi dhyAna aura samatAkA avalaMbI hogA evaM jisakA mana vA hya padArthoM meM caMcala na hokara nizcala hogA vahI zuddhacidrUpakA smaraNa kara sakegA tathA aise zuddhacidrUpake smaraNa karanevAle puruSake hI samasta pApoMkA nAza, sarvottama dharmakI vRddhi aura mokSakA lAbha hogA, isaliye sukhake abhilASI jIvoMko cAhiye ki ve uparyukta bAtoMke sAdhana milAkara zuddhacidrUpake smaraNakA avazya prayatna kareM / / 4-7 / / vArvAtAgnyamRtoSavajragaruDajJAnauSadhabhAriNA sUryeNa priyabhASitena ca yathA yAMti kSaNena kSayaM / agnyabdAgaviSaM malAgaphaNino'jJAnaM gadebhavajAH rAtrivaraimihAvanAvaghacayazcidrUpasaMciMtayA // 8 // arthaH-jisa prakAra jala agnikA kSaya karatA hai, pavana meghakA, agni vRkSakA, amRta viSakA, khAra mailakA, vajra parvatakA, garur3a sarpakA, jJAna ajJAnakA, auSadha rogakA, siMha hAthiyoMkA, sUrya rAtrikA aura priya bhApaNa vairakA nAza karatA hai, usI prakAra zuddhacidrUpake cintavana karanese samasta pApoMkA nAza hotA hai / bhAvArtha:-jina jinakA ApasameM virodha hotA hai unameM balavAna virodhI dUsare nirbala virodhIkA avazya nAza karatA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavAM adhyAya ]. [133 hai / jala agni, pavana megha, agni vRkSa, amRta vipa, khAra maila, vajra parvata, garur3a sarpa, jJAna ajJAna, auSadha roga, siMha hAthI, sUrya rAtri aura priya bhASaNa vairakA ApasameM virodha hai / balavAna jala Adi agniko naSTa kara dete haiM, usIprakAra zuddhacidrUpa aura pApoMkA ApasameM virodha hai, isaliye zuddhacidrUpake sAmane pApa jarA bhI Tika nahIM sakate / / 8 / / barddhate ca yathA meghAtpUrva jAtA mahIruhAH / tathA cidrUpasaddhayAnAt dharmazcAbhyudayapradaH / / 9 / / arthaH-jisa prakAra pahilese uge hue vRkSa, meghase jalase vRddhiko prApta hote haiM, usIprakAra zuddhacidrUpake dhyAnase dharma bhI vRddhiko prApta hotA hai aura nAnA prakArake kalyANoMko pradAna karatA hai / bhAvArthaH-dharma AtmAkA svabhAva hai / sivAya AtmAke vaha kabhI kisI kAlameM dUsare padArthoM meM raha nahIM sakatA; kintu karmoke prabala pardAke par3a jAnese usakA svarUpa kucha Dhaka jAtA hai-dharmAcaraNa karane meM manuSyoMke pariNAma nahIM lagate; parantu jisa prakAra jamInameM pahilese hI uge huye vRkSa meghakI sahAyatAse vRddhiko prApta ho jAte haiM aura nAnA prakArake phaloMko pradAna karate haiM, usIprakAra zuddhacidrUpake dhyAnake dvArA karmoMke naSTa ho jAnese dharma bhI vRddhiko prApta ho jAtA hai aura usase jIvoMko aneka prakArake kalyANoMkI prApti hotI hai / / 9 / / yathA balAhakavRSTerjAyate haritAMkurAH / tathA muktiprado dharmaH zuddhacidrapaciMtanAt // 10 // arthaH-jisa prakAra meghase bhUmike andara hare hare aMkura
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 ] [ tatvajJAna taraMgiNIM utpanna hote haiM, usIprakAra zuddhacidrUpake cintavana karanese mukti pradAna karanevAlA dharma bhI utpanna hotA hai- arthAt zuddhacidrUpake dhyAna se anupama dharmakI prApti hotI hai aura usakI sahAyatA se jIva mokSa sukhakA anubhava karate haiM / / 10 / / vratAni zAstrANi tapAMsi nirjane nivAsamatarbahiH saMgamocanaM / maunaM kSamAtApanayogadhAraNaM circitayAmA kalayana zivaM zrayet // 11 // artha :- jo vidvAna puruSa zuddhacidrUpake citavanake sAtha vratoMkA AcaraNa karatA hai, zAstroMkA svAdhyAya, tapakA ArAdhana, nirjanavana meM nivAsa bAhya abhyaMtara parigrahakA tyAga, mauna, kSamA aura AtApana yoga dhAraNa karatA hai, use hI mokSalakSmIkI prApti hotI hai / bhAvArtha : - cAhe kitanA bhI vratoMkA AcaraNa, zAstroMkA svAdhyAya, tapakA ArAdhana, nirjana vanameM nivAsa, bAhya abhyaMtara donoM prakArake parigrahakA tyAga, mauna, kSamA aura AtApana yogako dhAraNa karo, jaba taka unake sAtha sAtha zuddhacidrUpakA cintavana na hogA taba taka unase kabhI bhI mokSa sukha prApta nahIM hogA, isaliye mokSAbhilApiyoMko cAhiye ki ki ve vrata Adike AcaraNake sAtha avazya zuddhacidrUpakA citavana kareM / / 11 / / zuddhacipake raktaH zarIrAdiparAGmukhaH / rAjyaM kurvanna bandheta karmaNA bharato yathA // 12 // artha : - jo puruSa zarIra, strI, putra Adi se mamatva chor3akara zuddhavidrUpa meM anurAga karanevAlA hai, vaha rAjya karatA huA bhI karmose nahIM ba~dhatA jaise ki cakravartI rAjA bharata / bhAvArtha:- - bhagavAna RSabhadeva ke putra cakravartI rAjA bharata
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavAM adhyAya ] [ 135 cha khaNDa pRthvIke zAsaka the, battIsa hajAra mukuTabaddha rAjA unake sevaka, chyAnabe hajAra AjJAkAriNI rAniyA~ aura bhI hAthI, ghor3A Adi lAkhoM karor3oM the; tathApi unakA sivAya zuddhacidrUpake jarA bho kisI meM anurAga nahIM thA / ve sadA sabase pagaGamukha rahate the, imaliye jisa samaya ve parigrahase sarvathA mamatvarahita ho tapovana gaye usa samaya munirAja hote hI unheM kevalajAna ho gayA aura samasta karmoMkA nAza kara ve mokSazilA para jA virAje, usIprakAra bharata cakravartIke samAna jo manuSya zarIra Adime mamatva na kara zuddhacidrUpa meM prema karatA hai, vaha rAjya kA bhoga karatA huA bhI karmoMse nahIM vandhatA aura mokSa sukhakA anubhava karatA hai / / 12 / / smaran svazuddhacidrapaM kuryAtkAryazanAnyapi / tathApi na hi badhyate dhImAnazubhakarmaNA // 13 / / arthaH-Atmika zuddhacidrUpako smaraNa karatA huA buddhimAna purupa yadi saikar3oM bhI anya kArya kare tathApi usakI AtmAke sAtha kisI prakAra ke azubha karmakA vandha nahIM hotA / bhAvArthaH-bandhake honemeM mamatva kAraNa hai / saikar3oM kArya karane para bhI yadi para padArthoma kisI prakAra kI mamatA nahIM ho to kadApi vandha nahIM ho sakatA / / 13 / / rogeNa pIDito dehI yaSTimuSTayAditADitaH / baddho rajvAdibhirduHkhI na cidrapaM nijaM smaran // 14 // arthaH - jo manuSya sva zuddhacidrUpakA smaraNa karanevAlA hai cAhe vaha kaise bhI rogase pIr3ita kyoM na ho, lAThI purkose, tAr3ita aura rasrI Adise bhI kyoM na bandhA huA ho use jarA bhI kaleza nahIM hotA / arthAt vaha yaha jAnakara ki-ye
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 / [ tattvajJAna taraMgiNI sArI vyAdhiyAM zarIra meM hotI haiM mere zuddhacidrUpameM nahIM aura zarIra mujhase sarvathA bhinna hai-raMcamAtra bhI duHkhakA anubhava nahIM karatA / / 14 / / / bubhukSayA ca zItena vAtena ca pipAsayA / Atapena bhavennAtoM nijacipaciMtanAt // 15 // arthaH-Atmika zuddhacidrUpake cintavanase manuSyako bhUkha, ThaMDa, pavana, pyAsa aura AtApakI bhI bAdhA nahIM hotI / ( bhUkha AdikI bAdhA hone para bhI vaha Ananda hI mAnatA harSoM na jAyate stutyA viSAdo na svaniMdayA / svakIyaM zuddhacidrapamanyahaM smarato'ginaH // 16 // arthaH-jo pratidina svakIya zuddhacidrUpakA smaraNa dhyAna karatA hai use dUsare manuSyoMse apanI stuti sunakara harSa nahIM hotA aura nindA sunakara kisI prakArakA vipAda nahIM hotAnindA stuti donoM dazAmeM vaha madhyastharUpase rahatA hai / / 16 / / rAgadveSau na jAyete paradravye gatAgate / zubhAzurbhe'ginaH zuddhacidrapAsaktacetasaH / / 17 / / arthaH-jisa manuSyakA citta zuddhacidrUpameM Asakta hai vaha strI, putra Adi paradravyake cale jAne para dveSa nahIM karatA aura unakI prAptimeM anurakta nahIM hotA tathA acchI-burI bAtoMke prApta ho jAne para bhI use kisI prakArakA rAgadveSa nahIM hotA / / 17 / / na saMpadi pramodaH syAt zoko nApadi dhImatAM / aho svinsarvadAtmIyazuddhacidrapacetasAM // 18 // arthaH-sadA nija zuddhacidrUpameM mana lagAnevAle buddhimAna
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavAM adhyAya / [ 137 saMpattike prApta ho jAne para harSa aura vipattike Ane para viSAda nahIM hotA-ve saMpatti aura vipattiko samAna rUpase mAnate haiM / / 18 / / svakIyaM zuddhacidrUpaM ye na muMcaMti sarvadA / gacchaMto'pyanyalokaM te samyagabhyAsato na hi // 19 // tathA kuru sadAbhyAsaM zuddhacipaciMtane / saMkleze maraNa cApi tadvinAzaM yathaiti na // 20 // arthaH-jo mahAnubhAva Atmika zuddhacidrUpakA kabhI tyAga nahIM karate ve yadi anya bhavameM bhI cale jAe~ to bhI unake zuddhacidrUpakA abhyAsa nahIM chUTatA / pahile bhavameM jaisI unakI zuddharUpameM lInatA rahatI hai vaisI ho banI rahatI hai, isaliye he Atman ! tu zuddhacidrUpake dhyAnakA isa rUpase sadA abhyAsa kara, jisase ki bhayaMkara duHkha aura maraNake prApta ho jAne para bhI usakA vinAza na ho-vaha jyoMkA tyoM banA rahe / / 19-20 / / vadannanyairhasan gacchan pAThayannAgamaM paThan / AsanaM zayanaM kurvana zocanaM rodanaM bhaya // 21 // bhojanaM krodhalobhAdi kurvan karmavazAt sudhIH / na muMcati kSaNArddha sa zuddhacipaciMtanaM // 22 // arthaH-jo puruSa buddhimAna haiM-yathArthameM zuddhacidrUpake svarUpake jAnakAra haiM ve karmoke kaMdameM pha~sakara bolate, ha~sate, calate, Agamako par3hAte, par3hate, baiThate, zote, zoka karate, rote, Darate, khAte, pIte aura krodha lobha, Adiko bhI karate huye ta. 18
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ] | tattvajJAna taraMgiNI kSaNabharake liye bhI zuddhacidrUpake svarUpase vicalita nahIM hote-pratikSaNa ve zuddhacidrUpakA hI citavana karate rahate haiM / / 21-22 / / iti mumukSubhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNa viracitAyAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrUpaM smarannanyakArya karotIti pratipAdakazcaturdazo'dhyAyaH / / 14 // isa prakAra mokSAbhilApI bhaTTAraka jJAnabhUpaNa dvArA viracita tattvajJAna taraMgiNI meM "zuddhacidrUpakA dhyAna karatA huA bhI yaha jIva anya kArya karatA rahatA hai" isa bAtako batalAnevAlA caudahavA~ adhyAya samApta huA // 14 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ adhyAya zuddhacidrUpakI prAptike liye para dravyoMke tyAgakA upadeza gRhaM rAjyaM mitraM janaka jananI bhrAtR putraM kalatraM suvarNa ratnaM vA purajanapadaM vAhanaM bhUSaNaM vai / khasauyaM krodhAdyaM vasanamazanaM cittavAkkAyakarmavidhA muMcet prAjJaH zubhamapi nijaM zuddhacidrapalabdhyai // 1 // artha:-buddhimAna manuSyoMko zuddhacidrUpakI prApti karane ke liye zubha hone para bhI apane ghara, rAjya, mitra, pitA, mAtA, bhAI, putra, strI, svarNa, ratna, pura, janapada, savArI, bhUSaNa, indriyajanya sukha, krodha, vastra aura bhojana Adiko mana, vacana aura kAyame sarvathA tyAga dene cAhiye / __bhAvArthaH- yadyapi saMsAra meM ghara, rAjya, mitra, pitA, mAtA, bhAI, putra, strI, svarNa, ratna, pura, nagara, savArI, indriyajanya sukha Adise bhI kAma calatA hai aura zubha bhI hai; parantu zuddhacidrUpakI prApti meM bAdhaka haiM / jaba taka inakI ora dhyAna rahatA hai taba taka kadApi zuddhacidrUpakI prApti nahIM ho sakatI, isaliye vidvAnoMko cAhiye ki ve zuddha cidrUpakI prAptike liye ghara, rAjya AdikA sarvathA tyAga kara deM / / 1 / / sutAdau bhAryAdau vapupi sadane pustaka dhane purAdau maMtrAdau yazasi paThane rAjyakadane / gavAdI bhaktAdau suhRdi divi vAhe khaviSaye kudhameM vAMchA syAt suratarumukhe mohavazataH / / 2 // arthaH-isa dIna jIvakI mohake vazase putra, putrI, strI, mAtA, zarIra, ghara, pustaka, dhana, pura, nagara, maMtra, kIrti,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ] [ tattvajJAna taraMgiNI granthoMkA abhyAsa, rAjya, yuddha, gau, hAthI, bhojana, mitra, svarga savArI, indriyoMke viSaya, kudharma aura kalpavRkSa AdimeM vAMchA hotI hai / bhAvArtha:- -jaba taka isa jIvake mohakA udaya rahatA hai taba taka yaha putra, putrI, strI, zarIra Adi parapadArthoMko apanAtA rahatA hai aura unake phaMde meM pha~sakara Atmika zuddhacidrUpako sarvathA bhUlA detA hai; parantu mohake nAza hote hI ise apane parAyekA jJAna ho jAtA hai, isaliye usa samaya, putra, dhana Adi padArthoM kI ora yaha jhAMkakara bhI nahIM dekhatA / / 2 / / -- kiM paryAyairvibhAvaistatra hi cidacittAM vyaJjanArthAbhidhAnaiH rAgadvepAptibIjairjagati paricitaiH kAraNaiH saMsRtezva / matvaivaM tvaM cidAtman parihara satataM ciMtanaM maMkSu teSAM zuddhe dravye citi sve sthitimacalatayAMtardRzA saMvidhehi // 3 // artha:- he cidAtman ! saMsArameM cetana aura acetanakI jo artha aura vyaMjanaparyAya mAlUma par3a rahI haiM ve saba svabhAva nahIM vibhAva haiM, niMdita haiM, rAgadveSa Adiko aura saMsArakI kAraNa haiM, aisA bhale prakAra nizcaya kara tU inakA vicAra karanA chor3a de aura Atmika zuddhacidrUpako apanI antardRSTi se bhale prakAra pahicAna kara usImeM nizcalarUpa se sthiti kara / bhAvArtha:- yadi koI apanA hai to zuddhacidrUpa hI hai zuddha cidrUpase bhinna koI padArtha apanA nahIM, rAga-dveSa, matijJAna aura naranAraka Adi paryAyoMko apane mAnanA bhUla hai; kyoMki ye vibhAvaryAya haiM svabhAva nahIM, mahAniMdita haiM / inako apanAnese rAgadveSakI utpatti hotI hai aura saMsArameM bhramaNa
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ adhyAya ] [ 141 karanA par3atA hai, isaliye jo jIva nirAkulatAmaya sukhake abhilASI haiM unheM cAhiye ki ve zarIra Adi paryAyoMkA citavana karanA chor3a deM aura Atmika zuddhacidrUpameM prema kareM // 3 // svarNaratnaihaiH strIsutarathazivikAzvebhabhRtyairasaMkhyaibhUSAvastraiH sragAthairjanapadanagaraizvAmaraiH siMhapIThaiH / chtrairvicitrairvrtrshynairbhaajnaibhojnaishc labdhaiH pAMDityamukhyairna bhavati puruSo vyAkulastItramohAt / / 4 / / arthaH--yaha puruSa mohakI tIvratAse AkulatAke kAraNasvarUpa bhI svarNa, ratna, ghara, strI, putra, ratha, pAlakI, ghor3e, hAthI, mRtya, bhUSaNa, vastra, mAlA, deza, nagara, camara, siMhAsana, chatra, astra, zayana, bhojana aura vidvattA Adise vyAkula nahIM hotA / bhAvArthaH -- jahAM cittako AkulatA nahIM rahatI, vahI zAMti milatI hai / svarNa, ratna, ghara, strI Adi padArthokI prApti-aprAptimeM citta sadA vyAkula banA rahatA hai, isalie unako apanAnese AtmA nirAkula nahIM ho sakatA; parantu yaha jIva mohakI tIvratAse aisA mUr3ha ho rahA hai ki svarNa, strI, putra Adi padArthoM ke apanAnese ananta kaSTa bhogane para bhI yaha jarA bhI kaSTa nahIM mAnatA, unase rattIbhara bhI isakA citta vyAkula nahIM hotA / / 4 / / raigobhAryAH sutAvA gRhavasanarathAH kSetradAsIbhaziSyAH karpUrAbhUSaNAdyApaNavanazivikA vandhumitrAyudhAdyAH / maMcA vApyAdi bhRtyAtapaharaNakhagAH sUryapAtrAsanAdyAH duHkhAnAM hetavo'mI kalayati vimattiH saukhyahetUna kilatAn // 5 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 ] [ tattvajJAna taraMgiNI arthaH - dekho ! isa buddhizUnya jIvako samajhadArI ! jo dhana, gAya, strI, putrI, azva, ghara, vastra, ratha, kSetra, dAsI, hAthI, ziSya, kapUra, AbhUSaNa, dukAna, vana, pAlakI, bandhu, mitra, Ayudha, mAMca ( palaMga ) bAvar3I, mRtya, chatra, pakSI, sUrya, bhAjana aura Asana Adi padArtha duHkhake kAraNa haiM, jinheM apanAne se jarA bhI sukha nahIM milatA / unheM yaha sukhake kAraNa mAnatA hai / apane mAna rAta dina unako prApta karaneke liye prayatna karatA rahatA hai / / 5 / / haMsa ! smarasi dravyANi parANi pratyahaM yathA / tathA cet zuddhacidrapaM muktiH kiM te na hastagA // 6 // arthaH- he Atman ! jisa prakAra pratidina tUM paradravyoM kA smaraNa karatA hai, strI, putra, Adiko apanA mAna unhIM kI citAmeM magna rahatA hai, usIprakAra yadi tUM zuddhacidrUpakA bhI smaraNa kare - usIke dhyAna aura cintavanameM apanA samaya vyatIta kare to kyA tere liye mokSa samIpa na raha jAya ? arthAt tU bahuta zIghra ho mokSa sukhakA anubhava karane laga jAya / / 6 / / lokasya cAtmano yatnaM raMjanAya karoti yat / taccennirAkulatvAya tarhi dUre na tatpadaM // 7 // arthaH - jisa prakAra yaha jIva apane aura lokake raMjAyamAna karaneke liye pratidina upAya karatA rahatA hai, usI prakAra yadi nirAkulatAmaya - mokSa sukhakI prApti ke liye upAya kare to vaha mokSa sthAna jarA bhI usake liye dUra na rahe - bahuta jaldI prApta ho jAya // 7 // raMjane pariNAmaH syAd vibhAvo hi cidAtmani / nirAkule svabhAvaH syAt taM vinA nAsti satsukhaM // 8 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA adhyAya ] [ 143 arthaH-apane aura parake raMjAyamAna karanevAle cidAtmA meM jo jIvakA pariNAma lagatA hai vaha to vibhAvapariNAma hI hai aura nirAkula zuddhacidrUpameM jo lagatA hai vaha svabhAvapariNAma hai tathA isa pariNAmase hI sacce sukha kI prApti hotI haiusake binA kadApi saccA sukha nahIM mila sakatA / / 8 / / saMyogaviprayogau ca rAgadvepau sukhAsukhe / tadbhave'trabhave nityaM dRzyete tad bhavaM tyaja // 9 // arthaH--kyA to yaha bhava aura kyA para bhava ? donoM bhavoMmeM jIvako saMyoga, viyoga, rAgadveSa aura sukha-duHkhakA sAmanA karanA par3atA hai, isaliye he Atman ! tU isa saMsArakA tyAga kara de / bhAvArthaH- ipTa strI-putra Adise milApa honA saMyoga hai aura unase judAIkA nAma viyoga hai / para padArthoMse prema karanA rAga aura vaira rakhanA dveSa hai / iSTa padArthoM ke sambandhase AtmAmeM kucha zAMti honA sukha aura azAMtikA honA duHkha hai / ye saba bAteM isa bhava-parabhava donoM bhavoMmeM pratyakSa dekhane meM AtI haiM aura inake sambandhase sadA pariNAmoMmeM vikalatA banI rahatI hai isaliye he Atman ! yadi tU nirAkulatAmaya sukha kA anubhava karanA cAhatA hai to tUM usake mUla kAraNa saMsArakA hI sarvathA tyAga kara de-mokSa sthAnako apanA dhara banA / / 9 / / zAstrAd guroH sadharmAdenimutpAdya cAtmanaH / tasyAvalambanaM kRtvA tiSTha muMcAnyasaMgatiM // 10 // arthaH-zAstra, sadguru aura sAdharmI bhAiyoMse apanI AtmAkA vAstavika svarUpa pahicAnakara usI ( AtmA )kA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 } [ tattvajJAna taraMgiNI avalaMbana kara, usIke svarUpakA manana, dhyAna aura cintavana kara, para padArthoMkA saMsarga karanA chor3a de-unheM apane mata mAna // 10 // avazyaM ca paradravyaM nazyatyeva na saMzayaH / tadvinAze vidhAtavyo na zoko dhImatA kvacit // 11 // arthaH-jo paradravya hai unakA nAza avazya hotA hai / koI bhI usake nAzako nahIM roka sakatA, isaliye jo puruSa buddhimAna haiM--svadravya aura paradravyake svarUpake bhale prakAra jAnakAra haiM unheM cAhiye ki ve unake nAza hone para kabhI kisI prakArakA zoka na kareM // 11 / / tyaktvA mAM cidacitsaMgA yAsyatyeva na saMzayaH / tAnahaM vA ca yAsyAmi tatprItiriti me vRthA // 12 // arthaH-ye cetana-acetana donoM prakArake parigraha avazya mujhe chor3a deMge aura maiM bhI sadA kAla inakA saMga nahIM de sakatA, mujhe bhI ye avazya chor3a dene par3ege / isaliye merA inake sAtha prema karanA vyartha hai / bhAvArthaH-strI-putra Adi cetana svarNa ratna Adi acetana parigraha yadi sadA kAla mere sAtha rahe aura maiM sadA kAla inake sAtha rahU~ taba to inake sAtha merA prema karanA ThIka hai, parantu merA to inake sAtha jitane dinoMkA sambandha hai utane dinoMkA hai-avadhike pUrNa ho jAne para na maiM adhika kAla taka inake sAtha raha sakatA hU~ aura na ye hI mere sAtha raha sakate haiM, isaliye merA inheM apanAnA, inake sAtha prema karanA niSprayojana hai / / 12 / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ adhyAya / [ 145 pustakairyatparijJAnaM paradravyasya me bhavet / taddheyaM kiM na heyAni tAni tattvAvalaMbinaH // 13 / / artha:-maiM aba tattvAvalambI ho cukA hUM-apanA aura parAyekA mujhe pUrNa jJAna ho cukA hai, isaliye zAstroMse utpanna huA paradravyoMkA jJAna bhI jaba mere liye heya-tyAgane yogya hai taba una paradravyoMke grahaNakA to avazya hI tyAga honA cAhiye unakI ora jhAMkakara bhI mujhe nahIM dekhanA cAhiye / bhAvArthaH-yadyapi AtmasvarUpake jAnane ke liye zAstra aura guru Adike upadezase paradravyake svarUpakA jJAna karanA par3atA hai; parantu jisakI dRSTi sarvathA zuddhacidrUpakI ora jhuka gaI hai-jo tattvAvalaMbI ho gayA hai usake liye jaba pustakoMse hotA paradravyakA jJAna bhI heya hai-tyAgase yogpa hai ( kyoMki vaha zuddhacidrUpakI prAptimeM bAdhaka hai ) taba use paradravyoMkA to sarvathA tyAga kara denA hI cAhiye ; kyoMki ve zuddhacidrUpakI prAptimeM balavAna bAdhaka haiM-paradravyoMke apanAnese to zuddhacidrUpakI prApti kabhI ho hI nahIM sakatI / / 13 / / svarNairatnaiH kalatraiH sutagRhavasanairbhUSaNa rAjyakhAthaigohastyazvaizca padgaiH rathavarazivikAmitramiSTAnnapAnaiH / ciMtAratnai nidhAnaH sRratarunivahaiH kAmadhenvA hi zuddhacidraprApti vinAMgI na bhavati kRtakRtyaH kadA kvApi ko'pi // 14 // arthaH-koI bhI prANI kyoM na ho jaba taka use zuddhacipakI prApti nahIM hotI taba taka cAhe usake pAsa svarNa, ratna, strI, putra, ghara, vastra, bhUSaNa, rAjya, indriyoMke uttamottama bhoga, gAya, hAthI, azva, padAtisenA, ratha, pAlakI, ta. 19
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ] [ tattvajJAna taraMgiNI mitra, mahAmipTa annapAna, cintAmaNi ratna, khajAne, kalpavRkSa, aura kAmadhenu Adi agaNita padArtha kyoM na maujUda hoM, unase vaha kahIM kisI kAla meM bhI kRtakRtya nahIM ho sakatA / / bhAvArthaH --- svarNa, ratna, hAthI, ghor3e Adi mAMsArika padArtha asthira haiM-sadAkAla vidyamAna nahIM raha sakate aura para haiM; parantu zuddhacidrUpa zAzvata hai kabhI bhI inakA nAza nahIM ho sakatA aura nija hai, isaliye svarNa Adi padArthoke prApta ho jAne para bhI manuSya kRtakRtya nahIM ho sakatA-saMsArameM use bahutase kArya karaneke liye bAkI raha jAte haiM; kintu jisa samaya zuddhacidrUpakI prApti ho jAtI hai usa samaya koI kAma karane ke liye bAkI nahIM rahatA / zuddhacidrUpakA svAmI jIva sadAkAla nirAkulatAmaya zAzvata sukhakA anubhava karatA rahatA hai / / 14 / / paradravyAsanAbhyAsaM kurvan yogI niraMtaraM / / karmA gAdiparadravyaM muktvA kSipraM zivI bhavet / / 15 / / artha:-niraMtara paradravyoMke tyAgakA cintavana karanevAlA yogI zIghra hI karma aura zarIra Adi paradravyoMse rahita ho jAtA hai aura paramAtmA vana mokSamukhakA anubhava karane lagatA hai / / 15 / / kAraNaM karmabandhasya paradravyasya ciMtanaM / svadravyasya vizuddhasya tanmokSasyaiva kevalaM // 16 / / arthaH-strI, putra Adi paradravyoMke cintavanase kevala karma bandha hotA hai aura svadravya-vizuddhacidrUpake cintavana karanese kevala mokSasukha hI prApta hotA hai-saMsAra meM bhaTakanA nahIM par3atA / / 16 / /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ adhyAya } prAdurbhavanti niHzeSA guNAH svAbhAvikAzcitaH / dopA nazyaMtyaho sarve paradravyaviyojanAt // 17 // arthaH---samasta paradravyoMke tyAgase-unheM na apanAnesa AtmAke svAbhAvika guNa-kevalajJAna Adi prakaTa hote haiM aura dopoMkA nAza hotA hai / / 17 / / / samastakarmadehAdiparadravyavimocanAt / / zuddhasvAtmopalabdhiryA sA muktiriti kathyate // 18 // arthaH-karma aura zarIra Adi paradravyoMke sarvathA tyAgase zuddhacidrUpakI prApti hotI hai aura use hI yatigaNa mokSa kahakara pukArate haiM / bhAvArtha:--samasta karmoMkA nAza ho jAnA mokSa batalAyA hai aura vahI vizuddhacidrUpa hai; kyoMki vizuddhacidrUpakI prApti samasta karmoke nAzase hotI hai, isaliye vizuddha cidrUpa aura mokSake nAma meM bheda hone para bhI arthameM kucha bhI bheda nahIM ataH svazuddhacidrapalabdhaye tattvavinmuniH / / vapupA manasA vAcA paradravyaM parityajet // 19 // arthaH -- isaliye jo munigaNa bhale prakAra tattvoMke jAnakAra haiM sva aura parakA bheda pUrNarUpase jAnate haiM, ve vizuddha cidrUpakI prAptike liye mana, vacana aura kAyase paradravyakA sarvathA tyAga kara dete haiM---unameM jarA bhI mamatva nahIM karate / / 19 / / dikcelako hastapAtro nirIhaH sAmyArUDhastattvavedI tapasvI / maunI kauMdhebhasiMho vivekI siddhayai syAtsve citsvarUpe'bhiraktaH // 20 // __ arthaH-jo muni digambara, pANipAvavAle, samasta
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 ] [ tattvajJAna taraMgiNI prakArakI icchAoMse rahita, samatAke avalaMbI, tattvoMke vettA, tapasvI, maunI, karmarUpI hAthiyoMke vidAraNa karane meM siMha, vivekI aura zuddhacidrUpameM lIna haiM ve hI paramAtmapada prApta karate haiM--ve hI Izvara kahe jAte haiM, anya nahIM / / 20 / / iti mumukSubhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNa viracitAyAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrUpaM labdhyai paradravyatyAga pratipAdakaH paMcadazo'dhyAyaH // 15 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA viracita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrUpakI prAptike liye paradravyoMke tyAgakA pratipAdana karanevAlA pandrahavA~ adhyAya samApta huA // 15 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ adhyAya zuddhacidrUpakI prAptike liye nirjana sthAnakA upadeza sadbuddheH pararaMjanAkulavidhityAgasya sAmyasya ca granthArthagrahaNasya mAnasavacorodhasya bAdhAhateH / rAgAdityajanasya kAvyajamatezveto vizuddharapi hetuH svotthasukhasya nirjanamaho dhyAnasya vA sthAnakaM // 1 // arthaH--uttamajJAna, parako raMjAyamAna karanemeM AkulatAkA tyAga, samatA, zAstroMke arthakA grahaNa, mana aura vacanakA nirodha, bAdhA-vighnoMkA nAza, rAgadveSa AdikA tyAga, kAvyoMmeM buddhikA laganA, manakI nirmalatA, Atmika sukhakA lAbha aura dhyAna, nirjana ekAnta sthAnake Azraya karanese hI hotA hai / bhAvArtha:-jaba taka uttama jJAna, samatA, zAstra, dhyAna aura uttama Atmika sukha Adi prApta nahIM hote taba taka kisI prakArase AtmAko zA~ti nahIM mila sakatI aura unakI prApti ekAMta sthAnake Azrayase hI hotI hai, isaliye jo manuSya uttama jJAna Adike abhilASI haiM unheM cAhiye ki ve pavitra aura ekAMta sthAnakA avazya Azraya kareM / / 1 / / pArzvavayaM ginA nAsti kenacinme prayojanaM / mitreNa zatraNA madhyavartinA vA zivArthinaH // 2 // arthaH-maiM zivArthI hUM-apanI AtmAko nirAkulatAmaya sukhakA AsvAda karAnA cAhatA hUM, isaliye mujhe zatru, mitra aura madhyastha kisI bhI pAsa meM rahanevAle jIvase koI prayojana nahIM arthAt pAsameM rahanevAle jIva, mitra, zatru aura madhyastha saba mere kalyANake bAdhaka haiM / / 2 / /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 } [ tattvajJAna taraMgiNI indro vRddhau samudraH saridamRtabalaM varddhate meghavRSTemahAnAM karmabandho gada hava puruSasyAmabhukteravazyaM / nAnAvRttAkSarANAmavanivaratale chaMdasAM prastarazca duHkhaudhAgo vikalpAtravavacanakulaM pArzvavayaginAM hi // 3 // arthaH - jisa prakAra candramAke saMbaMdhase samudra, varSAse nadIkA jala, mohake sambandhase karmabandha, kacce bhojanase puruSoMke roga aura nAnA prakArake chandake akSaroMse zobhita chandoMke samvandhase prastAra vRddhita hote haiM, usI prakAra pArzvavartI ( najadIkavartI ) jIvoMke sambandhase nAnA prakAra ke duHkha aura vikalpamaya vacanoMkI vRddhi hotI hai / bhAvArtha:-- jisa prakAra samudrakI vRddhi meM candramA, nadIke jalakI baDhavAroMmeM medha, karmabandha meM moha, rogakI vRddhi meM apakva bhojana aura chandoMkI racanAyeM prastAra kAraNa haiM, usI prakAra pArzvavartI jIvoMkA sambandha nAnA prakArake duHkhoMke dene aura pariNAmoMke vikalpamaya karanemeM kAraNa hai, isaliye kalyANake abhilASiyoMko vaha sarvathA varjanIya hai / / 3 / / vRddhi yAtyedhaso bahirvRddhau dharmasya vA tRSA / ciMtA saMgasya rogasya pIDA duHkhAdi saMgateH // 4 // artha :- jisa prakAra Indhanase agnikI, dhupase pyAsakI, parigrahase cintAkI aura rogase pIr3AkI vRddhi hotI hai, usI prakAra prANiyoMkI saMgatise pIr3A aura duHkha Adi sahana karane par3ate haiM / 4 // vikalpaH syAjjIve nigaDanagajaMbAlajaladhi pradAvAgnyAtApa pragada himatAjAlasadRzaH / varaM sthAnaM chetrIpaviravikarAgasti jaladAgadajvAlAzastrI samamatibhide tasya vijanaM // 5 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavAM adhyAya / arthaH-jIvoMke vikalpa-ver3I, parvata, kIcar3a, samudra, dAvAgnikA saMtApa, roga, zItalatA aura jAlake samAna hote haiM, isaliye unake nAzake liye chainI, vajra, sUrya, agastya nakSatra, megha, auSadha, agni aura charIke samAna nirjana sthAnakA hI Azraya karanA ucita hai / ___ bhAvArtha:-jisa prakAra ber3Ike kATanemeM chainI, parvatake khaMDa karanemeM vajra, kIcar3ake sukhAne meM sUrya, samudra ke jalako zuSka karane meM agastya RSi, vanAgnike bujhAne meM megha, rogake nAza karane meM auSadhi, zItalatA naSTa karane meM agni aura jAlake kATanemeM churI kAraNa hai / binA chainI Adike ber3I AdikA phanda kaTa nahIM sakatA, usI prakAra vikalpoMke nAza karane meM nirjana sthAna kAraNa hai / nirjana sthAnakA vinA Azraya kiye vikalpa kabhI nahIM haTa sakate / / 5 / / tapasAM vAhya bhUtAnAM viviktazayanAsanaM / mahattapo guNodbhaterAgatyAgasya hetutaH // 6 // arthaH-bAhya tapoMmeM viviktazayanAsana (ekAMta sthAnameM monA aura baiThanA ) tapako mahAna tapa batalAyA hai; kyoMki isake ArAdhana karanese AtmAmeM guNoMkI pragaTatA hotI hai aura mohakA nAza hotA hai / bhAvArthaH-anazana, avamaudarya, vattiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayanAsana aura kAyaklezake bhedase vAhya tapa chai prakArakA hai; parantu una sabameM uttama aura mahAna tapa viviktazayanAsana hI hai; kyoMki isake ArAdhana karanese AtmAmeM nAnA prakArake guNoMkI prakaTatA aura samasta mohakI nAsti hotI hai / / 6 / / kAciccitA saMgatiH kenacicca rogAdibhyo vedanA tIvranidrA / prAdubhatiH krodhamAnAdikAnAM mUrchA jJeyA dhyAnavidhvaMsinI ca // 7 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 ] [ tattvajJAna taraMgiNI arthaH - strI, putra AdikI ciMtA, praNiyoMke sAtha saMgati roga Adise vedanA, tIvranidrA aura krodha, mAna Adi kaSAyoMkI utpatti honA mUrchA hai aura isa mUcrchAse dhyAnakA sarvathA nAza hotA hai / bhAvArtha: strI, putra Adi mere haiM / isa prakArake pariNAmakA nAma mUrcchA hai, isaliye isase manuSyako nAnA prakArakI ciMtAyeM, prANiyoMke sAtha saMgati, roga Adise tIvra vedanA, adhika nindrA, krodha, mAna, mAyA Adi kaSAyoMkI utpatti hotI hai tathA dhyAnakA nAza hotA hai - mUrcchita manuSya kisI prakArakA dhyAna nahIM kara sakatA / / 7 / / - saMgatyAgo nirjanasthAnakaM ca tavajJAnaM sarvaciMtAvimuktiH / nirbAdhatvaM yogarodho munInAM muktayai dhyAne hetavo'mI niruktAH ||8|| arthaH-bAhya-abhyaMtara donoM prakArake parigrahakA tyAga, ekAMta sthAna, tattvoMkA jJAna, samasta prakArakI citAoMse rahitapanA, kisI prakArakI bAdhAkA na honA aura mana, vacana tathA kAyake vaza karanA ye vyAnake kAraNa haiM aura inakA Azraya karanese muniyoMko mokSakI prApti hotI hai // 8 // vikalpaparihArAya saMgaM muJcati dhIdhanAH / saMgatiM ca janaiH sAddha kArya kiMcit smaraMti na // 9 // arthaH- jo manuSya buddhimAna haiM- sva aura parake svarUpake jAnakAra hokara apanI AtmAkA kalyANa karanA cAhate haiM, ve saMsAra ke kAraNasvarUpa vikalpoM ke nAza karaneke liye bAhyaabhyaMtara donoM prakAra ke parigrahakA lyAga kara dete haiM, dUsare manuSyoMkI saMgati aura kisI kAryakA cintavana bhI nahIM karate / / 9 / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ adhyAya ! vRzcikA yugapatspRSTAH pIDayaMti yathAMginaH / vikalpAzca tathAtmAnaM teSu satsu kathaM sukhaM // 1 . 11 : arthaH- jisa prakAra zarIra para eka sAtha lage hue aneka vicchu prANIko kATate aura duHkhita banAte haiM, usI prakAra aneka prakAra ke vikalpa bhI AtmAko burI taraha dukhAte haiM | jarA bhI zAMtikA anubhava nahIM karane dete, isalie una vikalpoM kI maujUdagI meM AtmAko kaise sukha ho sakatA hai ? vikalpoM ke jAla meM pha~sakara rattIbhara bhI yaha jIva sukhakA anubhava nahIM kara sakatA / / 10 / / bAhya saMgatisaMgasya tyAge cenme paraM sukhaM / antaH saMgatisaMgasya bhavet kiM na tato'dhikaM // 11 // artha :- jaba mujhe bAhya saMgatike tyAgase hI parama sukhakI prApti hotI hai taba antaraMga saMgatike tyAgase to aura bhI Adi bAhya padArthoM kI putra adhika sukha milegA / bhAvArtha:- -jaba mujhe strI, saMgatike tyAgase hI parama sukha Adi antaraMga padArthoMkI saMgatike tyAgase to usase bhI adhika prApta hotA hai, taba rAgadveSa sukha milegA / / 11 / / | 153 -- bAhyasaMgatisaMgena sukhaM manyeta mRDhadhIH / tatyAgena sudhIH zuddhacidrUpadhyAna hetunA / / 12 / / arthaH - jo puruSa mugdha haiM - apanA-parAyA jarA bhI bheda nahIM jAnate / ve bAhya padArthoMkI saMgati se apaneko mukhI mAnate haiM, parantu jo buddhimAna haiM - tattvoMke bhale prakAra vettA haiM, ve yaha jAnakara ki saMgatikA tyAga hI zuddhacidrUpake dhyAna meM ta. 20
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 ] [ tattvajJAna taraMgiNI kAraNa hai-usake tyAgase hI zuddhacidrUpakA dhyAna ho sakatA hai, bAhya padArthoMkA sahavAsa na karanese hI apaneko sukhI mAnate haiM / / 12 / / avamaudaryAtsAdhyaM viviktazayyAsanAdvizeSeNa / adhyayanaM sadhyAnaM mumukSumukhyAH paraM tapaH kuryuH // 13 // arthaH---jo puruSa mumukSuoMmeM mukhya haiM / vahuta jaldI mokSa jAnA cAhate haiM unheM cAhie ki ve avamaudarya aura viviktazayyAsanakI sahAyatAse niSpanna dhyAnake sAtha adhyayana, svAdhyAyarUpa parama tapakA avazya ArAdhana kareM ! bhAvArthaH--dhyAna aura svAdhyAya tapa tabhI siddha ho sakate haiM, jaba avamaudarya ( thor3A AhAra karanA) aura viviktazayyAsana tapoMkA vizeSa rUpase Azraya kiyA jAya; kyoMki jo manuSya gariSTha yA bharapeTa bhojana karegA aura janasamudAyameM rahegA, vaha dhyAna aura svAdhyAya kadApi nahIM kara sakatA, isalie uttama puruSoMko svAdhyAya aura dhyAnakI siddhi ke lie Alasya na dabA baiThe, isa kAraNa vahuta kama AhAra aura ekAnta sthAnakA Azraya karanA cAhie / / 13 / / te vandyAH guNinaste ca te dhanyAste vidAMvarAH / vasaMti nirjane sthAne ye sadA zuddhacidrUtAH // 14 / / arthaH-jo manuSya zuddhacidrUpameM anurakta haiM aura usakI prAptike lie nirjana sthAnameM nivAsa karate haiM / saMsArameM ve hI vaMdanIka satkArake yogya, guNI, dhanya aura vidvAnoMke ziromaNi haiM arthAt uttama purupa unhIMkA Adara satkAra karate haiM aura unheM hI guNI, dhanya aura vidvAnoMmeM uttama mAnate haiM / / 14 / /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavAM adhyAya ] [ 155 nirjanaM sukhadaM sthAnaM dhyAnAdhyayanasAdhanaM / rAgadveSavimohAnAM zAtanaM sevate sudhIH // 15 // arthaH - yaha nirjana sthAna aneka prakArake sukha pradAna karanevAlA hai, dhyAna aura adhyayanakA kAraNa hai, rAga, dveSa aura mohakA nAza karanevAlA hai, isalie buddhimAna puruSa avazya usakA Azraya karate haiM / / 15 / / / sudhAyA lakSaNaM lokA vadanti bahudhA mudhA / bAdhAjaMtujanairmuktaM sthAnameva satAM sudhA // 16 // arthaH-loka sudhA ( amRta )kA lakSaNa bhinna hI prakArase vatalAte haiM; parantu vaha ThIka nahIM mithyA hai; kyoMki jahAM para kisI prakAra kI bAdhA, DAMsa, macchara Adi jIva aura jana samudAya na ho aise ekAnta sthAnakA nAma hI vAstava meM sudhA hai / bhAvArtha:- jo sukha denevAlA ho vahI sudhA ( amRta ) hai / zuddhacidrUpake abhilApiyoMko samasta prakArake upadravoMse rahita ekAnta sthAna sukha kA denevAlA hai, isalie unake lie vahI amRta hai aura lokakathita amRta, amRta nahIM hai / / 16 / / bhUmigRhe samudrAditaTe pitRvane vane / / guhAdau vasati prAjJaH zuddhaciddhyAnasiddhaye / / 17 // arthaH --- jo manuSya buddhimAna haiM ... hita-ahitake jAnakAra haiM, ve zuddhacidrUpake dhyAnakI siddhi ke lie jamInake bhItarI dharoMmeM, suraMgoMmeM, samudra, nadI Adike taToM para, smazAna bhUmiyoMmeM aura vana, guphA Adi nirjana sthAnoMmeM nivAsa karate hai / / 17 / / viviktasthAnakAbhAvAt yoginAM janasaMgamaH / teSAmAlokanenaiva vacasA smaraNena ca // 18 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 ] | tattvajJAna taraMgiNI jAyate manasaH spaMdastato rAgAdayo'khilAH / tebhyaH klezo bhavettasmAnnAzaM yAti vizuddhatA // 19 / / tayA vinA na jAyeta zuddhacidrapaciMtanaM / vinA tena na muktiH syAt paramAkhilakarmaNAM / / 20 / / tasmAdviviktasusthAnaM jJeyaM saMklezanAzanaM / mumukSuyoginAM mukteH kAraNaM bhavavAraNaM // 21 / / // catuHphalaM // arthaH ---ekAnta sthAnake abhAvase yogiyoMko janoMke saMghameM rahanA par3atA hai, isalie unake dekhane, vacana sunane aura smaraNa karanese unakA mana caMcala ho uThatA hai / manakI caMcalatAse vizuddhikA nAza hotA hai aura vizuddhike binA zuddhacidrUpakA citavana nahIM ho sakatA tathA vinA usake citavana kie samasta karmoMke nAzase hone vAlA mokSa nahIM prApta ho sakatA, isalie mokSAbhilASI yogiyoMko cAhie ki ve ekAnta sthAnako samasta duHkhoMkA dUra karanevAlA, mokSakA kAraNa aura saMsArakA nAza karanevAlA jAna avazya usakA Azraya kareM / / 18-21 / / iti mumukSu bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNa viracitAyAM tattvajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrapalabdhyai nirjanasthAnA zrayaNapratipAdakaH SoDazo'dhyAya // 16 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUpaNanirmita tatvajJAna taraMgiNImeM "zuddhacidrapakI prAptike lie nirjana sthAnake AzrayakA" batalAnevAlA solahavA~ adhyAya samApta huA // 16 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA~ adhyAya zuddhacidrUpameM premavardhanakA upadeza muktAvidrumaratnadhAturasabhUvastrAnarugbhUruhAM strIbhAzvAhigavAM nRdevavidupAM pakSAMbugAnAmapi / prAyaH saMti parIkSakAH bhuvi sukhasyAtyalpakA hA yato dRzyate khamave ratAzca bahavaH saukhye ca nAtIMdriye // 1 // arthaH- isa saMsAra meM motI, mUMgA, ratna, dhAtu, rasa, pRthvI, vastra, anna, roga, vRkSa, strI, hAthI, ghor3e, sarpa, gAya, manuSya, deva, vidvAna, pakSI aura jalacara jIvoMkI parIkSA karane vAle aneka manuSya haiM / indriyoMse utpanna hue aindriyika sukha meM bhI bahutase anurakta haiM; parantu nirAkulatAmaya sukhakI parIkSA aura usameM anurAga karanevAle bahuta hI thor3e haiM / bhAvArtha:- isa saMsAra meM parIkSA karanevAle vidvAna puruSoMkI aura sukhake anubhava karanevAloMkI kamI nahIM hai; parantu ve yaha nahIM samajhate haiM ki hameM kisa vAtakI parIkSA aura kaise sukhakA anubhava karanA cAhie ? bahutase manuSya motI, mUgA, ratna, svarNa Adi dhAtu, uttamottama rasa, pRthvI, roga, hAthI, azva Adi padArthoMkI parIkSAmeM pravINa haiM / indri yajanya sukhoMkA bhI pUrNatayA anubhava karanA jAnate haiM; parantu unakI usa prakArakI parIkSA aura anubhava kAryakArI nahIM; kyoMki ye saba padArtha anitya haiM / nitya padArtha nirAkulatAmaya sukha hai, isalie usIkI parIkSA aura anubhavase kArya aura kalyANa ho sakatA hai / / 1 / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 / [ tattvajJAna taraMgiNI nidravyaM svavazaM nijasthamabhayaM nityaM nirIhaM zubhaM nidvaMdaM nirupadravaM nirupama nirvadhamUhAtigaM / utkRSTaM zivahetvadoSamamalaM pad durlabhaM kevalaM svAtmotthaM sukhamIdRzaM ca svabhavaM tasmAdviruddhaM bhavet // 2 // arthaH- yaha Atmostha nirAkulatAmaya sukha, nirdravya haiparadravyoMke saMparkase rahita hai, svAdhIna. Atmika, bhayoMse rahita, nitya, samasta prakArakI icchAoMse rahita, zubha, nirdvadva, saba prakArake upadravoMse rahita, anupama, karmabandhoMse rahita, tarkavitarkake agocara, utkRSTa, kalyANIkA karanevAlA, nirdoSa, nirmala aura durlabha hai; parantu indriyajanya mukha sarvathA isake viruddha hai / [ vaha paradravyoMke sambandhase hotA hai, parAdhIna, para, nAnA prakAra ke bhayoMkA karanevAlA, vinAzIka aneka prakArakI icchA utpanna karanevAlA, azubha, AkulatAmaya, aneka prakArake upadravoMko khar3A karanevAlA, mahAnindanIka, karmabandhakA kAraNa, mahAnikRSTa, duHkha denevAlA, aneka prakArake doSa aura maloMkA bhaMDAra tathA sulabha hai 1, ( isalie sukhAbhilASI jIvoMko cAhie ki nirAkulatAmaya sukhakI prAptikA upAya kareM) / / 2 / / vairAgyaM trividhaM nicAya hRdaye hitvA ca saMgaM vidhA zritvA sad gurumAgamaM ca vimalaM dhRtvA ca ratnatrayaM / tyaktvAnyaiH saha saMgatiM ca sakalaM rAgAdikaM sthAnake sthAtavyaM nirupadrave'pi vijane svAtmotthasaukhyAptaye // 3 // arthaH-jo puruSa Atmika zAMtimaya mukhake abhilASI haiM / use hastagata karanA cAhate haiM unheM cAhie ki ve saMsAra, zarIra aura bhogoMke tyAgarUpa tIna prakArakA vairAgya dhAraNa
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA~ adhyAya | [ 159 kara, cetana, acetana aura mizra tInoM prakArakA parigraha chor3akara, sadguru, nirdoSa zAstra, samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritrasvarUpa ratnatrayakA Azraya kara dUsare jIvoMkA sahavAsa aura rAga-dveSa AdikA sarvathA tyAgakara saba upadravoMse rahita ekAnta sthAna meM nivAsa kareM / bhAvArtha:-- jaba taka saMsAra, zarIra aura bhogoMse mamatva na haTegA, svarNa, ratna, krodha, mAna, strI, putra, dAsI, dAsa Adi parigrahakA tyAga nahIM hogA, zreSTha guru, nirdoSa zAstra aura samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritrakA ArAdhana nahIM kiyA jAyagA, anya manuSyoMkA sahavAsa aura rAgAdi dUra na kara die jAyege aura ekAnta sthAnameM nivAsa nahIM kiyA jAyagA, taba taka nirAkulatAmaya sukha prApta honA sarvathA asaMbhava hai, isaliye jo manuSya isa sukhake abhilApI haiM unheM cAhie ki ve upayukta vAtoM para avazya dhyAna deM / / 3 / / khasukhaM na sukhaM nRNAM kiMtvabhilASAgnivedanApratIkAraH / sukhameva sthitirAtmani nirAkulatvAdvizuddhapariNAmAt // 4 // artha : - indriyajanya sukha, sukha nahIM hai; kintu manuSyoMkI abhilASArUpa agnijanya vedanAoMkA naSTa karanekA upAya hai aura jo apane cidAnandasvarUpa AtmAmeM sthitikA honA hai, vaha nirAkulatArUpa aura vizuddha pariNAmasvarUpa honese sukha hI hai / bhAvArtha:- jisa sukhase hamArI abhilASA aura vedanAyeM naSTa hoM vahI vAstava meM sukha hai / indriyajanya sukha, sukha nahIM kahA jA sakatA; kyoMki vaha pariNAmameM duHkha denevAlA hai aura abhilASA tathA vedanAoMkA utpAdaka hai, isalie usa
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 } [ tatvajJAna taraMgiNI anupama sukhako prApta karaneke lie nirAkulatA aura vizuddha pariNAmoMse apanI AtmAmeM sthiti karanI cAhie / / 4 / / no dravyAtkIrtitaH syAcchubhakhavipayataH saudhatUryatrikAdvA rUpAdiSTAgamAdvA taditaravigamAt krIDanAdyAdRtubhyaH / rAjyAtsaMrAjamAnAt balavasanasutAtsatkalatrAtsugItAt bhUSAda bhUjAgayAnAdiha jagati sukhaM tAttvikaM vyAkulatvAt // 5 // artha : - yaha nirAkulatAmaya tAttvika sukha na dravyase prApta ho sakatA hai, na kIrti, indriyoMke zubha viSaya, uttama mahala aura gAje-bAjoMse mila sakatA hai / uttamarUpa, iSTa padArthoMkA samAgama, aniSToMkA viyoga aura uttamottama krIr3A Adi bhI ise prApta nahIM karA sakate / chaha Rtu, rAjya rAjAkI orase sanmAna, senA, uttama vastra, putra, manohAriNI strI, karNapriya gAnA, bhUSaNa, vRkSa, parvata aura savArI Adise bhI prApta nahIM ho sakatA; kyoMki dravya Adike sambandhase citta vyAkula rahatA hai aura cittakI vyAkulatA, nirAkulatAmaya sukhako rokanevAlI hotI hai / bhAvArtha: - cAhe manuSya kaisA bhI dravyapAtra kyoM na ho jAya / kIrti, indriyoMke viSaya, mahala, rUpa, rAjya Adi padArtha bhI usake kyoM na yatheSTa ho jA~ya parantu unase vaha nirAkulatAmaya sukhakA anubhava nahIM kara sakatA / sadA usake pariNAma dravya, kIrti Adi padArthoM ke juTAne meM hI vyagra rahate haiM / / 5 / / pure grAme'TavyAM nagazirasi nadIzAdisutaTe maThe daryA caityokasi sadasi sthAdau ca bhavane / mahAdurge svarge pathanamasi latAvastrabhavane sthito mohI na syAt parasamayarataH saukhyalavabhAk ||6||
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavAM adhyAya / artha:- jo manuSya mohoM mUr3ha aura parasamayameM rata haiMpara padArthoMko apanAnevAle haiM / ve cAhe pura, gAMva, vana, parvatake agrabhAga, samudra, nadI Adike taTa, maTha, guphA, caityAlaya, sabhA, ratha, mahala, kile, svarga, bhUmi, mArga, AkAza, latAmaNDapa aura tambU Adi sthAnoMmeM kisI sthAna para nivAsa kare, use nirAkulatAmaya mukha kA kaNa taka prApta nahIM ho sakatA arthAt moha aura paradravyoMkA prema nirAkulatAmayasukhakA bAdhaka hai / / 6 / / nigote gUthakITe pazunRpatigaNa bhAravAhe kirAte saroge muktaroge dhanavati vidhane vAhanasthe ca pare / yuvAdau bAlavRddhe bhavati hi khasukhaM tena kiM yat kadAcita sadA vA marvadevaitadapi kila yatastanna cAprAptapUrva // 7 // arthaH- nigodiyA jIva, viSTAkA kIr3A, pazu, rAjA, bhAra vahana karanevAle, bhIla, rogI, nIrogI, dhanavAna, nirdhana savArI para ghUmanevAle, paidala calanevAle, yuvA, bAlaka, vRddha aura devoMmeM jo indriyoMse utpanna mukha kabhI hote haiM yA kadAcit sadA dekhane meM AtA ho, usase kyA prayojana ? athavA vaha sarvadA hI banA rahe taba bhI kyA prayojana ? kyoMki vaha pahile kabhI bhI nahIM prApta huA aisA nirAkulatAmaya sukha nahIM hai ( arthAt indriyoMse utpanna mukha vinAzIka hai aura mula bharUpame kahIM na kahIM kucha na kucha avazya mila jAtA hai; parantu nirAkulatAmaya sukha nitya avinAzI hai aura AtmAko vinA vizuddha kie kabhI prApta nahIM ho sakatA, isalie indriya sukha kaisA bhI kyoM na ho vaha kabhI nirAkulatAmaya sukhakI tulanA nahIM kara sakatA) / / 7 / / ta. 21
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 / jJeyAvalokanaM jJAnaM siddhAnAM bhavinAM bhavet / AdyAnAM nirvikalpaM tu pareSAM savikalpakaM // 8 // ( darzana aura arthaH- padArthoMkA dekhanA aura jAnanA hotA hai; parantu siddhoM ke saMsArI jIvoMke savikalpa jJAna ) siddha aura saMsArI donoMke vaha nirvikalpa - AkulatArahita aura AkulatAsahita hotA hai // 8 // tattvajJAna taraMgiNI vyAkulaH savikalpaH syAnnirvikalpo nirAkulaH / karmabandho'sukhaM cAdye karmAbhAvaH sukhaM pare / / 9 / / artha :- jisa jJAnakI maujUdagI meM AkulatA ho vaha jJAna savikalpaka aura jisameM AkulatA na ho vaha jJAna nirvikalpaka kahA jAtA hai / unameM savikalpa jJAnake hone para kramakA vandha aura duHkha bhoganA par3atA hai aura nirvikalpaka jJAnake hone para karmoMkA abhAva aura parama sukha prApta hotA hai / / 9 / / bahUn vArAn mayA bhuktaM savikalpaM sukhaM tataH / tanApUrvaM nirvikalpe sukhe'stIhA tato mama // 10 // arthaH - AkulatAke bhaMDAra isa savikalpaka sukhakA maiMne bahuta vAra anubhava kiyA hai / jisa gatimeM gayA hU~ vahA~ mujhe savikalpa hI sukha prApta huA hai, isalie vaha mere lie apUrva nahIM hai; parantu nirAkulatAmaya-nirvikalpaka sukha mujhe kabhI prApta nahIM huA, isalie usIkI prApti ke lie merI atyanta icchA hai - vaha kaba mile isa AzAse sadA merA citta bhaTakatA phiratA hai / / 10 / /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA~ adhyAya / [ 163 jJeyajJAnaM sarAgeNA cetasA duHkhabhaMginaH / / nizcayazca virAgeNa cetasA sukhameva tat // 11 // arthaH ---rAgI, dvepI aura mohI cittase to padArthoMkA jJAna kiyA jAtA hai vaha duHkha svarUpa hai-usa jJAna se jIvoMko duHkha bhoganA par3atA hai aura vItarAga, vItadveSa aura vItamoha cittama jo padArthoMkA jJAna hotA hai, vaha sukha svarUpa hai-usa jJAnase mRgva kI prApti hotI hai / 11 / / raveH sudhAyAH surapAdapasya ciMtAmaNaruttamakAmadhenoH / diyo vidagdhasya harerakharca garva harana bho vijayI cidAtmA // 12 / / artha:-he Atman ! yaha cidAtmA, sUrya, amRta, kalpavRkSa, cintAmaNi, kAmadhenu, svarga, vidvAna aura viSNake akhaMDa garvako dekhate dekhate cUra karanevAlA hai aura vijayazIla hai / bhAvArtha:-yaha cidAtmA dIptimeM sUryase bhI car3ha bar3hakara hai-mahAdItimAna hai, Ananda pradAna karane meM amRtako bhI jItanevAlA hai, kalpavRkSa, cintAmaNi aura kAmadhenuse bhI adhika icchAoMko pUraNa karanevAlA hai / svargase bhI adhika sukha denevAlA, apanI vidvattAse vidvAnakI vidvattA jItanevAlA aura viSNuse adhika akhaMDa pratApakA bhaMDAra hai / / 12 / / ciMtA duHkhaM sukhaM zAMtistasyA etatpratIyate / tacchAMtirjAyate zuddhacipe layato'calA // 13 // arthaH -jisa acala zAMtise saMsAra meM yaha mAlUma hotA haiM ki yaha citA hai, yaha duHkha hai, yaha mukha aura zAMti hai -vaha ( zAMti ) isI zuddhacidrUpa meM lInatA prApta karanese hotI hai / binA zuddhacidrUpameM lInatA prApta kie cintA, duHkha Adike abhAvake svarUpakA jJAna nahIM ho sakatA / / 13 / /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 ] muMca sarvANi kAryANi saMgaM cAnyeva saMgati / bho bhavya ! zuddhacidrUpalaye vAMchAsti te yadi // 14 // [ tattvajJAna taraMgiNI artha :- he bhavya ! yadi tU zuddhacidrUpameM lIna hokara jaldI mokSa prApta karanA cAhatA hai to tU sAMsArika samasta kArya, bAhya-grabhyaMtara donoM prakArake parigraha aura dUsaroMkA sahavAsa sarvathA chor3a de / / 14 / / mukte bAhye paradravye syAtsukhaM ceccito mahat / sAMprataM kiM tadAdo'taH karmAdau na mahattaraM / / 15 / / arthaH- -jaba vAhya paradravyase rahita ho jAne para bhI AtmAko mahAn sukha milatA hai taba karma Adike nAza ho jAne para to usase bhI adhika mahAn sukha prApta hogA / / 15 / / indriyaizva padArthAnAM svarUpaM jAnatoMsginaH / yo rAgastatsukhaM dveSastad duHkhaM bhrAMtijaM bhavet // 1 yo rAgAdivinirmuktaH padArthAnakhilAnapi / jAnannirAkulatvaM yattAttvikaM tasya tatsukhaM // 17 // artha :- indriyoMke dvArA padArthoMke svarUpa jAnanevAle isa jIvakA jo unameM rAga hotA hai vaha sukha aura dveSa hotA hai vaha duHkha hai yaha mAnanA nitAMta bhrama hai; kintu jo puruSa rAga aura dveSa Adise rahita hai. samasta padArthoMko jAnate hue bhI samasta prakArakI AkulatAse rahita hai- nirAkula hai, vahI vAstavika sukha hai / bhAvArtha:- yaha jIva strI, putra Adi parapadArtho meM kucha rAga honese sukha aura unameM dveSa ho jAnese duHkha mAnatA hai;
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavAM adhyAya ] [ 165 parantu vAstavameM ve donoM hI ( rAgadveSa ) duHkhasvarUpa hai; kyoMki unase jIvake pariNAma AkulatAmaya rahate haiM; kintu jahAM para AkulatA na ho vahI vAstavika mugva hai aura vaha sukha rAgadveSa Adise rahita samasta padArthoM ke jAnanevAle mahAna puruSake hI hotA hai / / 16-17 / / indrANAM sArvabhaumAnAM sarveSAM bhAvanezinAM / vikalpasAdhanaiH khArthAkulatvAtsukhaM kutaH // 18 // tAttvikaM ca sukhaM teSAM ye manyate bruvaMti ca / evaM tepAmahaM manye mahatI bhrAMtirudgatA // 19 // arthaH - indra, cakravartI aura bhavanavAsI devoMke svAmiyoMke jitane indriyoMke viSaya hote haiM ve vikalpoMse hote haiM / ( apane arthoke siddha karane meM unheM nAnA prakArake vikalpa karane par3ate haiM aura ) una vikalpoMse sadA citta AkulatAmaya rahatA hai, isalie vAstavika sukha unheM kabhI prApta nahIM hotA; jo puruSa, unake mukhako vAstavika sukha samajhate haiM aura usa sukhakI vAstavika sukha meM gaNanA karate haiM; maiM ( granthakAra ) samajhatA hU~ unakI yaha bhArI bhUla hai / vaha sukha kabhI vAstavika mukha nahIM ho sakatA / / 18-19 ! / vimucya rAgAdi nijaM tu nirjane pade sthiratAnAM sukhamatra yoginAM / vivekinAM zuddhacidAtmacetasAM vidAM yathA syAnna hi kasyacittathA // 20 // arthaH - isalie jo yogigaNa bAhya-abhyaMtara donoM prakArake parigrahakA tyAgakara nirUpadrava ekAnta sthAnameM nivAsa
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 ] [ tattvajJAna taraMgiNI karate haiM, vivekI -hita-ahita ke jAnakAra haiM, zuddhacidrUpameM rata haiM aura vidvAna haiM unheM hI yaha nirAkulatAmaya sukha prApta hotA hai, unase anya kisI bhI manuSyako nahIM / / 20 / / iti mumukSubhaTTAraka zrI jJAnabhUpaNa viracitAyAM tatrajJAna taraMgiNyAM zuddhacidrUpaye sukhasvarUpapratipAdakaH saptadazo'dhyAyaH // 17 // isa prakAra mokSAbhilASI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA viracita tattvajJAna taraMgiNI meM zuddhacidrapameM prema baDhe isa kAraNa vAstavika sukhakA pratipAdana karanevAlA satrahavA~ adhyAya samApta huA || 17 // an aru
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ adhyAya zuddhacidpakI prAptikA krama zrutvA zraddhAya vAcA grahaNamapi dRDhaM cetasA yo vidhAya kRtvAMtaH sthairyabuddhayA paramanubhavanaM tallayaM yAti yogI / tasya syAtkarmanAzastadanu zivapadaM ca krameNeti zuddhacidrapo'haM hi saukhyaM svabhavamiha sadAsanna bhavyasya nUnaM // 1 // arthaH-jo yogI " maiM zuddhacidrUpa hU~'' aisA bhale prakAra avaNa aura zraddhAna kara, vacana aura manase use hI dRr3ha rUpase dhAraNa kara, antaraMgako sthira kara aura use sarvase para-sarvottama jAnakara usakA ( zuddhacidrUpakA ) anubhava aura usameM anurAga karatA hai vaha Asanna bhavya-bahuta jaldI mokSa jAnevAlA yogI-kramase samasta karmoMkA nAza kara atizaya vizuddha mokSamArga aura nirAkulatAmaya Atmika sukhakA lAbha karatA hai / bhAvArtha:--' maiM zuddhacidrUpa hU~'-aisA binA zraddhAna aura jJAna kie zuddhacidrUpameM anurAga nahIM ho sakatA, anurAgake binA usakA anubhava, anubhava na karanese karmokA nAza, karmokA nAza na honese mokSakI prApti aura mokSakI prApti na honese zAMtimaya mukha kadApi nahIM mila sakatA / / 1 / / gRhibhyo dIyate zikSA pUrva paTkarmapAlane / vratAMgIkaraNe pazcAtsaMyamagrahaNe tataH // 2 // yatibhyo dIyate zikSA pUrva saMyamapAlane / cipaciMtane pazcAdayamukto budhaiH kramaH // 3 // arthaH-jo manuSya gRhastha haiM unheM pahile devapUjA Adi
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 ] [ tattvajJAna taraMgiNI cha Avazyaka karmoMke pAlaneko, pazcAt vratoMke dhAraNa karanekI aura phira saMyama grahaNa karaneko zikSA denI cAhiye; parantu jo yati haiM-nirgratharUpa dhAraNakara vanavAsI ho gae haiM, unheM sabase pahile saMyama pAlanekI aura pIche zuddhacadrUpake dhyAna karanekI zikSA denI cAhie / yaha krama jJAnooMne kahA hai / / 2-3 / / saMsArabhItitaH pUrvaM rucirmuktisukhe dRDhA | jAyate yadi tatprApterupAyaH sugamosti tat // 4 // artha :- jina manuSyoMko sarvaprathama saMsArake bhayase mokSasukhakI prApti meM ruci dRr3ha hai-jaldI saMsArake duHkhoMse mukta honA cAhate haiM / unheM samajha lenA cAhie ki muktikI prAptikA sugama upAya mila gayA- - ve bahuta zIghra mokSa prApta kara sakate haiM / bhAvArtha:-- jaba taka mokSa pAnekI hRdaya meM kAmanA nahIM hotI - mokSa sukhake anubhava karanemeM prema nahIM hotA, taba taka kadApi mokSakI prApti nahIM ho sakatI aura usameM prema karanese to yaha zIghra hI mila jAtA hai - ve sugamatAmeM bahuta jaldI mokSa cale jAte haiM / adhika kAla taka unheM saMsAra meM nahIM bhaTakanA par3atA / / 4 / / yugapajjAyate karmamocanaM tAttvikaM sukhaM / layAcca zuddhacidrUpe nirvikalpasya yoginaH // 5 // arthaH - jo yogI nirvikalpaka hai-- samasta prakArakI AkulatAoMse rahita haiM aura zuddhacidrUpameM lIna haiM unheM eka sAtha samasta karmoMkA nAza aura tAttvika sukha prApta ho jAtA hai /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavAM adhyAya ] [ 169 bhAvArthaH-zuddhacidrUpameM lInatA honese eka sAtha samasta karmoMkA nAza aura vAstavika sukha prApta hotA hai, isalie yogiyoMko cAhie ki samasta prakArake vikalpoMko chor3akara zuddhacidrUpameM hI anurAga kareM / / 5 / / aSTAvaMgAni yogasya yamo niyama AsanaM / prANAyAmastathA pratyAhAro manasi dhAraNA // 6 / / dhyAnazcaiva samAdhizca vijJAyaitAni zAstrataH / sadaivAbhyasanIyAni bhadantena zivArthinA // 7 // yugmaM // arthaH- yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna aura samAdhi ye ATha aMga yogake haiM / inhIMke dvArA yogakI siddhi hotI hai, isalie jo muni mokSabhilASI haiM,-~-samasta karmose apanI AtmAko mukta karanA cAhate haiMunheM cAhie ki zAstrase inakA yathArtha svarUpa jAnakara sadA abhyAsa karate raheM / / 6-7 / / bhAvAnmukto bhavecchuddhacidrUpohamitismRteH / yadyAtmA kramato dravyAtsa kathaM na vidhIyate // 8 // arthaH-yaha AtmA " maiM zuddhacidrUpa hU~" aisA smaraNa karate hI jaba bhAvamukta ho jAtA hai taba kramase dravyamukta to avazya hI hogA / bhAvArthaH-zuddhacidrUpake smaraNameM jaba itanI sAmarthya hai ki usa smaraNa mAtrase hI bhAva saMsArase chUTakara bhAva mokSa prApta karatA hai, taba yaha paradravya saMsArakA sambandha to isa AtmAse avazya hI dUra kara degA / zuddhacidrUpake smaraNa ta. 22
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 ] | tattvajJAna taraMgiNI karanese kabhI bhI dravya aura bhAvasaMsArakA sambandha nahIM raha sakatA / / 8 / / kSaNa kSaNe vimucyeta zuddhacidrapaciMtayA / tadanyaciMtayA nUnaM badhyetaiva na saMzayaH / / 9 // artha:--- yadi zuddhacidrUpakA cintavana kiyA jAyagA to pratikSaNa karmoMse mukti hotI calI jAyagI aura yadi parapadArthAkA cintavana hogA to pratisamaya karmabandha hotA rahegA, isameM koI sandeha nahIM / / 1 / / sayogakSINamizreSu guNasthAneSu no mRtiH / anyatra maraNaM proktaM zepatrikSapakaivinA / / 10 // arthaH-sayogakevalI. kSINamoha, mizra aura kSapakaguNasthAna AThaveM, navameM aura dazameM maraNa nahIM hotA; parantu inase bhinna guNasthAnoMmeM maraNa hotA hai / / 10 / / mithyAtve'virate mRtyA jIvA yAMti caturgatIH / sAsAdane vinA zvabhraM tiyaMgAdigatitrayaM // 11 // arthaH--jo jIva mithyAtva aura avirata samyAdRSTi ( jisane samyaktva hone se pahile Ayubandha kara liyA ho) guNasthAnoMmeM marate haiM, ve manuSya, tiryaMca, deva, naraka cAroM gatiyoMmeM aura sAsAdana guNasthAnameM maranevAle narakagatimeM na jAkara zepa tithaMca Adi tInoM gatiyoMmeM jAte haiM / / 11 / / ayoge maraNaM kRtvA bhavyA yAMti zivAlayaM / mRtvA devagatiM yAMti zeSeSu saptasu dhruvaM / / 12 / / arthaH-ayogakevalI-caudahaveM-guNasthAnase maranevAle jIva mokSa jAte haiM aura zepa sAta guNasthAnoMse maranevAle deva hote haiM / / 12 / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ adhyAya ! zuddhacidrapasaddhayAnaM kRtvA yAtyadhunA divaM / tatrendriyasukhaM bhuktvA zrutvA vANIM jinAgatAM // 13 // jinAlayeSu sarveSu gatvA kRtvArcanAdikaM / tato labdhvA naratvaM ca ratnatraya vibhUSaNaM // 14 // zuddhacidrUpasaGkhyAnabalAtkRtvA vidhikSayaM / siddhasthAnaM pariprApya trailokyazikhare kSaNAt // 15 // sAkSAca zuddhacidrapA bhRtvAtyaMtanirAkulAH / tiSThatyanaMtakAlaM te guNASTaka samanvitAH // 16 // [ 171 artha : -- isa samaya bhI jo jIva zuddhacidrUpake dhyAna karane vAle haiM ve marakara svarga jAte haiM aura vahAM bhale prakAra indriyajanya sukhoMko bhogakara, bhagavAna jinendra ke mukhase jinavANI zravaNakara, samasta jinamandiroM meM jA aura unakI pUjana Adi kara manuSyabhava va samyagdarzana- samyagjJAna - samyak cAritrako prAptakara, zuddhacidrUpake dhyAnase samasta karmoMkA kSayakara siddhasthAnako prApta hokara tIna lokake zikhara para jA virAjate haiM tathA vahAM para sAkSAt zuddhacidrUpa hokara atyanta nirAkula aura kevaladarzana, kevalajJAna, avyAbAdhamukha Adi AThoM guNoMse bhUpita ho anantakAlaparyanta nivAsa karate haiM / / 13-16 / / kramataH kramato yAti kITikA zukavatphalaM / nagasthaM svasthitaM nAca zuddhacipacitanaM // 17 // artha: - jisa prakAra kIr3I ( cIMTI ) krama kramase dhIre phalakA AsvAdana dhIre vRkSake Upara car3hakara zukake samAna karatI hai, usI prakAra yaha manuSya bhI krama-kramase zuddhacidrUpakA cintavana karatA hai /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 ] [ tattvajJAna taraMgiNI bhAvArtha:-jisa prakAra kIr3I ekadama toteke samAna phala ke pAsa jAkara usakA AsvAdana nahIM kara sakatI ; kintu pRthvIse vRkSake mUla bhAga para car3hakara dhIre-dhIre phalake pAsa pahu~catI hai aura pIche usake rasakA svAda letI hai, usI prakAra zuddhacidrUpakA citavana bhI koI manuSya eka sAtha nahIM kara sakatA; kintu krama-kramase paradravyoMse apanI mamatA dUra karatA huA usakA cintavana kara sakatA hai / / 17 / / gurvAdInAM ca vAkyAni zrutvA zAstrANyanekazaH / kRtvAbhyAsaM yadA yAti tadvi dhyAna kramAgataM // 18 // jinezAgamaniryAsamAtraM zrutvA gurorvacaH / vinAbhyAsaM yadA yAti taddhyAnaM cAkramAgataM // 19 / / arthaH-jo puruSa-guru Adike vacanoMko bhale prakAra zravaNakara aura zAstroMkA bhale prakAra abhyAsakara zuddha cidrUpakA cintavana karatA hai, usake kramase zuddhacidrapakA cintavana dhyAna kahA jAtA hai; kintu jo puruSa bhagavAna jinendra ke zAstroMke tAtparya mAtrako batalAnevAle guruke vacanoMko zravaNakara abhyAsa nahIM karatA-bArabAra zAstroMkA manana cintavana nahIM karatAusake jo zuddhacidrUpakA dhyAna hotA hai vaha akramAgata dhyAna kahA jAtA hai / / 18-19 / / na lAbhamAnakIrtyarthA kRtA kRtiriyaM mayA / kiMtu me zuddhacidrUpe prItiH sevAkAraNaM // 20 // arthaH-anta meM granthakAra granthake nirmANakA kAraNa batalAte haiM ki yaha jo maiMne grantha banAyA hai vaha kisI prakArake lAbha, mAna yA kortikI icchAse nahIM banAyA; parantu zuddhacidrUpa meM
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ adhyAya [ 173 merA ( jo ) gAr3ha prema hai isI kAraNa isakA nirmANa huA hai / / 20 / / jAtaH zrIsakalAdikIrtimunipaH zrImUlasaMghegraNIstatpaTTodaya parvate ravirabhRdbhavyAMbujAnandakRt / vikhyAto bhuvanAdikIrtiratha yastatpAdakaMje rataH tattvajJAnataraMgiNIM sa kRtavAnetAM hi cibhUSaNaH // 21 // artha :- mUla saMghake AcAryameM agraNI - sarvottama vidvAna AcArya sakalAdikIrti huye / unake paTTarUpI udayAcala para sUryake samAna bhavyarUpI kamaloMko Ananda pradAna karanevAle prasiddha bhaTTAraka bhuvanAdikIrti huye / unhI ke caraNa kamaloMkA bhakta maiM jJAnabhUSaNa bhaTTAraka hU~ jisane ki isa tattvajJAnataraMgiNI granthakA nirmANa kiyA hai / / 21 / / krIDati ye pravizyenAM tattvajJAnataraMgiNIM / te svargAdisukhaM prApya siddhayaMti tadanaMtaraM // 22 // arthaH- jo mahAnubhAva isa tattvajJAnataraMgiNI ( tattvajJAnarUpI nadI ) meM pravezakara krIr3A ( - avagAhana ) kareMge ve ( svarga Adike sukhoMko bhogakara mokSa mukhako prApta hoMge / svarga sukhake bhoganeke bAda unheM avazya mokSa sukhakI prApti hogI ) || 22 / / yadaiva vikramAtItAH zatapaMcadazAdhikAH / paSTiH saMvatsarA jAtAstadeyaM nirmitA kRtiH // 23 // arthaH - jisa samaya vikrama saMvatake pandrahasau sATha varSa ( zaka saMvat ke caudaha sau paccIsa athavA rakhrISTa saMvatake pandraha sau tIna varSa ) bIta cuke the, usa samaya isa tattvajJAnataraMgiNIrUpI kRtikA nirmANa kiyA gayA / / 23 / /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 [ tattvajJAna taraMgiNI granthasaMkhyAtra vijJeyA lekhakaH pAThakaiH kila / patriMzadadhikA paMcazatI zrotRjanairapi // 24 // arthaH- isa granthako sava zloka saMkhyA pAMca sau chattIsa hai, aisA lekhaka, pAThaka aura zrotAoMko samajha lenA cAhiye arthAt yaha grantha pAMca sau chattIsa pralokoMmeM samApta huA hai / / 24 / / iti mumukSubhaTTAraka zrI jJAnabhUpaNaviracitAyAM tatvajJAnataraMgiNyAM zuddhacidrapaprAptikrama pratipAdako'STAdazo'dhyAyaH // 18 / / isa prakAra mokSAbhilApI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa dvArA viracita tattvajJAna taraMgiNImeM zuddhacidrapakI prAptike kramakA pratipAdana karanevAlA aThArahavA~ adhyAya samApta huA / / 18 // // iti zrI tattvajJAnataraMgiNI saMpUrNam //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 2 2 2 2 2 2 2 3102012-22021 2 2 2 2 2 2 LLLLL siddhabhagavAna meM jaisI sarvajJatA, jaisI prabhutA, jaisA jaisA 2 atIndriya Ananda tathA jaisA AtmavIrya hai vaisI hI sarvajJatA, prabhutA, Ananda aura vIryakI zakti tere AtmAmeM bhI bharI hI hai / bhAI ! eka bAra harSita to ho ki aho ! merA AtmA aisA paramAtma svarUpa hai, jJAnAnandakI zaktise bharA hai / mere AtmAkI zaktikA ghAta nahIM huA hai / arere / maiM hIna ho gayA, vikArI ho gayA... aba merA kyA hogA ! aisA Dara mata, ulajhana meM na par3a. hatAza na ho... eka svabhAvakI mahimA lAkara apanI zaktiko sphurita kara / - pUjya kAnajIsvAmI 222222222222222222222LLLLLLL 02
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aile w Jamn Education International www.alle