Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmadarzanAkalitA mahopaniSad ajJAtapUrvamaharSayaH AcAryazrIkalyANabodhisUrayaH
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ * kRpAvarSA siddhAntamahodadhi-saccAritracUDAmaNi-suvizAlagacchasarjaka AcAryadevazrImadvijayapremasUrIzvarAH nyAyavizArada-vardhamAnataponidhi-gacchAdhipati AcAryadevazrImadvijayabhuvanabhAnusUrIzvarAH samatAsAgara-saMyamasamarpaNAdiguNagaNArNavapa.pU.paMnyAsapravarazrIpadmavijayagaNivarAH *AjJAprasAdaH . siddhAntadivAkara-gItArthagacchAdhipati-AcAryadevazrImadvijaya-jayaghoSasUrIzvarAH * preraNApIyUSam . vairAgyadezanAdakSa-prAcInazrutoddhAraka-AcAryadevazrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH vardhamAnataponidhi-AcAryadevazrImadvijaya-kalyANabodhisUrIzvarAH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA // zrIzaGkezvarapArzvanAthAya namaH // Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa // zrIprema-bhuvanabhAnu-padma-jayaghoSasUribhyo namaH // adhyAtmadarzanAbhidhavRttivibhUSitA mahopaniSada * mUlakArAH . ajJAtapUrvamaharSayaH *vRttikArAH. prAcInazrutoddhAraka pa.pU.A. zrIhemacandrasUrIzvaraziSyAH vardhamAnataponidhi pa.pU.A. zrIkalyANabodhisUrayaH .prakAzakaH. zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA mUlagranthaH mUlakArAH navanirmitakatipayAMzavRttiH - vRttikArAH mahopaniSad, granthAnam-565, bhASA-saMskRtam, ajJAtaprAcInamaharSayaH adhyAtmadarzanA, bhASA-saMskRtam / prAcInazrutoddhAraka pa.pU.A.zrIhemacandrasUrIzvaraziSyAH varddhamAnataponidhi pa.pU.A.zrIkalyANabodhisUrayaH munirAjazrI bhAvaprema-tattvaprema-rAjapremavijayAH adhyAtmam viduSAM punaH punaH parizIlanIyo jJAnAnandapradaH prabandhaH gItArthagurvanujJAto bahuzrutAtmA zrIpArzvanAtha jaina saMghaH, zrIAdi-sImandhara jinAlayaH, samA, vaDodarA sahayogadAtAraH viSayaH vizeSatA paThanAdyadhikArI sRjanasthalI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad Shen Wei Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan sukRta sahayogI zrIresakorsa zve. mUrti. tapA. jaina saMgha prerakAH pa.pU. munirAjazrIsaumyaratnavijayAH bhAvasArA anumodanA bhUrayaH sAdhuvAdAH
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad samarpaNam samarpaNam Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan De De De De De Xi Zhe samagro'pi svajanavargo yayA mahAsatyA vItarAgopadiSTe dharmamArga AnItaH / putrI putrau ca sollAsaM pravAjitA / svayamapi ca bha; saha pravrajitA tasyai svanAmadhanyAyai mokSasAdhanaikasannimagnAyai adhyAtmadarzanA ityabhidhAnA''ryAyai sAdaraM samarpitamidaM vRttipuSpam yA vanitA api yazasA sAkaM kulayugalaM vidadhati supatAkam / tAsAM sucaritasaJcitarAkaM darzanamapi kRtasukRtavipAkam //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad jhalaka mahopaniSad jhalaka Apatatsu yathAkAlaM sukhaduHkheSvanAratam / na hRSyati glAyati yaH sa jIvanmukta ucyate // 2-43 // yasya strI tasya bhogecchA niHstrIkasya kva bhogabhUH ? / striyaM tyaktvA jagat tyaktaM jagat tyaktvA sukhI bhavet // 3-48 // dRSTadRzyasya sattAntarbandha ityabhidhIyate / dRSTA dRzyavazAd baddho dRzyAbhAve vimucyate // 4-47, 48 // dve pade bandhamokSAya nirmameti mameti ca / mameti badhyate jantu-nirmameti vimucyate // 4-72 // hastaM hastena sampIDya dantairdantAn vicUrNya ca / aGgAnyaGgairivAkramya jayedAdau svakaM manaH // 5-75 // sato'sattA sthitA mUli, ramyANAM mUya'ramyatA / sukhAnAM mUni duHkhAni, kimekaM saMzrayAmyaham ? // 6-24 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad prasAdI adhyAtmadarzanAprasAdI 1Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan ko nAma jIvanmuktyanubhUtyanubhUyamAnaparamAnandAt parAGmukhIbhUyA''bhAsamAtraparyavasitabAhyasukhaduHkhopa yuktassyAditi tadupekSaNameva jIvanmuktiliGgam // 2-43 // AsInaH, svabhAvAtiriktaspRhAzUnyatvAt // 2-47 // viSamapratibhAsasyaiva vastutaH saMsArAtmakatatvAt // 2-54 // sAmyasiddhireva siddhiH // 4-72 // eSaivAjJasyAjJatA yat paravyatikare nijatvAropaNenAtmano vihvalIkaraNam // 4-130 // vicAroparama eva vimuktyArambha iti tAtparyam // 5-5 // evaM sati paryAyAveva nagaraM gandharvanagaramiti / svaputro vandhyAputra iti ca // 5-167 // bhrAntyutthitasya kathaJcidanubhUyamAnatve'pi paramArthato vibhramatvAnatikramAt // 6-22 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad // vyomasAmyaH sukhI bhava // upodghAtaH mahopaniSaditi jIvanmuktimahAmArgaH samAdhyekasaJcaraH paramAnandAnubhUtipadavI paramapadaprekSaNaikaparinirmalacakSurvirAgarasasaraHsarasalaharI svarUpasudhAsannimajjanakamanIyakuNDazca / utsavo'yaM viduSAm, mahotsavo'yaM mumukSUNAm, darzanaJcaitadadhyAtmasya, tadetadadhyayanenA''nandito bhavatvadhikAryadhyetRvargaH, saphalIbhavatu caiSa prayAsaH / adhikAriNastvatra nayavAdavijJAtAro gItArthagurvanujJAtA bahuzrutA AtmAna eva, itareSAmato guNAsambhavAt, pratyapAyaprasaGgAcca / te hi yathAvasthitavastuvivecanAsamarthAstadapekSAbhiprAyamabudhyanto mithyA'rthagrahaNena nazyanti svayam, nAzayanti ca svapratipAdyAn / Aha copaniSatkRdeva-Adau zamadamaprAyairguNaiH ziSyaM vizodhayet / pazcAt sarvamidaM brahma zuddhastvamiti bodhayet // ajJasyArdhaprabuddhasya sarvaM brahmeti yo vadet / mahAnarakajAleSu sa tena viniyojitaH - iti ( mahopaniSadi 5-104, 105) / ata yathokta eva pravartetAtreti zam /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad (maGgalam) adhyAtmadarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan zrIvarddhamAnamAnamya jinaM zrIvarddhamAnakam / sUrIndraM hemacandraM ca candracandrikayA samam // katipayeSu sUkteSu mahopaniSado navAm / adhyAtmadarzanAM kurve, vRttimadhyAtmadarzanAm // iha hi mokSArthaM yatamAnA apyanalpAH sattvAH saMsAramevAnuparivartante, samyaG mokSasvarUpasyaivAnavagamAditi kAruNika | upaniSatkAra Adau mokSasvarUpamevopanyasyati azeSeNa parityAgo, vAsanAyA ya uttamaH / mokSa ityucyate sadbhiH, sa eva vimalakramaH // 2-39 // rAgAditimiropaplavopaplutAntazcakSuSo'tattadarzanaM vAsanA / tattvatastadrUpa eva saMsAraH / atastattyAgarUpatvaM mokSasyopapannameva, anvAha-vAsanA eva saMsAra iti sarvA vimuJca tAH / tattyAgo vAsanAtyAgAt, sthitiradya yathA tathA - iti (aSTAvakragItAyAm ), anyatrApi - vAsanAprakSayo mokSaH - iti (vivekcuuddaamnnau)| sa eva - vAsanAtyAgAtmako mokSa eva, vimalakramaH - phale hetUpacArAn nairmalyAnuguNAbhiyogaH, ziSTasya sarvasyApyabhiyogasya mAlinyahetutvAt / tasmAt
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtma darzanA Daaaaaa00000000000000 ye zuddhavAsanA bhUyo, na janmAnarthabhAginaH / jJAtajJeyAsta ucyante, jIvanmuktA mahAdhiyaH // 2-40 // zuddhavAsanA hi kaNTakanyAyenAzuddhavAsanAmapanIya svayamapyapagacchantI muktihetutAM pratipadyate / atastadvanta AsannamuktitayA jIvanmuktatvena vyapadizyante / te ca jJAtajJeyAH, vAsanAzuddhau yathArthapadArthasvarUpasya svayameva sphuTIbhavanAt, ata eva mahAdhiyaH, prajJodarorIkRtamahattattvatvAt / na hi pratipakSAvagamamantareNa spaSTAvagamaH prastutasyetinItimanusaran bandhalakSaNapratipAdanapurassaraM mokSaM lakSayati padArthabhAvanAdAya~, bandha ityabhidhIyate / vAsanAtAnavaM brahman, mokSa ityabhidhIyate // 2-41 // padArthabhAvanA - madIyA ramaNIyA vaita iti svarUpAtiriktavastugocarA vAsanA, tasyA dADhyam - atattatsaMvedanalakSaNamithyAtvena gADhatvApAdanam, tadeva bandha ityabhidhIyate, hetau phalopacArAt / he brahman ! - zuddhAtmasvarUpAbhinnasattAzAlI, vAsanAtAnavam - uktabhAvanAzaithilyaprayuktataddabhratA, tadeva mokSa ityabhidhIyate, taddhetubhAvAt / na ca pUrveNa vyAhatamidamiti vAcyam, abhiprAyAparijJAnAt, na hi vAsanaivAtra mokSatvena vyapadizyate, api tu tattAnavam,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA taccAMzatastadabhAva evetyupacAreNa tatra mokSatvoktirabAdhitaiva, ghRtamAyuriti yathA, taddhetubhAvazca - jaha jaha dosA viramai, jaha jaha visaehi hoi veraggaM / taha taha vinnAyavvaM AsannaM se ya paramapayaM - ityAdipAramarSAt (indriyaparAjayazatake) pratItameva / etadeva prakArAntareNa spaSTayati tapaHprabhRtinA yasmai, hetunaiva vinA punaH / bhogA iha na rocante, sa jIvanmukta ucyate // 2-42 // pratipannatapovizeSatayA manojJAhArAdibhogaparityAgastu virAgamantareNApi sambhavati, sa ca saMsAravAsanAkaluSitatayA na | jIvanmuktisAdhakaH, ato viziSTanirdezaH, sAMsiddhika eva virAgaprakarSo jIvanmuktibIjamityAzayaH, uktaJca - sarvatra dRzyate svasthaH sarvatra vimalAzayaH / samastavAsanAmukto muktaH sarvatra rAjate-iti (aSTAvakragItAyAm ) / etadeva prakArAntarata Aha - Apatatsu yathAkAlaM, sukhaduHkheSvanAratam / na hRSyati glAyati yaH, sa jIvanmukta ucyate // 2-43 // ko nAma jIvanmuktyanubhUtyanubhUyamAnaparamAnandAt parAGmukhIbhUyA''bhAsamAtraparyavasitabAhyasukhaduHkhopayuktassyAditi
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad l adhyAtmadarzanA tadupekSaNameva jIvanmuktiliGgam, uktaJca - sAnurAgAM striyaM dRSTavA mRtyuM vA samupasthitam / avihvalamanAH svastho mukta eva mahAzayaH - iti (aSTAvakragItAyAm) / evaJca harSAmarSabhayakrodha-kAmakArpaNyadRSTibhiH / na paramRzyate yo'ntaH, sa jIvanmukta ucyate // 2-44 // vibhAvA hi tameva gocarIkurvanti, yo vibhAvamAtravyavasthitaH, yastu svabhAvamAtrasampratiSThitatayA sarvavibhAvavyatItaH, so'zakyaparAmarzatayA vibhAvAnAM muktapratiyogikabhedAbhAvavAn, nibandhanavirahAt, ata upapannaiva tasya jIvanmuktateti bhAvaH / tathA ahaGkAramayIM tyaktvA, vAsanAM lIlayaiva yaH / tiSThati dhyeyasantyAgI, sa jIvanmukta ucyate // 2-45 // na hi parijJAtaraja:svarUpasya tadvidhUnane duSkaratvaM bhavati kimapi, kaSTatvaM vA, api tu lIlAmAtram, evaM rajo'natizayyahaGkAravAsanAsvarUpavetturapi tattyAgo lIlaiva, anunmattasya rajaHpratibandhavirahAt / kiJcAta evAsau dhyeyasantyAgI / kilAhaM kaJcana dhyAnagocarIkuryAm - iti hi dhyeyAbhisandhiH, sA cAhaGkArAtyantavilaye na
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA saGgatimaGgati, katrapekSatvAtkarmaNaH / evaJca dhyAnAdigocarakartRbhAvasyApyabhAvAdanyUnakRtakRtyatAnubhUteravizeSa eva muktAtmana iti jIvanmuktiH, karttavyamatereva kathaJcid bandhAtmakatvAt tadvirahasya tatpratipakSatvopapatteH, anvAha - tadA bandhA yadA cittaM kiJcidvAJchati zocati / kiJcinmuJcati gRhNAti kiJciddhRSyati kupyati / / tadA muktiryadA cittaM na vAJchati na zocati / na muJcati na gRhNAti na hRSyati na kupyati - iti (aSTAvakragItAyAm ) / etadeva sAkSAdAcaSTe IpsitAnIpsite na sto, yasyAntarvatidRSTiSu / suSuptivadyazcarati, sa jIvanmukta ucyate // 2-46 // yadi hIhitAdyabhAve'pyamuktatvam, tadA muktasyApi tadastu, tulyanyAyAt, atha ca na tattattvamiSTam, tato'syApi tan mA bhUt, ata eveti, uktaJca - IhitAnIhitairmukto mukta eva mahAzayaH - iti (aSTAvakragItAyAm) / nanu kathaM nAma bhavasthasyApi vAJchAviraho ghaTAkoTimATIketeti cet ? atrAha adhyAtmaratirAsInaH, pUrNaH pAvanamAnasaH / prAptAnuttamavizrAntirna kiJcidiha vAJchati / yo jIvati gatasnehaH, sa jIvanmukta ucyate // 2-47 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA adhyAtmaratiH, zabdAdyazeSaviSayarativyuparame tadraterevAvazeSAt, AsInaH, svabhAvAtiriktaspRhAzUnyatvAt, balAdRSTyAvirbhAvAt, tathA ca tadanubhAvaH - nAsyAM satyAmasattRSNA prakRtyaiva pravartate / tadabhAvAcca sarvatra sthitameva sukhAsanam - iti (yogdRssttismuccye)| ata eva pUrNaH, svatatsatattvAvagamAt, svarUpa AneyatvApAsyatvayorabhAvAcca, tathA copaniSat - OM pUrNamadaH pUrNamidaM pUrNAtpUrNamudacyate / pUrNasya pUrNamAdAya pUrvamevAvaziSyate - iti (mantrikopaniSadi) / ata eva pAvanamAnasaH, nyUnatvabhramasyaivAzeSamanaHkAluSyanibandhanatvAt, ata eva prAptAnuttamavizrAntiH, Atmavizramato'pyuttaravizramasyAbhAvAt, paramArthatastanmAtratvAdvizramasya, aparasya vicAryamANasya khedamAtratva- 2 paryavasAnAt / ata evAsau iha na kiJcid vAJchati, prAptavyAprekSaNAt, tadAha - svabhAvalAbhAtkimapi prAptavyaM / nAvaziSyate / ityAtmaizvaryasampanno ni:spRho jAyate muniH - iti (jnyaansaare)| evaJca yo gatasneho jIvati, svarUpabhinnasnehakriyAkarmAnupalabdheH kevalasya katurevAvaziSTatvAt, sa jIvanmukta ucyate, IdRzasyApi tattvAbhAve'nIdRzasya tu sutarAM tattvavirahAdvandhyAputrAbhAvavattadatyantAbhAvaprasakteH / etadeva lakSyaM lakSaNAntareNa lakSayati saMvedyena hRdAkAze, manAgapi na lipyate / yasyAsAvajaDA saMvit, sa jIvanmukta ucyate // 2-48 // 000000000000000000
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA saMvedyena - cakSurAdinAnubhUyamAnena stryAdiviSayeNa, hRdAkAze - svAsvanitAvakAze, manAgapi na lipyate, zuSkagolakavacchleSAviSayatvAt, yathoditam - allo sukko ya do chUDhA golayA maTTiyAmayA / dovi AvaDiyA kUDe jo bhAra allo so vilaggai // evaM laggaMti dummehA je narA kAmalAlasA / virattA u na laggaMti jahA sukke a golae - iti / (indriypraajye)| ata eva yasyAsAvajaDA saMvit, dRzyaikAtmyaviraheNa tadgatacaitanyasyAvyAhatatvAt, sa jIvanmukta ucyate, niHzeSajADyApagamamaktyorekArthatvAt / evaJca maunavAn nirahaMbhAvo, nirmAno muktamatsaraH / yaH karoti gatodvegaH, sa jIvanmukta ucyate // 2-50 // maunavAn, samastapudgalapravRttinivRttatvAt, uktaJca - pudgaleSvapravRttistu yogAnAM maunamuttamam - iti (jnyaansaare)| ata eva nirahaMbhAvaH, dehAdyahaGkAraprayojakatatpravRttyabhAvAt, paramabodhodayAcca, yadAha - ahambhAvodayAbhAvo bodhasya paramAvadhiH - iti / ata eva nirmAnaH, viziSTasaMvittinAntarIyakatvAnmAnasya, asya ca sattAsAmAnyamAtrasaMvedanaparatvAt / ata eva muktamatsaraH, sattAsAmAnyasaMvedanAt sarvatrApratihatasamatAsamAdhermatsarAnavakAzAt / ata eva gatodvegaH, mAtsaryAdimUlatvAdazeSodvegAnAM tadabhAve'nutthAnaparAhatatvAt, mUlaM nAsti kutaH zAkhetinItyA, evaMvidhaH yaH
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA sAMsiddhikatayA vihitakriyAM karoti, sa jIvanmukta ucyate, upAdhivigama aupAdhikApagamasyApyAvazyakatayA svarUpamAtrAvazeSAt, tadatiriktamuktivirahAcca / tasmAt sarvatra vigatasneho, yaH sAkSivadavasthitaH / niriccho vartate kArye, sa jIvanmukta ucyate // 2-51 // niricchatvAnubhAvAttattvatastasyAkartRtvAt, tadAha - phalatRSNAM vihAya syAt sadA tRpto visAdhanaH / udyukto'pi kriyAM kartuM kiJcinnaiva karoti saH - iti (gaNezagItAyAm ) / itthaJca yena dharmamadharmaM ca, manomananamIhitam / sarvamantaH parityaktaM, sa jIvanmukta ucyate // 2-52 // na ca dharmaparityAge'dharmitvApattiriti vAcyam, iSTatvAt, kSAyopazamikadharmaparihAreNa muktyadhigatiyogAt, yaduktam - dharmasaMnyAsastAttvikaH kSapakazreNiyogino dvitIyApUrvakaraNe bhavati / kSAyopazamikAnAM kSAntyAdidharmANAM tadA nivRtteH, kSAyikANAmeva vizuddhAnAM prAdurbhAvAt - iti (syAdvAdakalpalatAyAm ) / na ca dharmasAmAnyaparityAgokteH kSAyikANAmapi so'stviti vAcyam, azakyatvAt, svarUpabhUtatvAt, Atmavat, anyathA'bhAvaprasaktaH, tasya cAsambhavAt, yaduktam -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH - iti / ata eva sarvamantaH parityaktamityatra svarUpAtiriktAzeSaparityAga eva tAtparya bodhyam / tathA ca svarUpamAtrasthitermuktiH, uktanyAyAt / etadeva prakArAntarataH prastauti yAvatI dRzyakalanA, sakaleyaM vilokyate / sA yena suSTha santyaktA, sa jIvanmukta ucyate // 2-53 // dRSTadRSTimAtraparyavasAnasyaiva mokSaparyAyatvAta, evameva sAkSitAsiddhaH, dRzyatAdAtmyasyaiva bhavabambhramaNabIjatvAcca, tadAha - dRSTadRGmAtratA muktiH, dRzyaikAtmyaM bhavabhramaH - iti / etadeva nidarzayati kaTvamlalavaNaM tiktamamRSTaM mRSTameva c| samameva ca yo bhuGkte, sa jIvanmukta ucyate // 2-54 // samameva - mitho bhedapratibhAsalezamapyantareNa, viSamapratibhAsasyaiva vastutaH saMsArAtmakatvAt / tasmAt janmasthitivinAzeSu, sodayAstamayeSu ca / / samameva mano yasya, sa jIvanmukta ucyate // 2-59 // paramasAmyasamAdhinidAnaM hi - utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat (tattvArthasUtre ) - iti sattvalakSaNam, tacca sanmAtre
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA mukhyatayotpazyato'nAhatameva syAt sAmyam, anAkalitatattvasyAnyataramAtragocare prekSAvizrAntereva vaiSamyayonitvAt / sati ca sAmye jIvanmuktiH, tatsvarUpatvAttasya / evaJca zAntasaMsArakalanaH, kalAvAnapi niSkalaH / yaH saccitto'pi nizcittaH, sa jIvanmukta ucyate // 2-61 // zAntasaMsArakalanaH, AtmIyatvena tadakalanAt, na caivaM manuSyAditattatparyAyapariNatyabhAvaprasaGga iti vAcyam, AtmasambandhitadabhAvAdeva, paramArthataH karmaparyAyatvAtteSAm, yaduktam - nRnArakAdiparyAyai-rapyutpannavinazvaraiH / bhinnai hAti naikatvamAtmadravyaM sadAnvayi / karmaNaste hi paryAyA nAtmanaH zuddhasAkSiNaH / karmakriyAsvabhAvaM ya-dAtmA tu jJasvabhAvavAn - iti (adhyaatmsaare)| ata eva kalAvAnapi niSkalaH, tattvato bAhyakalAnAM karmAzritatvavedanAt, svakIyaniSkalasvarUpasaMvedanAcca / kiJca yaH saccitto'pi nizcittaH, asatprAyatvagamanAttanmanasaH, tadAha - mano'pi jAyate nUnaM samyag bhajitabIjavat - iti (zambhugItAyAm ) / evamuddezyamabhidhAya vidheyamAha - sa jIvanmukta ucyate, taddhastatalazAyinItvAnmukteH, yaduktam - yasya saGkalpanAzassyAttasya muktiH kare sthitA - iti (mnnddlbraahmnnopnissdi)| saMsArakalanAderapi saGkalpAdhInatvAttadabhAve tasyApyabhAvato jIvanmuktisiddhiriti bhAvanIyam / etadevAnyavidhayA vyAcaSTe
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA pokSa yaH samastArthajAleSa, vyavahAryapi ni:spRhaH / parArtheSviva pUrNAtmA, sa jIvanmukta ucyate // 2-62 // yaH - mokSe bhave ca sarvatra niHspRho'yaM sadAzaya itizuddhAtmasAdhakasvarUpasaMvettA, samastArthajAleSu - mo sAdhakatvena vihitasarvAnuSThAnasamUheSu, vyavahAryapi - asaGgAnuSThAnapariNatyA pravRttimAnapi, parArtheSviva - paraprayojaneSu pravRtta iva, ni:spRhaH - svargAdiphalAnabhilASI, yo hi paraprayojaneSu pravRtto bhavati, tasya tatphalehA nodetyeva, svapravRttisvarUpAvagamAt, evamasyApi tadaupamyam, ni:spRhatAsAdharmyAt, sA'pi tasya mokSe'pyanabhilASAt, tadabhilASasyApi tadbAdhakatvAt, yadAha - mokSe'pi mohAdabhilASadoSo, vizeSato mokSaniSedhakArI - iti ( padmanandipaJcaviMzatikAyAm ) / etacca dazAvizeSamadhikRtya dRSTavyam, aparathA tu tadanabhilASasyaiva tadbAdhakatvAt / evaJca ni:spRhatayaiva yaH pUrNAtmA, parabhAvopanaterevAtmanyUnatvaprayojakatayA tadvigame pUrNAtmasvarUpaprAkaTyasya naisargikatvAt, sa jIvanmukta ucyate, lakSaNasamanvayAt / tato'pyasya yat paryavasyati tadAha - jIvanmuktapadaM tyaktvA, svadehe kAlasAtkRte / vizatyadehamuktatvaM, pavano'spandatAmiva // 2-63 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA adehamukteH paramaniSpandAvasthArUpatvAt, jIvanmuktestatparyavasAnaniyamAcca / tadetadadehamuktikAraNaM jIvanmuktiH / tasyA api heturvirAgaH / atastadarthaM yaccintyaM tadAha - viSayAzIviSAsaGga-parijarjaracetasAm / aprauDhAtmavivekAnA-mAyurAyAsakAraNam // 3-10 // bhujaGgopamA hi viSayAH, yadAsaGgataH parijarjarabhAvaM bhajante cetAMsi, tathAviSayasvAbhAvyAt, evaM tadgrastacittAnAm, etadapi kathamityAha - aprauDhA''tmavivekAnAm - aparipakvasvAvadhiviSayapArthakyasaMvedanAnAm, Ayu:- jIvanam, AyAsakAraNam - kAyaklezamAtrahetuH, tata AtmAbhimataphalaniSpattivirahAt / api ca yujyate veSTanaM vAyo-rAkAzasya ca khaNDanam / granthanaM ca taraGgANA-mAsthA nAyuSi yujyate // 3-11 // tadavasthiterebhyo'pyavizvasanIyataratvAditi hRdayam / api ca tajjIvanameva na paramArthataH, yaduktavidhayA''yAsaikahetuH, tallakSaNAvyApteriti tallakSaNamevA''ha FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFl
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA prApyaM samprApyate yena, bhUyo yena na zocyate / parAyA nivRteH sthAnaM, yattajjIvitamucyate // 3-12 // yena AyuSA prApyam - upalabhyatayA budhAbhimatamAtmahitam, samprApyate-vivekasacivatadupayogena niyogata upalabhyate, yena ca bhUyo na zocyate, uktahetoH kRtakRtyatA'nubhAvAt, ata eva parAyA nirvRteH sthAnam, paramAnandahetutvena tadAzrayabhUtatvAt, evaMvidhaM yat tajjIvitamucyate paramArthataH, saphalatvAt / anyathA tu taravo'pi hi jIvanti, jIvanti mRgapakSiNaH / sa jIvati mano yasya, mananenopajIvati // 3-13 // yathAvasthitavastusvarUpamananena heyopAdeyayorhAnopAdAnAbhyAmAtmakalyANasAdhanaM hi jIvanaphalam, atastadabhAve tasyApyabhAvaH, yadevArthakriyAkAri tadeva sat itinizcayanayasamAzrayaNAt / tasmAt jAtAsta eva jagati, jantavaH sAdhujIvitAH / ye punarneha jAyante, zeSA jaraThagardabhAH // 3-14 // tadavizeSAt, udarabharaNamAtraparyavasitajIvanatvAt, bhUyaH punarjanmanA tattrapAspadatvApAdanAcca, uktaJca - jarAmaraNa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ hopaniSad adhyAtmadarzanA daurgatyavyAdhayastAvadAsatAm / manye janmaiva dhIrasya bhUyo bhUyastrapAkaram - iti (AcAravRttAvuddharaNam ) / atha zAstrajJatayA teSu na jaraThagardabhaupamyApAdanaM nyAyyamiti cet ? atrAha bhAro'vivekinaH zAstraM bhAro jJAnaM ca rAgiNaH / azAntasya mano bhAro, bhAro'nAtmavido vapuH // 3-15 // avivekinaH - kRtyAkRtyamavivecayataH, zAstram - bhAgavatAdigocarazuSkapANDityam, bhAraH, taddhAraNaparizramamAtraphalatvena tatsadharmatvAt / zAstraM hi karttavyavidhAnAkarttavyaniSedhaparavacokadambakarUpam, tadadhigatya tadananusaratastadviphalameva tattvena, yatphalaM tu tatprayacchatyasya tena tasya bhArAnatizayitaiva, uktanyAyAditi bhAvanIyam / evaM rAgiNo jJAnaM ca bhAraH, yataH - tajjJAnameva na bhavati yasmin sati vibhAti rAgAdigaNaH / tamasaH kuto'sti zaktiH dinakarakiraNAgrataH sthAtum ?- iti / api ca rAgAdiviratirUpasAmAyikalakSaNacaraNaprayojakatvenaiva jJAnamabhISTama, jJAnasya phalaM viratiH (prazamaratau) - ityukteH, ato yamprati tattadaprayojakam, tasya bhAra eva tat, tulyaphalatvAt, kharasya candanabharavaditi bhAvaH, tadArSam - jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI Na hu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo nANassa bhAgI Na hu suggaie - iti ( upadezamAlAyAm ) / evaJca azAntasya mano bhAraH, khedAvahatvAt, tathA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad 9 adhyAtma darzanA anAtmavidaH - dehAdisarvopAdhivinirmuktaparizuddhasvasvarUpAnabhijJasya, vapuH - svazarIram, bhAraH, AjIvanamapi tadabhimAnabharaikabhAritatvAttasya, atastyAjyo dehAzrayo'haGkAra ityAha ahaGkAravazAdApadahaGkArAdurAdhayaH / ahaGkAravazAdIhA, nAhaGkArAtparo ripuH // 3-16 // etadeva ripostattvam, yadApadAdihetutvam, tacca vicAryamANaM paramArthato'haGkAra eva saGgatimaGgati, tadekamUlatvAttasya, atastatparamazatrutvamupapannameva / api ca ___ ahaGkAravazAdyayanmayA bhuktaM carAcaram / ___ tattatsarvamavastveva, vastvahaGkArariktatA // 3-17 // ahaGkAravazAt - deho'hamityAdyabhimAnAt, yadyaccarAcaram strIbhojanAdirUpaM mayA bhuktam, tattatsarvamavastveva, parakIyatvena mAM pratyasattvAt, RjusUtranayamatamidam, yathA hi parakIyaM dhanaM svaM pratyasat, bhAvAbhAvAvizeSAt, svopayogAgocaratvAta, evameva strIbhojanAdyapi svAtmAnaM pratItya, ato nyAyyaiva tadavastutA / kintarhi vastvityatrAha - vastvahaGkArariktatA - iti, tadvireke svarUpamAtrAvazeSAt, svaM prati tattvatastasyaiva vastubhUtatvAt / satyapyevaM DHANANUAAAAAAAAA000
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA duSkarastadvirekaH, cittacAJcalyAdityAha itazcetazca suvyagraM, vyarthamevAbhidhAvati / mano dUrataraM yAti, grAme kauleyako yathA // 3-18 // yathaiva grAmakukkuro vyarthAbhidhAvanena kAlaM nayati, evaM mano'pIti bhAvaH, kiJca apyabdhipAnAnmahataH, sumerUnmUlanAdapi / api vayazanAd brahman ! viSamazcittanigrahaH // 3-20 // duSkarataratvAn mahatAmapi, tadAha - ciMtai aciMtaNijjaM, vaccai dUraM pi laMghai guruM pi.| gurUANa vi jeNa maNo, bhamai durAyAramahila vva - iti (puSpamAlAyAm ) / tathApi yatitavyameva tannigrahe, yataH cittaM kAraNamarthAnAM, tasmin sati jagattrayam / tasmin kSINe jagat kSINaM, taccikitsyaM prayatnataH // 3-21 // arthAnAm - svarganarakAdizubhAzubhavastUnAm, kAraNam - avandhyanibandhanam, cittam - tattacchubhAzubhAdhyavasAyapariNataM manaH, pariNAmiyaM pamANaM - (oghaniryuktau) itivacanAt , evaJca tasmin - citte sati jagattrayam,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA 0000204040 33333333333999999999 jagattrayavartitattadarthasArthAnAM cittaikaprasUtatvAt, tannimittabhAvAt, ata eva tasmin kSINe sati jagat api tatkArya kSINaM bhavati, nAkAraNaM bhavetkAryamitinItyA / nanvevamekasya muktau jaganmuktiprasaGga iti cet ? na, abhiprAyAparijJAnAt, yaccittakSayastampratItya jagatkSayasyAbhipretatvAt, tathA ca citte kSINe sati tatsambandhitayA vizvavizvapadArthasArthaparyAyakSayAt kSINameva tampratItya jagaditi / yata evam, ataH prayatnataH - nirantaraM vItarAgavacanaparizIlanAbhyAsAbhiyogA''darataH, tat - sarvarogAvahabhavajvaraikahetutayopacAratastatpadavyapadiSTaM cittam, cikitsyam - apAstataddhetubhAvatayA''pAdyam, nirmalI-kAryamiti yAvat, anvAha - cittameva hi saMsArastatprayatnena zodhayet - iti (zATyAyanIyopaniSadi) / manovikAravizeSamevAdhikRtyAha yAM yAmahaM munizreSTha !, saMzrayAmi guNazriyam / tAM tAM kRntati me tRSNA, tantrImiva kumUSikA // 3-22 // padaM karotyalaye'pi, tRptA viphalamIhate / ciraM tiSThati naikatra, tRSNA capalamarkaTI // 3-23 // 11033000
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Hui Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan kSaNamAyAti pAtAlaM, kSaNaM yAti nabhastalam / kSaNaM bhramati dikkuJje, tRSNA hRtpadmaSaTpadI // 3-24 // sarvasaMsAraduHkhAnAM, tRSNaikA dIrghaduHkhadA / antaHpurasthamapi yA, yojayatyatisaGkaTe // 3-25 // tathAhi hRdayanagarAntarvatinamapi zarIrAntarvyavasthitaM vA''tmAnaM pAtayatyeva prANasaMzaye'pi saGkaTe tRSNA, tatpreritasyAvArapArAparapAragamanAdyatisAhasasAdhye mRtyubhaye'nuSThAne prasahya pravRtteH / kiM tahi kartavyaM tadapAkaraNArthamityatrAha - tRSNAviSUcikAmantra-zcintAtyAgo hi sa dvijaH / / stokenAnandamAyAti, stokenAyAti khedatAm // 3-26 // cintAvazavartitayaiva jIvaH stokenApi dhanalAbhAdinA nimittenAnandamAyAti / alpavarSayA'pi kSudranadI yathotsekaM bhajate, kSudratvAdeva, evamalpamapi manasA zubhatvenAbhigRhItaM nimittaM tadutsekahetutAM gacchati, stokena ca kaSTena tattvenAbhimatena khedabhAvaM copayAti, atazcintA'pAsana eva yatitavyam, tajjIvanatvAttRSNAyA bhavasya ca, tadAha - yAvaccintA'sti jantUnAM tAvad bhavati saMsRtiH / yathendhanasanAthasya svAhAnAthasya vardhanam - iti / atha deharAgalakSaNaM 0000000000000000003
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Tai Wan Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Jiang Da cittamAlinyamapanayati nAsti dehasamaH zocyo nIco guNavivarjitaH // 3-27 // pAvitryAdiguNagaNavikalatvAt, amedhyatamatvAcca / api ca kalevaramahaGkAra-gRhasthasya mahAgRham / luThatvabhyetu vA sthairya, kimanena guro ! mama ? // 3-28 // deha evAhaGkArasya ripoH paramAzrayaH, prathamatastadAlambanenaiva tatpravRtteH, ato'sau tiSThati vA nazyatu vA kiM mama chinnam, ripugRhavinAzasyAbhISTatvAt, ato na tatsthitau mama pramodaH, nApi tadupaplave matkhedalezo'pIti hRdayam / ito'pyetadgRhavyAvRttarAgo'hamityAha paGktibaddhendriyapazu, valgattRSNAgRhAGgaNam / cittabhRtyajanAkIrNaM, neSTaM dehagRhaM mama // 3-29 // vizvavizvavartivipadvisarahetUnAM dehasyaivAzrayabhUtatayaiSa mamAniSTa ityAzayaH / api ca 26
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA 0 0000 jihvAmArkaTikA''krAnta-vadanadvArabhISaNam / dRSTadantAsthizakalaM, neSTaM dehagRhaM mama // 3-30 // svarUpAparyAlocananibandhano hi rAgastatparyAlocane nivartata eva niyogataH, pratipakSanAzyatvasvAbhAvyAddoSANAmiti punarapi dehaparyAlocanameva vidhatte - raktamAMsamayasyAsya, sabAhyAbhyantare mune ! / nAzaikadharmiNo brUhi, kaiva kAyasya ramyatA ? // 3-31 // yadi hyasyApi ramyateSyate, tadA'ramyatAyA bIbhatsatAyAzca zabdakoSamAtrAzrayatvaprasaktena sazUkasyAtra tatparikalpanocitetyAzayaH / nazvaratAmeva dehasya spaSTayati taDitsu zaradabhreSu, gandharvanagareSu ca / sthairya yena vinirNItaM, sa vizvasitu vigrahe // 3-32 // nanu ca paricaJcalatvAtteSu sthairyalezo'pi na bhavatyeveti cet ? evaM vizarArutvaikasvabhAvasya zarIrasyApi na bhavatyeva sthiratAlavo'pIti gRhANa atha tattatparyAyanairguNyopadarzanena dehA''sthAmapAsyati 10000000 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA zaizave guruto bhIti-rmAtRtaH pitRtastathA / janato jyeSThabAlAcca, zaizavaM bhayamandiram // 3-33 // evaM dehasya bAlatvAvasthA sAdhvasasaGkalatayA'nabhipretaphaletyabhiprAyaH / yauvanadazAmadhikRtyA''ha svacittabilasaMsthena, nAnAvibhramakAriNA / balAtkAmapizAcena, vivazaH paribhUyate // 3-34 // klezaikahetutvAtkAmAnAm, tathA ca pAramarSam - kAmabhogANurAeNa kesaM saMpaDivajjai - iti (uttarAdhyayane) / na cAstu pAralaukika: klezaH, aihikaratyaivAsmAkaM parituSTiriti vAcyam, ihaloke'pi duHkhasandohanibandhanatvAtkAmAnAm / uktaJca - ihaloe ceva kAmA kAraNaM vahabaMdhaNANaM, kulagharaM issAe, nivAso aNuvasamassa, khettaM visAyabhayANaM - iti (samarAdityakathAyAm ) / evaJca madanonmAdaviDambanAparAhatatayA tAruNyasyApyasAratAmupapAdya vArdhakyasya tAmAha dAsAH putrAH striyazcaiva, bAndhavAH suhRdastathA / hasantyunmattakamiva, naraM vArdhakakampitam // 3-35 // tathA ca svopakRtakRtasvopahAsAvajJAderatyantamasahyatayehaiva narakavedanAmanubhavati vRddhaH, ato dehasya jarAjarjaradazA'pi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Kan Zhao Lu Lu Shou De De De De De De viDambanaiva / etadeva vidhAntareNa vyAcaSTe dainyadoSamayI dIrghA, vardhate vArdhake spRhA / sarvApadAmekasakhI, hadi dAhapradAyinI // 3-36 // evaJca viDambanAzatavidrute vArdhakye spRhAbhivRddhirduSkAle'dhikamAsakalpeti bhAvaH, uktaJca - kimatha paramaduHkhaM saspRhatvaM yadetat - iti (subhASitaratnasandohe) / nanu caivaM yadi bAlAdidazAtraye'pi duHkhamAtrameva syAt, tadA kasyacit al kadApi sukhAnubhUtirna saGgatimupeyAt, bhavati tu sA, tat kimatra tattvamiti cet ? atrAha kvacidvA vidyate yaiSA, saMsAre sukhabhAvanA / AyuH stambamivAsAdya, kAlastAmapi kRntati // 3-37 // kvacidanubhUyamAnamapi sukhaM bhAvanAmAtram, tattvatastadabhAvAt, uktaJca - vAsanAmAtramevaitat sukhaM duHkhaM ca dehinAm / tathA hyudvejayantyete bhogA rogA ivApadi - iti (issttopdeshe)| atha tenApyasmAkaM santuSTirvAsanAmAtreNetyatrAha - AyurityAdi, tathA ca tasyA api vikarAlakAlakavalIbhAvagamanasvAbhAvyAnna tadAsthA'pi yuktA sacetasaH, gatvararAgasya zokaika-paryavasAnAt, ata evAgamaH - bheuresu Na rajjejjA - iti (AcArAne) / atha ko'yaM kAlo varAko'smatpurata
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtma darzanA Lu Lu Lu Wan Bi Bi Bi Xiao Zhu Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan iti dadhmAtaM tatsvarUpazaMsanena bodhayati tRNaM pAMsuM mahendraM ca, suvarNaM merusarSapam / AtmambharitayA sarva-mAtmasAtkartumudyataH // kAlo'yaM sarvasaMhArI, tenA''krAntaM jagattrayam // 3-38 // tathA ca duratikrama eva kAla ityakAmenApi pratipattavyam, tadapratipattestadanubhAvamokSasyAhetutvAt, uktaJca - kAla: pacati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti kAlo hi duratikramaH - iti / evaM sarvathA virAgamArgamavatAritasyApi nArIgocararAgo durnirvartyaH, anAdibhavabhAvanAbhyastatvAt, manuSyANAM maithunasajhAyA AdhikyAcceti tatsvarUpaprakAzena tadanurAgAndhakAramapanayati mAMsapAJcAlikAyA snAyavasthigranthizAlinyAH, striyaH kimiva zobhanama ? // 3-39 // yadi hi kRmikulAkulakuthitakuNapAzrayaM kimapi zobhanatvaM syAttadA striyA api tatsyAt, paramArthato'vizeSAdityAzayaH / etadeva spaSTataramAcaSTe 332200333333333 30
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA tvaGmAMsaraktabASpAmbu, pRthakkRtvA vilocane / samAlokaya ramyaM cet, kiM mudhA parimuhyasi ? // 3-40 // yadi hi zucitamatvenAbhimate'pi lolekSaNekSaNe tatsatattvavivecane satyazucimAtraparyavasite syAtAm, tadAnyAni tu yoSidaGgAni sutarAmamadhyatarANIti mudhaiva tatparimoha ityAzayaH / etadeva samarthayati meruzRGgataTollAsi-gaGgAcalasyopamA / dRSTA yasmin mune ! muktA-hArasyollAsazAlitA // 3-41 // zmazAneSu diganteSu, sa eva lalanAstanaH / zvabhirAsvAdyate kAle, laghupiNDa ivAndhasaH // 3-42 // tyAjyo'to virasaparyavasAnAnurAgaH, tasya tatparyavasAnaniyamAt / etadevAha kezakajjaladhAriNyo, duHsparzA locanapriyAH / duSkRtAgnizikhA nAryo, dahanti tRNavannaram // 3-43 // FFFFFFFFFFooooo
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtma darzanA HARYANA jvalatAmatidUre'pi, sarasA api nIrasA / striyo hi narakAgnInA-mindhanaM cAru dAruNam // 3-44 // tajjIvanatvAnnarakANAm, uktaJca - dArA na kArA narakasya citte, vyacinti nityaM mayakA'dhamena / / - iti (ratnAkarapaJcaviMzatikAyAm ) / nanu yadyevaM tahi cArutvaM tAsAM na saGgatimaGgatIti cet ? ko vA kimAha? upaniSatkaditi cet ? na, abhiprAyAparijJAnAt, cArviti na nArIvizeSaNamapi tvindhanasya, tacca narakAgnisambandhi, atastaccArutvoktistajjanyajananasAmarthyaprAbalyamevAvedayantI taddAruNataratAmeva vyanaktIti bhAvanIyam / ata evoktam - jAnAmi narakaM nArIm - iti (avadhUtagItAyAm) / atra hi - jvalanA atidUre'pi - iti (yAjJavalkyopaniSadi) upaniSadantare pATha iti dhyeyam / kiJca kAmanAmnA kirAtena, vikIrNA mugdhacetasaH / nAryo naravihaGgAnA-maGgabandhanavAgurAH // 3-45 // janmapallavamatsyAnAM, cittakardamacAriNAm / puMsAM durvAsanArajju-rnArI baDizapiNDikA // 3-46 // 1000000000 3
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Shen Bian tadvandhavadhAdihetutvAt, ata evAgamaH - sUNA purisANaM - iti (tandUlavaicArike) / ataH - sarveSAM doSaratnAnAM, susamudgikayA'nayA / duHkhazRGkhalayA nitya-malamastu mama striyA // 3-47 // nanu ca na doSeSu ratnopamocitA, pratyapAyAvahatvAditi cet ? tarhi ratneSvapi tavyapadezo mA bhUt, tata eva, tulyanyAyAt / ataH saJjJAnAdilakSaNaM bhAvaratnatrayaM vimucya bAhyaratnAnAM prAzastyavirahAnnoktAnaucityaprasaktiH, api tu yathA susamudgake ratnAni surakSitAni bhavanti, tathA striyAmapi doSA ityarthatastadvirAgApAdanAtmakAbhimataprayojanasiddhireva / yuktazcAyamarthaH, svabhAvasya tyaktumazakyaprAyatvAt, yaduktam - vaJcakatvaM nRzaMsatvaM caJcalatvaM kuzIlatA / iti naisargikA doSA yAsAM tAsu rameta kaH ? - iti / nanu samyagetattattvAvagame'pi dustyaja evAsmAkamaGganAnurAgastatki karttavyamiti cet ? anurAgagocaraparihAra iti gRhANa, tadaparihArasya tadanurAgajIvanatvAt, tadvRddhihetutvAccetyAha yasya strI tasya bhogecchA, ni:strIkasya kva bho striyaM tyaktvA jagat tyaktaM, jagat tyaktvA sukhI bhavet // 3-48 // ata eva striyo darzanAderapi pratiSedhamabhidadhanti vidaH, anAditadanurAgavAsitAntaHkaraNAnAM tadarzanAderapi 3 3
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmadarzanA mahopaniSad | mahAnarthanimantraNarUpatvAt, aguptasya brahmacaryasyAdIrghakAlInatvAt, tattvato'brahmAnatirekAcca / tathA ca pAramarSam - adaMsaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / itthIjaNassAriyajhANajuggaM hiyaM sayA baMbhavae rayANaM - iti (uttarAdhyayane) / nanu strIvikalAstu rorA api dhArayeyurbrahma, na caivaM ko'pyatizayaH, ataH stryAdibhogasAdhana samUhamadhyagatenaiva vairAgyAbhyAsaH kArya iti cet ? keneti vaktavyam, niSpannayoginA cet ? na tena bhogasAdhanasamUhena tasya bhaR prayojanam, tasya vairAgyAbhyAsasAdhanatvAbhAve'vigAnAt, siddhavairAgyaprakarSatvAcca / atha yogArambhakeneti, dattastahi jalAJjalirvairAgyAbhyAsAya, tadvadhAbhiyogasya tadbhAvanAhetutvAyogAt, ata eva sarvajJavacanam - jahA birAlAvasahassa mUle Na mUsagANaM vasahI pasatthA / emeva itthINilayassa majjhe Na baMbhayArissa khamo NivAso / kAmaM tu devIhiM vibhUsiyAhiM Na cAliyA khobhaiuM tiguttA / tahA vi egaMtahiyaM ti NaccA vivittavAso isINaM pasattho - iti (uttraadhyyne)| ata: sUktam - yasya strI tasya bhogecchA niHstrIkasya kva bhogabhUH ? - iti / striyaM tyaktvA - manovAkkAyaiH parihatya, jagat tyaktam - samastasaMsAravAsanA parityaktA, tIrNamahAsAgarasya sarittaraNasyAkRtasyApi kRtaprAyatvAt, yadArSam - ee u saMge samaikkamittA suuttarA ceva havaMti sesA / jahA mahAsAgaramuttarittA NaI bhave avi gaMgAsamANA - iti (uttarAdhyayane) / atha tyaktenApi jagatA ko guNa ityatrAha - jagattyaktvA sukhI bhavet, duHkharUpatvAd bhavasya, tatphalatvAt, tadanubandhatvAcca, taduktam - aNAI jIvassa bhave,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA dukkharUve dukkhaphale dukkhANubaMdhe - iti (paJcasUtre ) / nanu caivaM yadi strItyAga eva jagattyAgaH, tadA stryeva jagadityApatitaM syAditi cet ? satyam, mU gocaravastunaH kathaJcittadrUpatvAt, paramArthato mUrchAyA eva jagattvAt, vyavahAratastu samastajagati kasyApyAdhipatyamapi neti kA tatparihAravArtA'pi ? vandhyAputrodvAhavArtAvadasadviSayA seti bhAvaH / ato mUrchAparamanimittarUpAyAM striyAM jagadvyapadeza upapanna eveti / ata evocyate - mUrchAchannadhiyAM sarvaM jagadeva parigrahaH / mUrcchayA rahitAnAM tu jagadevAparigrahaH - iti (jnyaansaare)| itazca mUrchA tyAjyetyAha brahmA viSNuzca rudrazca, sarvA vA bhUtajAtayaH / nAzamevAnudhAvanti, salilAnIva vADavam // 3-52 // evaJca yadi bhagavattvenAbhimatAnAmapi vinAzaparyavasAnatvameva, tadA taditarasya tu jagataH kA vArtA ? vinAzapathaikapathikameva tat, atastyAjyastatpratibandhaH, nazvarAnurAgasyA zrupariNAmatvAt, etadevAbhidhatte ApadaH kSaNamAyAnti, kSaNamAyAnti sampadaH / kSaNaM janmAtha maraNaM, sarvaM nazvarameva tat // 3-53 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA kSaNikatvasyaiva nazvaratvAkSepakatvAt, vastutastadanantaratvAcca / na hi nazvaratAmAtraM mU parihAra Alambanam, api tu dAruNatA'pIti tAmAha viSaM viSayavaiSamyaM, na viSaM viSamucyate / janmAntaraghnA viSayA, ekajanmaharaM viSam // 3-54, 55 // yadgocareNa punarapi jIvanamavApyate, na tadviSam, api tu yatpAnenAnantamaraNagocaratA tadviSam, tacca vicAryamANaM viSayeSvevopapadyate, atastad viSam, na varAkaM viSatvenocyamAnaM pAnakamiti hRdayam / atastatparihAre yatitavyam, viSayavaiSamyamokSasyaiva mokSarUpatvAt, tasyaiva copAdeyatvAt / atha prakArAntareNa mokSopAdAnopAyamabhidhAtuM taddvArapAlasvarUpamAha mokSadvAre dvArapAlAzcatvAraH parikIrtitAH / zamo vicAraH santoSazcaturthaH sAdhusaGgamaH // 4-2 // yathA hi dvArapAlAnugraheNAnta:praveza: sulabho bhavati, tathaiva mokSAnupravezArthametaccatuSTayAnugraha Avazyaka ityabhiprAyaH / etasyApyupAyamupadarzayati
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA 10000000000000000 ekaM vA sarvayatnena, sarvamutsRjya saMzrayet / ekasmin vazage yAnti, catvAro'pi vazaM gatAH // 4-3 // anyatarasyApi svabhyastasya svAnyatrayanibandhanatvopapatteH / tathA zAstraiH sajjanasamparka-pUrvakaizca tapodamaiH / Adau saMsAramuktyarthaM, prajJAmevAbhivardhayet // 4-4 // na hi gurUpAsanamantareNa zAstrAbhidheyAdhigamaH, na tapodamAntareNAdhigatAdhigamasAphalyam, ato vinItavinayena jJAnakriyAsamAdaraH karttavyaH, evamevA''tmapariNatipariSkArAtmakaprajJAbhivRddhisambhavAt, tadAha - vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM virativiratiphalaM cAzravanirodhaH - iti (prshmrtau)| bhavati hi gurUpAsanAyuktayogAkSaNikacittasya santatatadabhyAsayogenA''tmasAkSAtkArAnubhAvataH saMvarasAmagryaM mahodayaikanidAnam / etadeva samarthayati svAnubhUtezca zAstrasya, gurozcaivaikavAkyatA / yasyAbhyAsena tenAtmA, satataM cAvalokyate // 4-5 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA na hyanubhUtireveSTArthasAdhikA, jIvamAtrasAdhAraNatvAtsarveSTasiddhiprasakteH, tadadarzanAcca / api tu zAstragurvabhiprAyAviruddhA'nubhUtiH / anyathA tu grahilAdeH kukkurAdezcApi bhavatyeva kAcidanubhUtiriti bhAvanIyam / evaJca yathA tatraye'vigAnayogena mitho vizeSalezasyApi virahassyAttadA sambhavatyAtmasAkSAtkAraH, sAmagrIsAdhyatvAttasya / nanu ca zAstraM guruzceti pRthagrahaNena tadvayasyAbhiprAyabhedasambhavo'niSTa Apadyeteti cet ? na, tAtparyAnavagamAt, zAstrapadena hi ziSyAdhItaM zrutajJAnamatrAbhipretam, tacca tadaiva samyaktAmavataret, yadA gurostenaikavAkyatA syAt, evaM svAnubhUterapi vAcyam, tasyA api prAyaH zrutajJAnaprabhavatvAt, tasya ca gurvadhInatvAt, abhihitaJca - gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAd gurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam - iti (prazamaratau) / yuktaM caitat, sarvasyApi yogamArgasya tadadhInatvAt, ata evocyate - juttAjuttaviyAro guruANAe Na jujjae kAuM / daivAo maMgulaM puNa jaM hujjA taM pi kallANaM - iti / kiJcaitadabhyAsata evonmanIbhAvavazIkAro'pi, tadanubhAvataH saGkalpAdiparihArasiddhestatsambhavAdityAha saGkalpAzAnusandhAna-varjanaM cet pratikSaNam / karoSi tadacittatvaM, prApta evAsi pAvanam // 4-6 // TECECECEFFFFFFFFFFFFFEE
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Du Du Dang Dang Ge Ge Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan saGkalpAzArUpaM hi cittam, atastadabhAve tadviraho nyAyopapanna eva / tatpAvanatvaM ca paramapadaprayojakatvAt, tadAha - yasya saGkalpanAzassyAt, tasya muktiH kare sthitA - iti ( maNDalabrAhmaNopaniSadi) / api ca - cetaso yadakartRtvaM, tat samAdhAnamIritam / ___ tadeva kevalIbhAvaM, sA zubhA nirvRtiH parA // 4-7 // bhAvAbhAvagocaracittapravRtterevAkulatAnidAnatvena tannivRttau samAdherevAvazeSAt, uktaJca - bhAvasya bhAvako kazcin, na kiJcid-bhAvako'paraH / ubhayAbhAvakaH kazci-devameva nirAkulaH // - iti (aSTAvakragItAyAm ) / kaivalyamapyata eva, cittavinAze hRSIkANAmapi svata eva vipattestaTAdarzizakuntapotapratyAgamanavadAtmana AtmanyevAnupravezato dvaitavigamAt, uktaJca - cittanAzAdvipadyante sarvANyevendriyANi hi / kSINasnehasya dIpasya saMraktA razmayo yathA-iti (vaalmikiraamaaynne)| ata eva sA prazastA nirvRtiH, bhogAdyupajanitarateraprazastatvAt, parA ca sA, sarvoparamasyaiva sukhaprakarSopaniSadrUpatvAt, tatprAyatvAcca cittoparamasya, asmAt cetasA samparityajya, sarvabhAvAtmabhAvanAm / yathA tiSThasi tiSTha tvaM, mUkAndhabadhiropamaH // 4-8 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA sarvabhAvAtmabhAvanAm - vizvavizvAntarvartisvAtiriktapadArtheSu svakIyatvavAsanAm, cetasA samparityajya, vAGmAtreNa tattyAgasya tattvato'tyAgatvAt, vapuSA tadurIkRtatvavirahAttattyAgavA yA apyabhAvAt, manasA'parityaktasya vastuto parigRhItatvAnatikramAt, tadAha - viSayaiH kimparityaktairjAgati mamatA yadi / tyAgAtkaJcakamAtrasya bhujaGgo na hi nirviSaH - iti (adhyaatmsaare)| atastvaM yathA - svarUpAvicyutyanuguNaprakAreNa tiSThasi - sarvabhAvAtmabhAvanAsamparihAraprabhAvatassvarUpasiMhAsanaikapratiSThito bhavasi, tathA mUkAndhabadhiropamaH - parapravRttigocaravacanAdipravRttimAzritya mUkAdisadRzaH, AtmAbhimukhA''nItopayogasAmagrya iti yAvat, tiSTha, tata utthAnasya sarvavyutthAnanimittatvAt / kiJca tattvAvabodha evAsau, vAsanAtRNapAvakaH / proktaH samAdhizabdena, na tu tUSNImavasthitiH // 4-12 // vacanAnuccAramAtrasyaikendriyeSvapi sulabhatayA teSAmapi samAhitatvopagamaprasakteH / tattvAvabodhaH samAdhiH, vAsanAtRNapAvakatayA sarvavibhAvavilayApAdanapurassaraM svabhAvasaMlayaprayojakatvAt, tadatiriktasamAdhivirahAt / tattadvibhAvasantatiyonirapi kartRtvamatiH, saiva ca sAmyapratibandhinItyAha Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan 40
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA aaaaaaaaaaaaja tasmAnnityamakartA'ha-miti bhAvanayeddhayA / paramAmRtanAmnI sA, samataivAvaziSyate // 4-16 // __ kartRtvamaterevAhaGkArotthitiH, tasyA api mamakAravAsanA, tayA ca sAmyavinipAtaH zatamukhaH, ataH kartRtvamatirevAtmAkartRtvorIkartRnizcayanayAlambanenApAsyA, evamevApAstAzeSaparapariNAmasvabhAvasaMsthitirUpaparamasAmyodayAt, tacca paramAmRtarUpam, mRtyvAdyapAyAtyantikaikAntikauSadhatvAt, tatsiddhau ca AkRtyaiva virAjante, maitryAdiguNavRttibhiH / samAH samarasAH saumya ! satataM sAdhuvRttayaH // 4-19 // AkRtyaiva - AkAramAtreNApi, virAjante - sAmyasAmrAjyasamrATzobhAM bibharti, tathAvidhAnAM samAdhisAmyasiddhAnAM tanmAtrasyApi dezanAtizayitvAt / virAjanahetvantaramAha - maitryAdiguNavRttibhiH - sattvAdiSu maitryAdibhAvanAvibhAvanaiH, taduktam - ahavA AheNaM ciya bhaNiyavihANAo ceva bhAvejjA / sattAiesu mettAie guNe prmsNviggo| sattesu tAva metti, tahA pamoyaM guNAhiesuM ti / karuNAmajjhatthatte kilissamANA'viNeesu - iti (yogazatake), Abhirapyete virAjante, dveSAdikAluSyasyaivAtmazobhAtirobhAvakatvAt, tatazca te samAH, vaiSamyaprayojakakAluSyApagamAt, ata eva samarasAH, 2003233003339333
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA tadekarasIbhUtasvarUpatayA tadanatirekAt, kimuktaM bhavati ? he saumya ! satataM sAdhuvRttayaH, paramasAmyasya tanmAtraparyavasAnAt / hiMsAdyasAdhuvRttayo hi vaiSamye satyeva sambhavanti, savvabhUyappabhUyassa sammaM bhUyAiM pAsao (dazavaikAlike) - ityAgamoditadazAdhigatau paramasAmyapariNatehiMsAvicArasyApyasambhavAt, ahiMsAmagrye cAsatyAdyanavakAzAt / ata eva abdhivad dhRtamaryAdA, bhavanti vizadAzayAH / niyatiM na vimuJcanti, mahAnto bhAskarA iva // 4-20 // vizadAzayAH - tumaM si NAma sa cceva jaM haMtavvaM ti maNNasi (AcArAle) ityAgamAvagamataH spaSTAbhiprAyAH, abdhivad dhRtamaryAdA bhavanti, maryAdAtikramasyAzayAvaizadyahetukatvAt, yo hi tattaddhisAdikarmatvenAtmAnamevAbhivIkSate, sa kathannAma tatra pravarteta ? mandasyApi prAyastathApravRttyabhAvAt / ato mahAntaH - vizvavizvasattvasamUhapratiyogikAbhedAzrayabhUtAtmadarzitayA'kSudrAnta:karaNAH, bhAskarA iva niyatiM na muJcanti, udayAstobhayAvasthayorniyatasvasvarUpAvasthiteraparihArAt / sarvA'pIyaM samAdhisAmyasiddhAvasthA tattvAdhigamaprasUtA, so'pi tajjijJAsAyoniriti tadarthamevotsAhayati 60060000oCCEEEEEEEEE 12
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA ko'haM kathamidaM ceti, saMsAramalamAtatam / pravicArya prayatnena, prAjJena saha sAdhunA // 4-21 // asAdhusahitasya tattvacintAyA apyatattvaparyavasAnAt / etatpravicArAnantaramapi yat karttavyaM tadAha nAkarmasu niyoktavyaM, nAnAryeNa sahAvaset / draSTavyaH sarvasaMhartA, na mRtyuravahelayA // 4-22 // nAkarmasu niyoktavyam, tanniyogasya sarvApatsaMyogAnatirekAt, etadarthamapi nAnAryeNa sahAvaset, saMsargajatvAd guNadoSANAm, jIvasya bhAvukadravyatvAt, uktaJca - bhAvugadavvaM jIvo saMsaggIe guNaM ca dosaM ca pAvai - iti (puSpamAlAyAm ) / sarvasaMhartA - carAcarAkhilavizvasaMhArakartA, mRtyuravahelayA na dRSTavyaH, tadavajJAyAstadAnantyahetutvAt, ata evocyate - gRhIta iva kezena mRtyunA dharmamAcaret - iti / nanu ca zUra evAvagaNayati mRtyum, tRNaM zUrasya jIvitam (cANakyanItau)- ityukteH, kAtara eva bibhetyataH, tatki yoginA kAtareNa bhavitavyamiti cet ? omityucyate, tadbhayasyaiva tAttvikasya tadvimuktinidAnatvAt, tathA cAgamaH - mArAbhisaMkI maraNA pamuccai - iti (aacaaraadd'e)| nanvevaM maraNAntopasargAgaNanA yogino nopapadyateti cet ? na, |
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Lu Lu Wan Man Man Man Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan abhiprAyAparijJAnAt, tadagaNanAyA apyanantamaraNabhItiprasUtatvAt, upasargazatasannipAte'pyavicalitaprakRtibhAvasya tadbhItisulabhatvAt, ata evAgame mumukSulakSaNam - bhIyA jammaNamaraNANaM - iti / nAstikastu pratyakSamIkSyamANamapi mRtyumavagaNayan tattatkarmasu pravartate, yaiH punaH punarmaraNagocaratAmupayAti, atastadavagaNanA pratiSiddhA / karttavyAntaramAha zarIramasthi mAMsaM ca, tyaktvA raktAdyazobhanam / bhUtamuktAvalitantuM, cinmAtramavalokayet // 4-23 // sarvasattvAnuprotacaitanyasUtrAvalokanena hi niSThAmeti zatrumitrakathA, tato'pi pratiSThAmeti paramasamateti tadupadezaH / tasyA evopAyAntaramAha upAdeyAnupatanaM, heyaikAntavisarjanam / yadetanmanaso rUpaM, tadbAhyaM viddhi netarat // 4-24 // na hyAntaramanasi heyopAdeyAdhyavasAyo bhavati, bhAvamanasa AtmapariNAmarUpatvAt, tacchuddhasvarUpasya mAdhyasthyaikavigrahatvAt / evaJca yad bAhyam, tanna svarUpam, ghaTAdivat / ataH svarUpamAtrAnusandhAnaprApyaparamasaukhyalipsunA sarvaparadravyAd vyAvRttya mAdhyasthyamAstheyam / etadapi svarUpacintanena zakyamityAha 44
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA guruzAstroktamArgeNa, svAnubhUtyA ca ciddhane / brahmaivAhamiti jJAtvA, vItazoko bhavenmuniH // 4-25 // svarUpasaJjJAnato hi gatasya paratvAvagamAt, svasya cAsambhavadapanayanatvavedanAccAnutthAnaparAhatireva zokasya / na hi bhAvanAmAtrato dehapArthakyasaMvedanena svarUpasaJjJAnam, api tu vivekabhAvanAsacivAtaH sarvajJoktaprakAreNa titikSAta ityAha yatra nizitAsizatapAtanamutpalatADanavatsoDhavyam / agninA dAho himasecanamiva / aGgArAvartanaM candanacarceva / niravadhinArAcavikirapAto nidAghavinodanadhArAgRhazIkaravarSaNamiva / svazirazchedaH sukhanidreva / mUkIkaraNamAnanamudreva / ___bAdhiryaM mahAnupacaya iva / idaM nAvahelanayA bhavitavyamevaM dRDhavairAgyAdvA bhavati / dvividhA hyavahelanA bhavati - pradveSaprasUtA, mAdhyasthyodbhUtA ca / AdyA bhavahetutayA tyAjyA, ArtadhyAnarUpatvAt, FFFFFFFFFFFFFFFFFFFE pa
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA raudradhyAnanidAnatvAcca / taditarA tu titikSAbhUtatayA zivayonitvenA''dRtavyA / evaJcoktarItyA'gnyAdiSu himabhAvAdidarzanamagnyAditattatparyAyAvajJaiveti nipuNamAlocanIyam, tattvena tadgaNanAyAM titikSAnupapatteH / / sattitikSAbhyAsato hi samyag dehAdibhinnasvasvarUpasaMvedanam / tato'pi sarvasaGklezasakSobhApagamAt stimitodadhivaccittasya prazAntiH / tato'pi yad bhavati tadAha yAni duHkhAni yA tRSNA, duHsahA ye durAdhayaH / zAntacetaHsu tatsarvaM, tamo'rkeSviva nazyati // 4-29 // paramArthatazcittAnupazamasyaiva duHkhAdirUpatvAt / ataH prazamalAbhAyaiva prerayati mAtarIva paraM yAnti, viSamANi mRdUni ca / vizvAsamiha bhUtAni, sarvANi zamazAlini // 4-30 // ataH zamasandhAraNenAndanIyAH sattvAH, aparathA AnandAvAptyayogAt, tathA ca nItiH - nAdattaM labhyate kvacit - iti / api ca svato'pyAnandasrotaH prazama ityAha -
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad || adhyAtmadarzanA na rasAyanapAnena, na lakSyAliGgitena ca / na tathA sukhamApnoti, zamenAntaryathA janaH // 4-31 // prazamasyaiva paramArthato rasAyanAdirUpatvAt, azAntasya rasAyanAderapi du:khahetutvAnyathA'nupapatteH / kathaM tarhi prazamAdhigamaH ? kiM vA prazAntalakSaNamityatrAha zrutvA spRSTvA ca bhuktvA ca, dRSTvA jJAtvA zubhAzubham / na hRSyati glAyati yaH, sa zAnta iti kathyate // 4-32 // na caivaM niHsaJatvaprasaktiriti vAcyam, kathaJcidiSTatvAt, tatprAyatvAt zAntasya, yadAha - unmanIkaraNaM tadyad muneH zamarase layaH - iti (yogasAre) / ata eva tuSArakarabimbAcchaM, mano yasya nirAkulam / maraNotsavayuddheSu, sa zAnta iti kathyate // 4-33 // maraNe nirAkulatvam, AtmapradezamAtrasyApi hAneranupalambhAt / utsave'pi tat, tadvaddhyadarzanAt / dvandve'pi, svadvandvAbhAvavinizcayAt / paryavasitA zAntiH / api ca
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA tapasviSu bahujJeSu, yAjakeSu nRpeSu ca / balavatsu guNADhyeSu, zamavAneva rAjate // 4-34 // zamavikalatapa:prabhRteH pratyuta capAspadatayA zobhAsavitRtvAyogAt / kiJca santoSAmRtapAnena, ye zAntAstRptimAgatAH / AtmArAmA mahAtmAnaste mahApadamAgatAH // 4-35 // santoSo'mRtam, ihaiva siddhisukhArpaNAt, tadvitaritA tRptirhi pAramArthikA, tRSNA'tyantocchedakatvAt / evaJcehaiva mahApadamiti na kiJcidanupapannam, uktaJca - suhAiM saMtosasArAI - iti / santoSa eva tarhi kathyatAmityatrAha aprAptaM hi parityajya, samprApte samatAM gataH / / adRSTakhedAkhedo yaH, santuSTa iti kathyate // 4-36 // na cAprAptasya parihAra iti vyAhatamiti vAcyam, tanmU parihAra eva tAtparyabhAvAta, bAhyasya paramArthaprApterevAsambhavAt, uktaJca - majjha pariggaho jadi, to'hamajIvattaM tu gacchejja / NAdeva ahaM jamhA, tamhA Na pariggaho majjha - iti (smysaare)| uttaraM tarhi vyAhanyata iti cet ? na, nityasamprAptajJAnAdiguNagaNasyAdhikRtatvAt / yadvA loka
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA vyavahAramanusRtya yathAlabdhAhArAdau rAgAdivaiSamyaparihAreNa samavRttirityarthaH / ata eva adRSTakhedAkhedaH, samyaguktatattvAdarzina eva taddarzanayogAt, prAptavyAbhAvapazyako hyasau, kathannAmAsya khedaH? tadbhAvadarzanasya tanmUlatvAt / prAptavyadarzanena hi khidyata AtmA tadavAptyabhiyogena, tadvaiphalye'dhikataraM cAnubhavati khedamiti / nanvevamakhedadarzanamasyAnupapannaM syAditi cet ? na, akhedasya khedapUrvakatvAt, asya ca tadabhAvAt / yathA hi svarge rAtryabhAvAddinAbhAvo bhavati, nityaprakAzatvAt, evaM nityAnandamuditasyAsya khedAkhedaviraha: pratyeyaH / seyaM devendrAdInAmapi spRhaNIyadazA santoSapadAbhihitetyAha - sa santuSTa iti kathyate - iti / etadeva prakArAntareNAha - nAbhinandatyasamprAptaM, prAptaM bhakte yathepsitama / yaH sa saumyasamAcAraH, santuSTa iti kathyate // 4-37 // prAptavyadarzanaprayuktatatprAptyabhiyogo hi caNDatAjIvanam, tadvirahe tadabhAvAt, atastadadarzinaH saumyasamAcArataiva syAt, pratibandhakavigamAdityAzayaH / itthaJca
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA ramate dhIryathAprApte, sAdhvIvAntaHpurAjire / sA jIvanmuktatodeti, svarUpAnandadAyinI // 4-38 // yathAprAptaM hyamRtasodaram / tattadabhiyogayAcitaM tu pAnIyapratimam / AcchinnaM tu zoNitAnatizAyi / ato yathAprAptaireva nirvAha: kAryaH, evameva rAgAdinigrahakrameNa vItarAgatodayAjjIvanmuktiprAdurbhAvAditi bhAvaH / etadupalakSaNAdanyadapi yallakSitavyam, yacca tatphalam, tadAha yathAkSaNaM yathAzAstraM, yathAdezaM yathAsukham / yathAsambhavasatsaGga-mimaM mokSapathakramam // tAvadvicArayet prAjJo, yAvadvizrAntimAtmani // 4-39 // turyavizrAntiyuktasya, nivRttasya bhavArNavAt / jIvato'jIvatazcaiva, gRhasthasyAthavA yateH // 4-40 // nAkRtena kRtenArtho, na zrutismRtivibhramaiH / nirmandaraH ivAmbhodhiH, sa tiSThati yathAsthitaH // 4-41 // TECREEEEEEEEEEEE
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA saucityayogaphalA hi turIyapadAbhihitA paramojjAgaradazA / yasyAM sarvathA kRtakRtyatApariNate: svarUpAvasthitirityAzayaH / etatpratibandhikA tvanucitapravRttiH, sA'pi tattatparapariNatiyogAt, saiva sarvAnarthanibandhanaM saMsArapAza ityAha dRSTaddezyasya sattAntarbandha ityabhidhIyate / dRSTA dRzyavazAd baddho, dRzyAbhAve vimucyate // 4-47, 48 // dRzyaM hi tadaivAntaHsattA bibharti, yadAtmani tadupalepassyAt, Adarzopame sAkSyAtmani pratibimbabhAvaM bhajamAnAnAmapagacchatAM ca kaH sthAyibhAvaH ? vastutastadantastatsattAyA apyabhAvAt, pratibimbamAtratvAt / iyaM ca siddhAnatizayidazeti muktireveti sUktam - dRzyAbhAve vimucyate - iti / api ca dRzyasatkAntargatasattaiva bahirgatadRzyayoniriti saiva saMsArapadavAcyA, taddhetorevetinyAyAt / etadeva vidhAntareNa vyanakti manasaivendrajAlazrI-jagati pravitanyate / yAvadetatsambhavati, tAvanmokSo na vidyate // 4-49 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA brahmaNA tanyate vizvaM, manasaiva svayambhuvA / manomayamato vizvaM, yannAma paridRzyate // 4-50 // yadi hi brahmaiva vizvasraSTA, tadA sa manorUpa eva sAGgatyamupaiti, lakSaNasamanvayAt / ato mumukSuNA tadabhAve yatitavyam, nidAnAbhAvasya phalAbhAvAnatirekAt / tadabhAvApAdanamevAvagamayati saGkalpanaM mano viddhi, saGkalpastatra vidyate / yatra saGkalpanaM tatra, mano'stItyavagamyatAm // 4-52 // saGkalpamanasI bhinne, na kadAcana kenacit / / saGkalpajAte galite, svarUpamavaziSyate // 4-53 // yadbhAve svarUpakAluSyam, tadvigame vizuddhatadavaziSTatAyA AvazyakatvAt / evaJca ahaM tvaM jagadityAdau, prazAnte dRzyasambhrame / syAttAdRzI kevalatA, dRzye'sattAmupAgate // 4-54 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA na hi dvitIyanibandhanaM dvaitaM tadvigame'vatiSThatItyuktakaivalyamupapannameva / nanu cAhaGkArasyApi sambhramAnupraveze tatpratItemithyArUpatvasiddhau sarvazUnyatA''pattiH, dRSTarapyabhAvaprasaGgAt, atastvaM-jagaccetyetAvAneva sambhramo'paneyo'stviti cet ? na, tAtparyAnavagamAt, ahamityullekho hyApekSikaH, pitrAdyullekhavat, na hi putrAbhAve pitA bhavatIti / evaM tvamityasyAbhAve'hamullekhaviraho'pi vijJeyaH, ApekSikatvAt, kaivalyasAmagye tathAvidhAnta lpalakSaNadvitIyasyAyogAt / abhAvastvahampadavAcyasya na bhavati, tasyaiva kaivalyagocaratvAt, svasaMvedanasiddhatvAcca / itazcaitatkaivalyamityAha cittAkAzaM cidAkAza-mAkAzaM ca tRtIyakam / dvAbhyAM zUnyataraM viddhi, cidAkAzaM mahAmune ! // 4-58 // AkAzasyAvagAhaguNatayA tatra jIvapudgalAderavagADhatayA'zUnyatA / cittAkAzasya ca tattatsArthanirarthakavikalpavisaranilayatayA'zUnyatA / ataH paramArthazUnyatA kaivalyagocarIbhUtasya cidAkAzasyaiva, parizuddhatatparyAye vijAtIyalezasyApyasambhavena tadrAhityalakSaNazUnyatAsAmagryAdityAzayaH / athA'stu tat, kintenetyatrAha tasmin nirastaniHzeSasaGkalpasthitimeSi cet / sarvAtmakaM padaM zAntaM, tadA prApnoSyasaMzayaH // 4-60 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA A0000000000 tadadhigateH paramagateranantaratvAt / sarvAtmakamidaM padam, trailokyaikasArabhUtatayA tadvyapadezArhatvAt / asyaivAvasthAntarasya svarUpasaundaryamAha uditaudAryasaundarya-vairAgyarasagarbhiNI / AnandasyandinI yaiSA, samAdhirabhidhIyate // 4-61 // uditamaudAryasaundaryaM yasmin tad - uditaudAryasaundaryam, kArpaNyAtmakavairUpyApagamAt, evaMvidhaM yad vairAgyam - svarUpasnehaprayuktasamastasaMsAragocaraniHsnehabhAvaH, tadeva rasaH, paramapadapradatayA suvarNasiddhyAdirasavadadbhutAnubhAvatvAt, sa garbhe yasyAH sA - uditaudAryasaundaryavairAgyarasagarbhiNI, ata evA''nandasyandinI, apagatakArpaNyakaSTatvAnnivRttaparapravRttikatvAt pravRttasvarUpAnusandhAnatvAcca / yaiSA'vasthA, sA samAdhirabhidhIyate, samyak-sarvavibhAvavyAvRttatayA svabhAvamAtra upayogAdhAnalakSaNatallakSaNasamanvayAt / tattvamatratyaM vivecitamasmAbhiH samAdhisudhAvRttau sudhopaniSadIti nAtra pratanyate / nanvanAdikAlataH paradravyapremapAzabaddhasya tadvAsanAvimokSa eva duSkara iti kathannAmAsau tatparihAraprApyaM samAdhi prApnuyAditi cet ? tatsvarUpaparibhAvanasulabhena tatparihAreNeti gRhANa / tadapi kathamiti cet ? atrAha 333333333333333333
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad || adhyAtmadarzanA matta airAvato baddhaH, sarSapIkoNakoTare / mazakena kRtaM yuddhaM, siMhogheraNukoTare // 4-64 // padmAkSe sthApito meru-nirgINo bhRGgasUnunA / nidAgha ! viddhi tAdRktvaM, jagadetad bhramAtmakam // 4-65 // vicAryamANasya jagatastanmAtraparyavasAnAt, azraddheyatvAvizeSAt, uktavat / etadeva khalAderazraddheyatvam, yattaddarzitArthavisaMvAdaH, sa cejjagatyapi samaH, tadA kathanna tasyApyazraddheyatvamiti / visaMvadatyeva jagat, pratikSaNamaparAparaparyAyayogAt, ata evArSam - vivarIo ya sahAvo imIe aNavaTThiyasahAvo, ittha khalu suhI vi asuhI, saMtamasaMtaM, suviNu vva savvamAlamAlaM ti - iti ( paJcasUtre), anyatrApi - indrajAlamidaM sarvaM yathA marumarIcikA - iti (avadhUtagItAyAm ) / yathA hi sarSapIkoNakoTare mattastamberamabandhanavArtA vAGmAtrameva, yathAvacastadarthAbhAvAt, evaM jagadgocaraM yatkiJcidapi zubhAzubhamucyamAnaM vAGmAtrameva, tadabhidhAnAbhidheyatvena vivakSitasyAtItatayA'bhAvAt, kSaNikasya kSaNottaramanavasthAnAt / evaM vAGmAtratvasyobhayatrAvizeSAd bhrama eva tadubhayamapIti hRdayam / itazca jagad bhramaH, uttarakAlamabhAvAt, svapnendrajAlAdivat / etadeva svapnAdestattvam, yaduttarakAle tadabhavanam,
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA tacchazvattve tatpAramArthikatvaprasakteH / tacca jagatyapi cetsamAnam, tadA kastasya svapnAdevizeSaH ?, svapnasyApyanyathA'svapnatvaprasaGgAnna ko'pi vizeSa ityAzayaH, abhihitaJca-AyurvAyutarattaraGgataralaM lagnApadaH sampadaH, sarve'pIndriyagocarAzca caTulAH sandhyAbhrarAgAdivat / mitrastrIsvajanAdisaGgamasukhaM svapnendrajAlopamaM tat kiM vastu bhave bhavediha mudAmAlambanaM yat satAm - iti (shaantsudhaarse)| atha sadasadvA'pyastu jagat, kastadAsthAkaraNe doSa iti cet ? ko neti pRcchyatAm, sarvadoSanilayasaMsArahetutvAttasya, rAgAdinidAnatvAt, kathaJcittadAtmakatvAtsaMsArasyetyAha cittameva hi saMsAro, rAgAdiklezadUSitam / tadeva tairvinirmuktaM, bhavAnta iti kathyate // 4-66 // tatpratipakSasya mokSabhAvAbhAve tasyApi saMsAratvAbhAvaprasaGgAt / sa cAniSTaH, taddhetutvena rAgAdestavyapadezabhAktvAt, tattaddhetutve cAvigAnAt, yadAhuH- rAgAdayastu pApmAno bhavabhramaNakAraNam / na vivAdo'tra ko'pyasti sarvathA sarvasammate - iti / ata eva pAramarSam - rAgassa dosassa ya saMkhaeNa egaMtasokkhaM samuvei mokkhaM - iti (uttraadhyyne)| etattvatrAvadheyam - yadi hyAlayavijJAnasantatyekAntavAdAzrayeNa prakRtatattvamurIkriyate, tadAnvayinamAdhArabhUtamAtmAnaM
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA vinaiSA muktiH kadarthanA, saMsArasyAvAstavatAprasaktaH, santAnasyAvAstavatayA baddhasya kasyacidekasyAbhAvAt, evaM ca mokSasyApyabhAvaprasaGgaH, bandhapUrvakatvAttasya, muci bandhavizleSa ityukteH / atha vAstava eva santAno'bhyupeyata iti cet ? na, vikalpAnupapatteH, santAnibhyaH sa bhinno'bhinno vetyucyatAm, yadi bhinnaH, na sa tatsantAnaH, tadbhinnatvAdeva / atha cAbhinnaH, tadA tasyApi tadvat kSaNikatvaprasakterapAstameva santAnatvam, athAkSaNiko'sau, tadAbhinnatvaM plavate, dattazca jalAJjaliH kSaNikavAdAya / evaM sarvathApyanupapanna eva santAnaH, abhihitaJca-saMtANiNo na bhiNNo jai saMtANo, na nAma saMtANo / aha bhiNNo Na kkhaNio khaNio vA jai Na saMtANo - iti (vishessaavshykbhaassye)| nanu cAnupaplavA cittasantatireva muktirityabhyupeyata iti cet ? na, santateravastutvenAsAdhyatvAt / na ca santatipatitakSaNAnAmeva pUrvottarabhAvena hetu-hetumadbhAvAt tatsAdhyatvam, saMsArAnucchedaprasaGgAt, sarvajJajJAnacaramakSaNasyApi muktajJAnaprathamakSaNatvena tatsantatipAtitvAt / atra bahu vyaktavyam, tattu nocyate, granthavistarabhayAt / rAgAdidoSAstyAjyA iti tvatra tAtparyam / tatrApi deharAga evAtidustyajaH, tatrAhaGkArapravRtterityAha manasA bhAvyamAno hi, dehatAM yAti dehakaH / dehavAsanayA mukto, dehadharmaina lipyate // 4-67 // 57
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Fu Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan De Atmatvena dehasambhAvanaiva dehAntaraparigrahajananI, tanmuktezca dehAdigocarAhaGkArAdyapAste rAgAdikSayAnmuktiriti bhAvaH, uktaJca - dehAntaragaterbIjaM dehe'sminnAtmabhAvanA | bIjaM videhaniSpatterAtmanyevAtmabhAvanA - iti (smaadhitntre)| kiJca dve pade bandhamokSAya, nirmameti mameti ca / mameti badhyate jantu-nirmameti vimucyate // 4-72 // mamakAreNa saMsAraH, duHkhAnubandhitvAt / samatayA tu mokSaH, saukhyamUlatvAt, ato niHsaGgatAyAmeva yatitavyamiti bhAvaH, uktaJca - niHsaGgatAmehi sadA tadAtman ! artheSvazeSeSvapi sAmyabhAvAt / avehi vidvan ! mamataiva mUlaM, zucAM sukhAnAM samataiva ceti // - iti (adhyAtmakalpadrume ) / sukhamUlatvamapi samatAyA vyavahArataH, vastutastu sAmyasiddhireva siddhirityAzayenAha avizeSeNa sarvaM tu, yaH pazyati cidanvayAt / sa eva sAkSAdvijJAnI, sa zivaH sa harividhiH // 4-76 // nanu ca kathannAma zrotriyazvapAkayoravizeSadarzanaM sambhavati, kathaJca tatsAGgatyamiti cet ? sAmyasamanubhAvAccidanvayAcceti gRhANa, ata evAbhihitam - vidyAvinayasampanne brAhmaNe gavi hastini / zuni caiva zvapAke ca paNDitAH
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA samadarzinaH - iti (bhagavadgItAyAm ) / yuktaJcaitat paramArthatastathAdarzanasyaiva prAjJalakSaNatvAt, yadAha - viSame'pi samekSI yaH sa jJAnI sa ca paNDitaH - iti (adhyAtmasAre) / etadeva samarthayati - sa eva sAkSAdvijJAnI, taditareSAM zukapAThamAtraparAyaNAnAM tattvatastadanatizayitvAt, sAmyAtmakatatphalavirahAt / kiJca saH - paramasAmyapIyUSapAnaparitRptaH, zivaH, tadbhAvasAmagryayogitvAt, vaiSamyopazamasyaiva sarvAzivAtyantikopazamarUpatvAt / api ca sa eva hariH, harati svadarzanadAnamAtreNApi pApAnItitanniruktisamanvitatvAt / tathA sa eva vidhiH, vizuddhabrahmarUpasya tatraiva ghaTamAnatvAt / nanu ca viSayatRSNAdikaluSitasya viSamagocarasamadarzanameva durghaTam, atastadarthaM ki karttavyamiti cet ? sadgurusamupAsanamiti gRhANa, tadanugrahasya sarvArthasiddhinibandhanatvAt, tadvAhuH - gurudevayAhiM jAyai aNuggaho ahigayassa to siddhI - iti (yogazatake) / etadeva sAkSAdAcaSTe durlabho viSayatyAgo, durlabhaM tattvadarzanam / durlabhA sahajAvasthA, sadguroH karuNAM vinA // 4-77 // sadguroH - guruguNagarimopetasya dharmacAryasya, karuNAM vinA - tadupAsanAbhivyaGgyatadgocarabahumAnaprakarSarUpAM tatkRpAmantareNa, viSayatyAgaH - bAhyAbhyantaragocaraparihAraH, durlabhaH - kaSTaprApyaH, tAttvikasya tattyAgasya sajJAna
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA phalatvAt, tasya ca gurupAratantryAtmakatadupAsanaprakarSajIvanatadbahumAnAtmakatatkRpAmAtralabhyatvAt, ata evAbhihitam - gurupArataMtaM nANaM - iti ( paJcAzake) / evameva tattvadarzanam - yathArthavastusvarUpAlokanam, tadapi gurukRpAmantareNa durlabham, tadvikalasya samyagdarzanavikalatayA mithyAnidhyAnaikakarthitatvAt, tatkadarthitasya ca vastumAtre bhramAnivartanAt, sadasadavivecanAdi-doSaduSTatvAttadavagamasya, tathA cArSam - sayasayavisesaNAo bhavaheU jahicchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo micchaddiTThissa annANaM - iti (vishessaavshykbhaassye)| atha gurukRpAvaikalyameva samyagdarzanAbhAve'prayojakamastviti cet ? na, jalAbhAvasyApi sAgarAbhAve'prayojakatvaprasaGgAt, tadekasarvasvatvAt sadRSTeH, ata evAviratasamyagdRzo'pi guruvaiyAvRtyaniyamo'bhihitaH, gurubahumAnollAsasya tatparyavasAnaniyamAt, taduktam - sussUsa dhammarAo gurudevANa jahasamAhIe / veyAvacce Niyamo sammaddiTThissa liMgAiM - iti - (yogazatake) / ata eva gurukRpAM vinA sahajAvasthA - sarvopAdhizUnyavizuddhAtmadazA'pi durlabhA, tattvadarzanavirahasya tatpratibandhakatvAt / / nanu sarvopAdhizUnyatvasya siddhAvasthAyAmeva sambhavAd bhavasthasya sarvasyApi tadasambhavAd bhavasyaiva tatpratibandhakatvaM vaktumucitam, na tu gurukRpA'bhAvasyeti cet ? na, vyavahAratastasya mokSa eva sambhave'pi nizcayata ihApi tadasambhavA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA mahopaniSad adhyAtmadarzanA bhAvAt, dRSTatattvAnAM satAmapyupAdhInAmasatkalpatvAt, phalAbhAvAt / yadA hi dehAdyupAdheraupAdhikAnAM mamakArAdivibhAvAnAM prasUtireva na, tadA viphalatayA'saneva sa sa upAdhiH, arthakriyAkAritvalakSaNatallakSaNAtikramAditi bhAvanIyam / vastutastu prasAditagurostattvadarzanasamprAptasAkSisvabhAvasyehApi muktatvAlaGkRtatayA siddhAvasthaiveti na kiJcidanupapannam, yathoktam - Atmazuddhopayogena sAkSIbhUto manasyapi / akriyaH sarvakartA'pi muktaH sa bandhaneSvapi - iti (adhyAtmagItAyAm) / evaJca sarvArthasiddhiH gurvanugrahAditi siddham, taduktam - guruprasAdAt sarvaM tu prApnoti na saMzayaH - iti (skandapurANe ) / tasmAt sadgurukRpApAtrasya utpannazaktibodhasya, tyaktaniHzeSakarmaNaH / yoginaH sahajAvasthA, svayamevopajAyate // 4-78 // utpannazaktibodhasya - adyApyanAvirbhUtazuddhAtmasvarUpAtmakAntargatalabdhigocarodbhUtAvagamasya, ata eva tyaktaniHzeSakarmaNaH - tadAvirbhAvapratibandhakakRtsnamanovAkkAyapravRttiparityAgavataH, svayameva - abhiyogAntaramantareNaiva, yoginaH - pratibandhakAbhAvayogavidhau vihitAbhiyogasya, sahajAvasthA - svarUpasaMlayasaukhyAdvaitarasaikarasIbhUtA''tmadazA, upajAyate - prakaTIbhavatyeva, AvaraNApagamasyA''vRtAvirbhAvAnarthAntaratvAt / tato'pi
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA sarvagaM saccidAnandaM, jJAnacakSurnirIkSate / ajJAnacakSurnekSeta, bhAsvantaM bhAnumandhavat // 4-80 // jJAnacakSuH- sAmyasudhAJjanavitimiravimalabodhaikavilocanaH, sarvagam - anavagamyAbhAvAtkRtsnayAyinam, saccidAnandam - sajJAnapramodAtmakamAtmasvarUpam, nirIkSate - nipuNaM nibhAlayati / nanu mukhyavRttyA sarvagAmyevA''tmA, vibhutvena tasya vizvavyAptatvAt, ato'vagamamadhikRtya tatsaGgamanamayuktamiti cet ? na, upaniSatkRtA'pi saccidAnandasya vizeSaNatvenaiva sarvagatvasyoktatvAt / tatra kevalajJAnasyAgamyatvavirahAtsaJjJAnasya sarvagAmitA, sarvadravyaparyAyaviSayIkaraNAt, sarvadravyaparyAyeSu kevalasya - iti vacanAt / evamAnandasyApi sarvagatvam, jJAnacakSuSo yatkiJcidAlambanasyApi tattvena pariNamanAt, sukhasya virAgamUlatvAt, tattvadarzanasya ca tatphalatvAt, tathA ca pAramarSam - diTehiM NivveyaM gacchejjA - iti / yuktaJcaitat, paramArthato jagati tadvastuna evAbhAvAt, yat pIDAlambanatvena gRhItuM yogyaM syAnmahAtmanAmiti, uktaJca - duHkhaM duSkRtasaGkSayAya mahatAM, kSAntyai padaM vairiNaH, kAyasyAzucitA virAgapadavI saMvegaheturjarA / sarvatyAgamahotsavAya maraNaM jAtiH suhRtprItaye, sampadbhiH paripUritaM jagadidaM sthAnaM vipatteH kutaH ? iti /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA avazyametadevameSTavyam, AtmavibhutvavAde'saMsAratvAdibahudoSAnuSaGgAt, sarvagatasya paralokagamanarUpamukhyasaMsArapadArthAnupapatteH, kalpitatA tu tasya syAt, sA cAnubhavAdiviruddhatayA'niSTA / api caivaM sarvo'pi mokSopadezo vitathassyAt, saMsArasyAvAstavatayA tasya heyopAdeyakoTyatItatvAt / tadidamabhihitam - vibhutvena ca saMsAra: kalpitaH syAdasaMzayam - iti (adhyaatmsaare)| uktapratipakSamAha - ajJAnetyAdi / na hyandhenAnIkSaNAd bhAnorabhAvaH, evaM nAjJAnopahatAntazcakSuSA'navalokanAtsarvagatasaccidAnandasya virahaH, paramArthatastadAtmanyapi tadabhAvAbhAvAditi bhAvanIyam / cakSurevaitat saMstuvannAha prajJAnameva tad brahma, satyaprajJAnalakSaNam / evaM brahmaparijJAnA-deva maryo'mRto bhavet // 4-81 // tat - cakSurupamayA'nantaramudgItamAhAtmyam, prajJAnameva - azeSakAluSyaparihAreNa prakarSakASThAgataM jJAnameva, brahma - AtmasvarUpam, bhUtavaidhopalabdheH, taduktam - vaidhayaM yatra tad bhinnaM, pRthivyA gaganaM yathA / jJasvabhAvo'jJakAttasmAd bhinno'smi pudgalAdaham - iti (shmopnissdi)| etadevAvadhArayati hetugarbhavizeSaNAt - satyaprajJAnalakSaNam - iti,
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA 90041000000000001 pAramArthikajJAnasvarUpatvAd brahmaNa ityAzayaH / evam - uktarItyA, brahmaparijJAnAdeva-svasvarUpAvagamAdeva, upAyAntarANAmapi vastuta etadupAyatvena pArizeSanyAyAdasyaivopAyatvasiddheH, martyaH - manuSyaH, bhUyo bhUyo mRtyugocaratAM gacchan sarvo vA'pi saMsArI jIvaH, amRto bhavet, brahmaparijJAnapIyUSapariNatestatparyavasAnatvAt / yuktaM caitat, yadajJAnena yatprasUtistajjJAnasya tannivartakatvasya naisargikatvAt, tathA coktam - yadajJAnAjjagajjAtaM yadvijJAnAdvilIyate - iti (adhyAtmapradIpikAyAm) / nanu ca kathannAmA''tmajJAnamAtreNa bhavAnta iti cet ? atrAha bhidyate hRdayagranthi-zchidyante sarvasaMzayAH / kSIyante cAsya karmANi, tasmin dRSTe parAvare // 4-82 // hRdayagranthiH - hRdgataghanarAgAdipariNAmaH, bhidyate - nizAtaparazunihataphalakavad bhedamApadyate, tathA sarvasaMzayA: - kRtsnatattvA''rekAH, chidyante - asiprahatatantuvacchedagocarIbhavanti, phalazeSamAha asya - zuddhAtmasvarUpasAkSAtkartuH, karmANi ca kSIyante, nirindhanAnalavattadekagatikatvAtteSAm, kadA nu bhavatyetadatyadbhutamityAha - tasmin parAvare dRSTe sati, tathA ca tat parAtparaM tattvaM yadA dRzyate tadA tad ghaTAkoTimATIkate, uktaJca - tameva viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'yanAya - iti ( yjurved)| sarvo'pItarapadArthasArthagocaro rAgaH paramatattvAdarzanahetukaH, atastaddarzane sati FREEEEEEEEEEEEEEE
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA tadatyantakSayayogAddhadayagranthibhedaH, tato'pi sarvajJatodayAtsarvasaMzayachedaH, sa vIyarAgo kayasavvakicco khavei nANAvaraNaM khaNeNa - (uttarAdhyayane) ityukteH, tatazca sarvakarmasaGkSayo'pIti na kiJcidanupapannam / nanvanAdibhavabhAvanAsvabhyasto hi viSayAdirasaH, kathamasau sakRt tattvadarzanamAtreNa nivarteteti cet ? naisargikatvAtprekSitapIyUSaviSanivartanasyeti gRhANa, svarUpadarzanoditAnandAdvaitaikanimagnasya tadasambhavAbhAvAt, yaduktam - brahmAnande nimagnasya viSayAzA na tad bhavet / viSaM dRSTvA'mRtaM dRSTvA viSaM tyajati buddhimAn - iti (jaabaaldrshnopnissdi)| anyatrApi - rasavarNaM raso'pyasya paraM dRSTvA nivartate - iti (bhagavadgItAyAm ) / tasmAt anAtmatAM parityajya, nirvikAro jagatsthitau / ekaniSThatayAntaHsthaH, saMvinmAtraparo bhavaH // 4-83 // anAtmatAm - dehAdipudgaleSvAtmabhAvanAm, parityajya - vivekalocanena vastusvarUpamupalabhya manasA'pi parihatya, jagatsthitau - utpAdavyayadhrauvyAtmakavizvavizvapadArthasArthamadrAyAma, nirvikAraH - harSazokAdivikArakalaGkavinirmuktaH, paramArthataH pratikSaNamapi vastumAtrasya trayAtmakatayotpAdAdyanyataramevAbhisandhAya harSAdikaraNasya mauTuMpizunatvAt /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA atha svAbhipretaparyAyasyotpannatayA harSaH, tadvinAze ca zoka upapanna eva sacetaso'pIti cet ? prathamatastu ka: sva ityevocyatAm, mana iti cet ? na, sacetastAkSateH, tasya pudgalAtmakatvena svatvAyogAt / bhAvamanaAtmaka AtmapariNAma iti cet ? na, tasyApyaupAdhikatvena paratvAnatikramAt, siddhAnAM tadvirahAt / Atmaiva tIstu vizuddhaH sva iti cet ? zobhanam, kintu nAsya kiJcidabhipretameva bhavati, uktanItyA'bhiprAyasyaiva paratvAt / evaJca sarvo'pi harSAdivikAro vandhyAputrajanmotsavavartinRtyapramodaM sparddhate, svAbhipretasya vAstavasyAbhAve tadgocarotpAdAdihetukaharSAdestadanatirekAt / evaM ca jagan mUDhatayA tattvataH parAbhiprAya eva svAbhiprAyamAropya tattatkhedAdiviDambanAbhAjanaM bhvti| nanu caivamupazamAdyAtmaguNAnAmapi svAbhipretatvenAsiddhiH syAditi cet ? ko vA kimAha ? paramArthacintAyAM tadicchAyA api paratvAnatikramAt, ata evocyate - na zAnti labhate mUDho yataH zamitumicchati / dhIrastattvaM vinizcitya sarvadA zAntamAnasaH // mUDho nApnoti tad brahma yato bhavitumicchati / anicchannapi dhIro hi parabrahmasvarUpabhAk - iti (aSTAvakragItAyAm ) / nanvevaM svabhAvalAbhecchA'pi heyA syAditi cet ? dazAvizeSamadhikRtyaivameva, mokSe bhave ca sarvatra ni:spRho munisattamaH - ityukteH, tadetatsattamAdhastanadazAvattinAM tu secchopAdeyA, vizvasyApi vizvasya syAdvAdamudrAnati
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATa mahopaniSada adhyAtmadarzanA kramavattitvAditi dhyeyam / evaJca ekaniSThatayA - AtmAtiriktAkhilajagadvinivRttaprekSatayA svarUpaikasaMlInatayeti yAvat, ata evAntaHsthaH - prabuddhatayA bahiAvRttakautukaH, yadAha - bahistuSyati mUDhAtmA pihitajyotirantare / tuSyatyantaH prabuddhAtmA bahirvyAvRttakautukaH - iti (samAdhitantre ) / yo hi yatra tuSyati, kathannAma sa tatsthitiparihAraM vidadhyAditi / evaJca saMvinmAtraparo bhava - cinmAtracintAmaNyArAdhanaikaparAyaNaH syAH, tata eva sarvakalyANaprasUteH / / nanvevamapi dRDhapratibandhaviSayatayA dustyajaiva jagadAstheti cet ? na, vicAravatastasyA api svarUpAsthAtvena pariNate: sukaraparihAratvAt, etadevAha marubhUmau jalaM sarvaM, marubhUmAtrameva tat / jagattrayamidaM sarvaM, cinmAnaM svavicArataH // 4-84 // yathA pratibhAsamAnamapi mRgatRSNApAnIyaM vastuto marubhUmireva bhavati, tatra vAstavajalAbhAvAt, evaM sarvamapIdaM vizvaM cinmAtram, vicAryamANasya tasya taddhetutvasiddheH, kSityambuprabhRtitattatpudgalapariNaterapi cidvikAranidAnatvAt / evaJca vizvasyApi vizvasya kathaJcit svamAtratvasiddhau prApyAprApyavirahAtsvarUpasthitireva kartavyatayA'vaziSyate, saiva ca muktiparyAya ityAzayenA''ha EEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA lakSyAlakSyamatiM tyaktvA, yastiSThet kevalAtmanA / ziva eva svayaM sAkSAdayaM brahmaviduttamaH // 4-85 // sadAzivasvasvarUpasaMvittereva vastutaH zivapadasamprAptirUpatvAt, vadanti sma - tyajaiva dhyAnaM sarvatra mA kiJciddhadi dhAraya / AtmA tvaM mukta evAsi kiM vimRzya kariSyasi ? - iti (aSTAvakragItAyAm ) / atastyAjyoktamatiH, tasyA manovyAdhirUpatvAt / taccikitsaiva taryucyatAmityatrAha - manovyAdhezcikitsArtha-mupAyaM kathayAmi te / yadyatsvAbhimataM vastu, tattyajan mokSamaznute // 4-88 // tattyAgasyecchAnirodhajananadvAreNecchAmuktijanakatvAt, tasyAzca nizcayato muktyanatiriktatvAt, ata eva pAramarSam - paccakkhANeNa icchANirohaM jaNayai - iti (uttraadhyyne)| tathA - tRSNAmAtrAtmako bandhastannAzo mokSa ucyate - iti (assttaavkrgiitaayaam)| nanvAstAmabhimatatyAgastadvicAro'pi duSkara iti cet ? atrAha
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA FFFFFFFFFFFFFFFFFFFER svAyattamekAntahitaM, svepsitatyAgavedanam / yasya duSkaratAM yAtaM, dhik taM puruSakITakam // 4-89 // puruSarUpeNa kITa eva sa, vazitAlakSaNapauruSavirahAt / svavazI hi puruSaH, na tvicchAvanitAdAsa iti / tasmAt svapauruSaikasAdhyena, svepsitatyAgarUpiNA / mana:prazamamAtreNa, vinA nAsti zubhA gatiH // 4-90 // tadanupazamasyaiva sarvAzubhasavitRtvAt / ataH asaGkalpanazastreNa, chinnaM cittamidaM yadA / sarvaM sarvagataM zAntaM, brahma sampadyate tadA // 4-91 // saGkalpalakSaNaM hi manaH, yadA hi tasyaivAbhAvaH, tadA svarUpavihInaM kutra tiSThatu manaH ? svarUpAbhAvasyaivAbhAvarUpatvAt / eSa eva hi zazazRGgAderabhAvaH, yattatsvarUpAbhAva iti bhAvanIyam / brahmasarvagatA tu prAguktanItyA'bhisandheyA, tadajJeyAbhAvAt / evaJca
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA bhavabhAvanayA mukto, yuktaH paramayA dhiyA / dhArayAtmAnamavyagro, grastacittaM citaH padam // 4-92 // cidAspadAtmaka Atmaiva gilati cittam, paramaprekSAparipUtasyAsya samastasaMsAravAsanAvimuktasya saGkalpazUnyatAprayojakatayA cittopasaMhArakatvAt, ata ekAgratayA tatsandhAraNaM kAryamiti bhAvaH / etadeva spaSTataramupadeSTi paraM pauruSamAzritya, nItvA cittamacittatAm / dhyAnato hRdayAkAze, citi ciccakradhArayA // 4-93 // mano mAraya niHzaDUM, tvAM prabadhnanti nArayaH // 4-94 // mRtAnAM bandhAdiprayojakatvAbhAvAt, manasi mRte ca sarveSAmapyantararAtigaNAnAM mRtyugamanAt, kAsArazoSe mInamRtigamanavat / athAzakyameva manomaraNam, asaGkalpanasyaivAsambhavAditi cet ? atrAha ayaM so'hamidaM tanma etAvanmAtrakaM manaH / tadabhAvanamAtreNa, dAtreNeva vilIyate // 8-95 // tathA caitadAdyadhikRtyaiva tattaduddezena pravarttate manaH, yadA tu tadabhAvanA, tadA nirAzrayatayA manaso vilaya eva, kSitivirahe
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA taroriva / vilUyata iti tvatra pAThAntaram, saGgatataraM ca tat / etadAdivAsanAvilaye yathA sampadyate manovinAzastadupamayopadarzayati chinnAbhramaNDalaM vyomni, yathA zaradi dhUyate / vAtena kalpakenaiva, tathAntadhUyate manaH // 8-96 // bhAvanA'bhAvalakSaNena samIreNeti gamyate / uktaJca - AlambyaikapadArthaM yadA na kiJcidvicintayedanyat / anupanatendhanavahnivadupazAntaM syAttadA cetaH - iti (adhyAtmasAre) / atha ko nAma manovidhUnane guNavizeSaH ? yenaitAvatA prabandhena tadupAyA ucyanta ityatrAha kalpAntapavanA vAntu, yAntu caikatvamarNavAH / tapantu dvAdazAdityA, nAsti nirmanasaH kSatiH // 4-97 // na hi kalpAntapavanAdInAM kSatihetutvam, tathAtve vItarAgANAmapi tatprasakteH, api tu manaHsaGkSobhasya, sa ca nAstyeva nirmanaskAnAm, atasteSAM kSativirahaH, tattadviplavAdigocarasaGkalpasyaivAbhAvAt, tadAha - kAryodaye mudaM naiti kAryanAze na khidyate, AmUlAnmanasi kSINe saGkalpasya kathA ca kA?- iti (saMnyAsagItAyAm ) / kiJca
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA asaGkalpanamAtraikasAdhye sakalasiddhide / asaGkalpAtisAmrAjye, tiSThAvaSTabdhatatpadaH // 4-98 // na hi manovilayasya kSatyabhAvamAtraphalatvam, kintu sarvArthasiddhipradatvamapi, AtmaguNasAmrAjyasya sakalalaukikarAjyAtizayinaH samprAptestadekAdhInatvAt, ato manovilaya eva yatanIyam, evameva prabhutAprApteriti hRdayam, uktaJca - yatra tarkA na gacchanti yatra naiva manogatiH / rAgadveSalayo yatra, tatrAtmA jAyate prabhuH - iti (adhyAtmagItAyAm ) / api ca na hi caJcalatAhInaM, manaH kvacana dRzyate / caJcalatvaM manodharmo, vahverdharmo yathoSNatA // 4-99 // eSA hi caJcalAspanda-zaktizcittattvasaMsthitA / tAM viddhi mAnasIM zakti, jagadADambarAtmikAm // 4-100 // yattu caJcalatAhInaM, tanmano'mRtamucyate / tadeva ca tapaH zAstra-siddhAnte mokSa ucyate // 4-101 // cAJcalyavirahasya manovilayarUpatvAt, auSNyavirahasya vahnivilayatvavat, evaJca vilInamanaso'zeSasaGkalpa
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA vikalpanirodhataH prazamasAmagryayogata ihaiva muktidazAnubhUtiriti na kiJcidanupapannam, tathA coktam - sarvajAtIyasaGkalpavikalpasya nirodhataH / AtmazAntiH bhavetpUrNA nAnyathA koTiyatnataH - iti ( adhyAtmagItAyAm ) / nanu taporUpatoktistu cAJcalyavikalasya manaso na saGgatimaGgati, anazanAdirUpatvAttasyeti cet ? anazanAdyapi kathaM tapa ityucyatAm, nirjarAprayojakatvAditi cet ? tulyametadanyatra, nigRhItamanasastaditarApekSayA'saGkhyaguNanirjarAyogitvAt, tasyAJca tanmanonigraha eva heturiti bhAvanIyam / api cecchAnirodhastapa ityAgamavidaH, sa ca paramArthato manonirodha eva, tadatiriktacchAyA abhAvAt, atastaporUpatA'sya prtyeyaa| atha manonirodho'pi kena karaNena karttavya ityatrAha mana eva samarthaM hi, manaso dRddhnigrhe| arAjaH kaH samarthassyAdrAjJo nigrahakarmaNi ? // 4-105 // dvividhaM hyatra manaH, prazastamaprazastaM ca / tayoH prazastaM jinavacanaparizIlanato'hiMsAdyanuguNaM manaH / itarastu hiMsAdyanupAti / prazastamanasA'prazastatannirodhaH karttavyaH, kaNTakanyAyAt / tato'pi yathA'panItakaNTakatayA kRtakAryatvena gRhItakaNTakaparihAraH, evaM prazastamana:parihAro'pi svayameva bhavati / evaJca mana evAvArapAraH, nimajjananibandhanatvAt, mana eva tarI, santaraNasAdhanatvAt, durlabhA tu sA'nigRhItamanasAmityAha 73
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Duo Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian Bian tRSNAgrAhagRhItAnAM, saMsArArNavapAtinAm / Avatta'ruhyamAnAnAM, dUraM svamana eva nauH // 4-106 // svAvalambitazAkhocchedanavattairuktapotavinAzanAt / yadi hi prazastamanasA'prazastatannigraho na kriyate, tadA'prazastaM tannigrahaM kRtvA''tmA'narthaM vidhatte, ardharAjyaharaM mitraM yo na hanyAt sa hanyate - iti nyAyAt, tasmAt manasaiva manazchittvA, pAzaM paramabandhanam / bhavAduttArayA''tmAnaM, nAsAvanyena tAryate // 4-107 // potAntaravirahAt, ata evAbhihitam - mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH / bandhAya viSayAsaktaM muktyai niviSayaM smRtam - iti ( maitrAyaNyupaniSadi) / nanu niviSayataiva manasaH kathaM sAdhyetyatrAha bhogaikavAsanAM tyaktvA, tyaja tvaM bhedavAsanAm / bhAvAbhAvau tatastyaktvA, nirvikalpaH sukhI bhava // 4-109 // bhogaikavAsanAm - madIyA matsukhahetavo vA bhogA iti sudIrghabhavAbhyastAvidyAm, tyaktvA - NIvAre va Na lIyejjA (sUtrakRtAle) ityAgamAvagamena sarvathA'pi vihAya, tvam - yasmin sarvabhUtAnyAtmaivA'bhUd vijAnataH / tatra ko mohaH kaH zoka
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA 0000000000 ekatvamanupazyataH (IzAvAsyopaniSadi) - ityupaniSadupaniSaNNaH pratipAdyaH, bhedavAsanAm - karmakRtajIvapArthakyagocaravAstavamanISAm, tyaja - AtmavatsarvabhUtAni pazyan bhikSuzcarenmahIm - (nAradaparivrAjakopaniSadi) ityupadezatAtparyapariNate: parihara, pudgalakRtamuccAvacAdibhedaM ya AtmAnamadhikRtya pazyati, tasyaivottiSThati jIvabhedamatiH, yastu zarIragocaratvenaiva taM pazyati, kastasya bhedabuddhyudayaH, zuddhanizcayataH sarveSAmapyAtmanAmanAdizuddhatayA'bhinnatvAt, na caivaM puruSAdvaitavAdaprasaGgaH, tulyatAyA'bhinnavyapadezaniyAmakatvasya lokasiddhatvAt, tadidamuditam - nRnArakAdiparyAyairapyutpannavinazvaraiH / bhinnai hAti naikatvamAtmadravyaM sadAnvayi / / karmaNaste hi paryAyA nAtmanaH zuddhasAkSiNaH / karma kriyAsvabhAvaM yadAtmA tu jJasvabhAvavAn - iti (adhyaatmsaare)| tataH - uktanItyA sarvakuvAsanAvidhUnanaM vidhAya, bhAvAbhAvau tyaktvA, bhAvAbhAvagocarabhAvanAbhiyogalakSaNaM hAThikayogaM parityajyetyarthaH, tasyApyAgrahaduHkhakalaGkitatayA svarUpasaMsthitisaukhyazatrutvAt, anvAha - bhAvasya bhAvakaH kazcin, na kiJcidbhAvako'paraH / ubhayAbhAvakaH kazci-devameva nirAkulaH - iti (aSTAvakragItAyAm ) / paryavasitamAha - nirvikalpaH, bhAvAbhAvamAtragocarasaGkalpasyApyabhAve'vaziSTavikalpAnAM svataH eva nirgamanAt, sati hi dharmiNi dharmAzcintyanta itinyAyAt, evaMvidhastvaM sukhI bhava / dharmidharmagocarasvakIyatvAdicintAyA eva sukhA''vArakatayA tadvigame tadAviSkArasyaivAvaziSTatvAt / enameva cintAvigamaM sphuTataraM lakSayati eeeeeeeeeeeeeeeeeeeee 1994370
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA eSa eva manonAza-stvavidyAnAza eva ca / yattatsaMvedyate kiJci-ttatrAsthAparivarjanam // 4-110 // saMvedanamAtraM tu jJAnopayogAdirUpaM siddhAnAmapi bhavatyeva, tadvirahe'nAtmatAprasaGgAt, AsthA tu saundaryAdimatirUpA svakIyatvAdibuddhirUpA vA teSAM nodeti, avidyAtmakatannibandhanAbhAvAt / AsthA''vilAnubhUtireva saMsAraH, vizuddhA tu sA mokSa ityatra niSkarSaH / etadeva sAkSAdAcaSTe anAsthaiva hi nirvANaM, duHkhamAsthAparigrahaH // 4-111 // AsthAvirahe sahajAvasthaivAvatiSThate, sA ca nirvANameveti sUktam - anAsthaiva hi nirvANam - iti / etadeva vyatirekato vyanakti - AsthAparigraho duHkham, apekSAprasUtayA duHkhahetutvAt, uktaJca - avikkhA aNANaMde - iti (pnycsuutre)| avidyaivA''sthAbIjamiti tAmadhikRtyAha - avidyA vidyamAnaiva, naSTaprajJeSu dRzyate / nAmnaivAGgIkRtA''kArA, samyakprajJasya sA kutaH ? // 4-112 // AdityasyAndhakAravannaiva tasya setyAzayaH / kiJca jaa000000Ranaaaaaaaaaaa 76
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad dazanA tAvatsaMsArabhRguSu, svAtmanA saha dehinam / Andolayati nIrandhra, duHkhakaNTakazAliSu // 4-113 // avidyA yAvadasyAstu, notpannA kSayakAriNI / svayamAtmAvalokecchA, mohasaGkhyakAriNI // 4-114 // asyAH paraM prapazyantyAH, svAtmanAzaH prajAyate / dRSTe sarvagate bodhe, svayaM hyeSA vilIyate // 4-115 // vahnerdAhyanAzAnunAzagamanasvabhAvavattathAtatsvAbhAvyAt, uktaJca - tattattvaM yad dRSTvA nivartate darzanAkAGkSA - iti (ssoddshke)| uktArthaniSkarSamevAbhidadhannAha icchAmAtramavidyeyaM, tannAzo mokSa ucyate / sa cAsaGkalpamAtreNa, siddho bhavati vai mune ! // 4-116 // avazyamato'tra yatanIyaM mumukSubhirityAzayaH / atha kathametadasmAkaM pratIyeta, yadasmatkRto mokSayatnaH samIcIno na veti cet ? atrAha 0000000000000000 oo
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtma darzanA manAgapi manovyomni, vAsanArajanIkSaye / kAlimA tanutAmeti, cidAdityaprakAzanAt // 4-117 // tathA ca tatprakAzapratItireva avidyAnAzayatnasAdhutvaliGgam / yathaiva prabhAte sphuTite sati tejastIvratarataiva sUryasAmIpyaliGgam, yathA vA puraM prati prasthitasya tadgopurAdispaSTataradarzanameva tatsAnnidhye pramANam, evaM cidAdityaprakAzalezAnubhUtirapyavidyAkAluSyatAnavamabhidadhantI mokSayAtrAyAH sadAzAprasthitatAmAkhyAtItyAzayaH / athAbhihitameva bandhamuktihetuyugaM prakArAntareNAha nAhaM brahmeti saGkalpAt, sudRDhAd badhyate manaH / sarvaM brahmeti saGkalpAt, sudRDhAn mucyate manaH // 4-124 // nAhamityAdi, anAtmAtmabhAvanAtaH saMsAra:, AtmAtmabhAvanAto mokSa ityAzayaH, yathoktam - dehAntaragate/jaM dehe'smin AtmabhAvanA / bIjaM videhaniSpatte - rAtmanyevAtmabhAvanA - iti (smaadhitntre)| nanu ca sarvaM brahmetyabhyupagame brahmAdvaitapratipattyApattiriti cet ? seyamiSTApattireva syAdvAdasudhAlihAm, yatra yatra cidanvayalakSaNaM tiryak sAmAnyam, tatra tatra brahmatvasyeSTatvAt, prAguktanItyA jIvAnAmaikyasyaiva vAstavabrahmAdvaitatvAt / ekAntavAdena gRhItaM tu tat sarvasaMvya
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAna darzanA vahAravirodhi, tadbAdhitaM ceti sUkSmamIkSaNIyam, tathAtve bhavatadvigamabhedasya mukhyasyAnupapatteH, uktaJca - puruSAdvaitaM tu yadA bhavati viziSTamatha bodhamAtraM vA / bhavabhavavigamavibhedastadA kathaM yujyate mukhyaH ? - ityAdi (ssoddshke)| athAnAtmAtmabhAvanAbandhameva sphuTayati kRzo'haM duHkhabaddho'haM, hastapAdAdimAnaham / iti bhAvAnurUpeNa, vyavahAreNa badhyate // 4-125 // bhavabhAvasyaiva vastuto bandharUpatvAt, dehAtmadhiyazca tadyonitvAt, tathoktam - mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH - iti (smaadhitntre)| tatpratipakSo'pi tatpratipakSasAdhya ityAha nAhaM duHkhI na me deho, bandhaH ko'syAtmani sthitaH ? / iti bhAvAnarUpeNa, vyavahAreNa macyate // 4-126 // nAhaM duHkhI - nityAnandamayaM brahma (tejobindUpaniSadi) - iti matsvarUpAvagamAt, dRzyamAnasya duHkhasyAnyAzrayatvAcca / nanu dehAzritAni duHkhAnyapi tattvatastavaiva, tvadIyatvAd dehasya, so'yaM dAsena me kharaH krIto dAso mama kharo'pi me - itinyAyApAta iti cet ? atrAha - na me dehaH, bhinnatvAdeva, paramArthatastasyaiva parakIyatApizunatvAt,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad |ER adhyAtyadarzanA uktaJca - madIyaM yanna tad bhinnaM, bhinnaM tanna madIyakam - iti (AtmadarzanagItAyAm ) / api ca ko bandho'syAtmani sthitaH ?, tattvAnubhUtestadvirahadazinastadabhAvAdeva nAstyasAviti bhAvaH, uktaJca - zrutvA matvA muhuH smRtvA sAkSAdanubhavanti ye / tattvaM na bandhadhIsteSA-mAtmA'baddhaH prakAzate - iti (adhyAtmasAre) / iti bhAvAnurUpeNa vyavahAreNa - vimuktadehAbhimAnatayA paramatitikSAsacivena parISahopasargaviSahanena, mucyate - yaddehasyApakArAya tajjIvasyopakArakam - (iSTopadeze) itinItyA paramakalyANabhAg bhavati / ato'paneyo dehAbhimAnaH, yataH nAhaM mAMsaM na cAsthIni, dehAdanyaH paro'smyaham / iti nizcayavAnantaH, kSINAvidyo vimucyate // 4-127 // dehAtmabuddhilakSaNA'vidyaiva bhavaH, atastatkSaye tadviraha upapanna eveti / na ca nizcayamAtrasya mokSahetutve samastacaraNAnuSThAnakadambakasya vaiyApattiriti vAcyam, tAttvikasya tannizcayasya tatpravartakatvaniyamAt, kathaJcittadanatiriktatvAcca, ata evAgamaH - jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM ti pAsahA - iti (AcArAne) / evaJcoktanizcayasyApi tatpravarttanadvAreNaiva muktihetutvamiti sarvamavadAtam / etena caraNAlasAnAM dehAbhimAnamuktatvAbhimAno dambhamAtramityAveditam / ataH
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA mA bhavAjJo bhava jJastvaM, jahi saMsArabhAvanAm / anAtmanyAtmabhAvena, kimajJa iva rodiSi ? // 4-130 // eSaivAjJasyAjJatA yat paravyatikare nijatvAropaNenAtmano vihvalIkaraNam, atastyAjyaM tat, rudanAlambanAnAM dehAzritatvAt, dehasya ca kathaJcitsvasaMyogitve'pi pRthaktvAt, vastravat, yathoktam - ghane vastre yathA''tmAnaM na ghanaM manyate tathA / ghane svadehe'pyAtmAnaM na ghanaM manyate budhaH / rakte vastre yathA''tmAnaM na raktaM manyate tathA / rakte svedehe'pyAtmAnaM na raktaM manyate budhaH // naSTe vastre yathAtmAnaM na naSTaM manyate tathA / naSTe svadehe'pyAtmAnaM na naSTaM manyate budhaH - iti (samAdhitantre) / api ca kastavAyaM jaDo mUko, deho mAMsamayo'zuciH / yadarthaM sukhaduHkhAbhyA-mavazaH paribhUyase // 4-131 // paramapAvitryapunitasya tava svapne'pyetatsambandhitvamanupapannam, atastadAzritasukhAdibhistava harSAdiviDambanA paramArthata unmAda evetyAzayaH / tadetadvisaMsthulatarajagatsthitimavalokya vismayodgArAn muJcatyupaniSatkAra:
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA aho nu citraM yatsatyaM, brahma tadvismRtaM nRNAm / tiSThatastava kAryeSu, mA'stu rAgAnuraJjanA // 4-132 // aho nu citraM padmotthairbaddhAstantubhiradrayaH / avidyamAnA yA'vidyA, tayA vizvaM khilIkRtam // 4-133 // idaM tadvajratAM yAtaM, tRNamAtraM jagattrayam // 4-134 // nanu cAvidyamAnAvidyAyA api kAryakRttve vandhyAputrAderapi tattvApattiriti cet ? satyam, ata evaiSa vyapadezastatkutsitatAdyabhisandhAya guNagaNaviziSTatatsattAniSedhaparo dRSTavyaH / evameva-nAsti mAyA ca vastutaH - (pAzupatabrahmopaniSadi) ityAdInyapi vacanAni samAdheyAni, anyathoktApattidhrauvyAt, taduktam - mAyA satI ced vyatattvasiddhirathAsatI hanta kutaH prapaJcaH / mAyaiva cedarthasahA ca tat kiM mAtA ca vandhyA ca bhavatpareSAm - iti (anyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm / tathA - nAsataH, adRSTatvAt - iti (brhmsuutre)| vastutastu yA''tmano'nantajJAnadarzanAdizaktiH, yannirupamAnandasandohazAlitvam, yaccAsya sarvazabdAtItaM paramasvarUpam, tasya purastAdatIva kSudratayA'satprAyA'vidyA-ityAzayena tasyA avidyamAnatvamuktaM vedyam, mahAtmanAmanRta
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA bhASitvAyogAt / evameva padmatantuprayuktAdribandhanaupamyamapyatra saGgatimaGgati, parvatApekSayA'titucchatvAt padmatantUnAm, na tvatitucchAnAmapi teSAmatyantAbhAvo bhavatIti bhAvanIyam / / paryavasitamAha - tadidaM tRNamAtraM jagattrayaM vajratAM yAtam, avidyA''vRtAnAM sattvAnAmazakyocchedatvAt saMsArasya, bhavati hyandhAnAM nakhacchedyamapi vajracchedyamacchedyaM veti nipuNaM nibhAlanIyam / dhyAndhyamevaitadapAkartumAha athAparaM pravakSyAmi, zRNu tAta yathAyatham / / ajJAnabhUH saptapadA, jJabhUH saptapadaiva hi // 5-1 // yathAtathamityatra pAThAntaram, yuktataraM ca tat / bhU:- bhUmikA, avidyAtIvrAdibhAvaprasUtasattvadazAvizeSa iti bhAvaH / sA cAjJAnarUpA jJAnarUpA ca saptavidheti yaduktam, tatsthUlabhedApekSayeti spaSTayannAha padAntarANyasaGkhyAni, prabhavantyanyathaitayoH / svarUpAvasthitirmukti-stabhraMzo'hantvavedanam // 5-2 // padetyAdi, asngkhytvaatsngkleshvishuddhisthaanaanaam| yattu caramaM vizuddhisthAnam, tatrAvidyAtyantakSayayogena svarUpamAtrasatteti tAmadhikRtyAha - svarUpetyAdi / tadatiriktatve mukteH svasambandhitvAbhAvaprasaGgAnmukhyamukterevAnupapattiriti vicAraNIyam /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmakA darzanA 000000000000033908 api ca parapariNatireva saMsAraH, atastadapagame mokSa evAvaziSyeteti na kinycidnuppnnm| tabhraMzaH - svarUpAvasthAnAvadhika: prapAta:, ahantvavedanam, taddhetutvAttadAtmakatvAcca tasya, ahaGkArodaye hi prabhavanti sarve'pi kaSAyAH, tato'pi parapariNatiprakarSaH, tadbhAve ca svabhAvasambhraMza eveti, ata evoditam - yadA nAhaM tadA mokSo, yadA'haM bandhanaM tadA - iti (aSTAvakragItAyAm ) / tasmAt zuddhasanmAtrasaMvitteH, svarUpAnna calanti ye / rAgadveSAdayo bhAvA-steSAM nAjJatvasambhavaH // 5-3 // svarUpavicalanameva rAgAdi, atastadabhAve tadabhAva upapanna eva / evaM ciccintAmaNyAtmakAtmasvabhAvaikasampratiSThitasyAjJatvAsambhavo'pi gamyata eva, sudhAsara:sannimajjitasya dharmajalAsambhavavat / api ca svabhAvavicyutireva tattvato'jJAnamityasya tadabhAvaH pratyeyaH, etadeva sAkSAdAcaSTe yaH svarUpaparibhraMzazcetyArtha citimajjanam / etasmAdaparo moho, na bhUto na bhaviSyati // 5-4 // yaH svarUpaparibhraMzaH - paramAnandavicyutiH, etadeva spaSTataramAha- cetyArthe citimajjanam - viSTopamaviSayasArthe 10000000097795902040330000
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAladarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Lu Lu marAlopamAtmopayogAnugamaH, etasmAdaparo mohaH - mauryamajJAnamiti yAvat, na bhUto na bhaviSyati, trikAle'pi caitasyaiva mahAmohatvAt, amUDhatamasyedRgasamaJjasAyogitvAditi bhAvaH / atha nAsmAkaM svarUpaparibhraMza eva, tatsthitipUrvakatvAttasya, tasyAzca naH prati svapnagatasvapnopamatvAditi cet ? atrAha arthAdarthAntaraM citte, yAti madhye tu yA sthitiH / sA dhvastamananAkArA, svarUpasthitirucyate // 5-5 // uktAvakAzasyaiva svarUpasthitiparyAyatvAt, cittaniSkriyatAyA eva muktisakriyatA'nantaratvAt, anvAha - tadA muktiryadA cittaM na vAJchati na zocati / na muJcati na gRhNAti na hRSyati na kupyati - iti (aSTAvakragItAyAm ) / vicAroparama eva vimuktyArambha iti tAtparyam / etadeva vyaktamapyAha __saMzAntasarvasaGkalpA, yA zilAvadavasthitiH / jAgrannidrAvinirmuktA, sA svarUpasthitiH parA // 5-6 // uvaoga-lakkhaNo jIvo - ityukteryadgocara upayogaH, tatsthitatvamAtmanaH pratyeyam, tathA ca yadA zabdAdi
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA viSayAnugato bhavatyupayogaH, tadA svarUpasambhraMzaH, yadA tu svAnugata eva saH, tadA svarUpasthitiH, upayogAnavasthityabhAve parizeSanItyA tanmAtrasiddheH / tadatrAvasthAntare jAgradAdidazAviraho muktatvAt, abhihitaJca - na jAgati na nidrAti nonmIlati na mIlati / aho paradazA kA'pi vartate muktacetasaH - iti (aSTAvakragItAyAm ) / evaJca ___ ahantAMze kSate zAnte'bhedaniSpandacittatA / ajaDA yA pracalati, tatsvarUpamitIritam // 5-7 // yadA hyahamityetanmAtrollekhavigraho'pi saGkalpo nodeti cittabhittau, tadAnyeSAM tu rAgAdivilasitAnAM kathaiva keti cidadvaitaikanizcalamanaskatA vastuto svabhAvapratiSThaiveti bhAvaH / atha yatprAguktaM saptavidhA'jJAnabhUriti, tadeva nirUpayati bIjaM jAgrattathA jAgranmahAjAgrattathaiva ca / jAgratsvapjastathA svapnaH, svapnajAgratsuSuptikam // 5-8 // iti saptavidho mohaH, punareSa parasparam / zliSTo bhavatyanekAgryaM, zRNu lakSaNamasya tu // 5-9 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad bIjajAgradAdinAmA saptavidho mohaH, eSa eva mitho mizrabhAvamApanno'nekAgryaM vikSepa iti yAvat, ... jAgradAdyabhidhAnAbhihitasya mohasyaiva, lakSaNaM zRNu prathamaM cetanaM yatsyA-danAkhyaM nirmalaM citaH / bhaviSyaccittabIjAdi-nAmazabdArthabhAjanam // 5-10 // nAmAdivikalpazUnyaM bhAvitatpAtraM tvAdyam, etadasatkalpanayA ziSyabodhArthamuditaM sambhAvyate, sarvathA nAmAdizUnyasya tatsambhave muktasyApi tadApatteH / api cAnAdireva jIvakarmasaMyogaH, atastajjavibhAvasyApyanAditvamabhyupeyam / evaJca vastusatyA etadbhUmikAyA abhAvaH pratyeyaH / upasaMhRtyAparAmAha bIjarUpasthitaM jAgrad, bIjajAgrattaducyate / eSA'jJapternavAvasthA, tvaM jAgratsaMsthitiM zRNu // 5-11 // navaprasUtasya parA-dayaM cAhamidaM mama / iti yaH pratyayaH svastha-stajjAgratprAgabhAvanAt // 5-12 // yadA hyajJAnasyAbhinavA prasUtiH prAguktAsatkalpanayA bhavati, tadA pravarttante cittavikArAH, teSu cAlambanAni-ayam, occeeeeeeeeeeeeeee
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad ma adhyAtmadarzanA aham, idam, mama - iti / sa pratyayaH jAgratsthitiH / asya prAktanabhUmikAyAmabhAvaH, asyAJcodbhavaH / ayameva puSTimupayAtastRtIyabhUmikAyAmavataratItyAha ayaM so'hamidaM tanma iti janmAntaroditaH / pIvaraH pratyayaH prokto, mahAjAgraditi sphuTam // 5-13 // ayamityAdyullekhaH svarUpavyatiriktavastugocaro vijJeyaH, anyathA'syA ajJAnakSititvakSateH, samAdhyanupravezena jJAnorvarAtvayogAt / janmAntaroditatvoktAvidaM tAtparyam - anAdibhavAbhyAsasvabhyasto hyayaM paravyatikaraviSayo vikalpavisara iti / etattvatra cintyam - jAtamAtrasyAdyabhUmirbAlasya, tato'pyuktapratyayodayato dvitIyabhUmikAyogaH, tadanantaraM ca janmAntarasaMskAraprabodhavazAttatpIvaratvayogato tRtIyAvatAraH, itiprakriyAyAM garbhasthasyApi zizostattacchubhAzubhAdhyavasAyataH svarganarakAdigamanamAgamoditaM na saGgacchet, na cApramANameva tatpratipAdaka AgamaH, ata iSTaiva nastadasaGgatiriti vAcyam, tAdRzazizoradhyavasAyazUnyatve bhAratAdhuditAyA abhimanyucakravyUhAdhItyA apyasaGgatatvApatteH / na ca garbhasthasyApyAdyasamayamadhikRtyAdyabhUmikA saGgamanIyeti vAcyam, vastuto bhavadvayAntarAle'pyanAdisaMsAravAsanAnubhAvena tadvikAravimuktivirahAt, tadbhAve ca muktapratyAgatiprasaktidhrauvyamapi ca prAguktamabhisandheyamiti dik / turyAmAha
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad arUDhamathavA rUDhaM, sarvathA tanmayAtmakam / yajjAgrato manorAjyaM, yajjAgratsvapna ucyate // 5-14 // tathA cAyamAderevAtyantaM pIvaraH pratyayastattatparadravyamAzritya pravRttasturyabhUmikA / rAjyatvavyapadezo'tra prAsAdAdipRthvIparyantavastuvyUhasya tadudarapraviSTatvasAdharmyAt, aparathA tu vinAza evAyaM vijJeyaH, taddhetutvAt, evamevAjJAnabhUtvopapattezca / api ca kalpitatayA'pyeSA'jJAnabhUmikA, manorAjyatvAdevetyAha dvicandrazuktikArUpyamRgatRSNAdibhedataH / abhyAsaM prApya jAgrattatsvapno nAnAvidho bhavet // 5-15 // yathaiva tathAbhyAsayogatastimiropahatadRzo dvicandradarzanam, AdityakaraspRSTadUravartizuktau rajatapratibhAsaH, mRgatRSNAmbhasi cAmbhovibhramo mRgazAvasya, evaM bhUmikAyAmasyAM sarvasyApi pratyayasya tathAtvamavagamyam, kSArAmbhomizritaM hi nAlikerAmbho'pi tadbhAvamevopayAtIti / nanu ca yadi jAgrat, tadA kathaM svapnaH, atha ca svapnaH, kathaM jAgraditi vyAhatamidamiti cet ? na, svapnopamatvena | tadvyapadezocitatvAt, arthavisaMvAdasya tadaupamyabIjasya ca darzitatvAt / atha paJcamI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA alpakAlaM mayA dRSTametannodeti yatra hi / parAmarzaH prabuddhasya, sa svapna iti kathyate // 5-16 // nidrAyAM hi mayA stokakAlaM yAvad nibhAlitamamukaM vastu - iti yatra prabuddhasyApi parAmarzo nodeti, sa svapna ityucyate / etadiha tAtparyam - sacetaskasya hi pratibuddhadazodaye-yanmayA dRSTaM tanna tathA, api tu svapnaH, ata eva vitatham - ityudeti bodhaH / uktAjJAnabhUsthasya tu pratibodhAnantaramapi svapnadazAvattitaiva, tadvitathatvApratibhAsanAt / yasya hi guruvacaHprabhRtinA jJApitabhavanairguNyasyApi tadAsthA nApagacchati, tasyaitatpRthvIvattiteti jJAyate / SaSThI saptamI cAha - ciraM sandarzanAbhAvAdapraphullaM bRhadvacaH / cirakAlAnuvRttistu, svapno jAgradivoditaH // 5-17 // svapnajAgraditi proktaM, jAgratyapi parisphurat / SaDavasthA parityAgo, jaDA jIvasya yA sthitiH // 5-18 // bhaviSyaduHkhabodhADhyA, sauSuptiH socyate gatiH / jagattasyAmavasthAyA - mantastamasi lIyate // 5-19 // FFFFFFFFFFFFFFFFE
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA yadalpakAlAnubhUtamapyalpavacasA varNayitumazakyam, dRDhavAsanAdhAnayuktatayA cirakAlAnuvRttizca, evaM jAgradivoditaH svapnaH svapnajAgrat / parikalpayati hi cirataraM kAlaM yAvad dRDhapApavAsano bhavAbhinandI jIvo'lpakAlamapyAsevitaM vRjinam, stokakAlamanubhUto'nyataraviparyAso vA / evaJca paramArthato'sya tatsmRtyanugataH samasto'pi kAlo vRjinakAla eva, viparyAsakAla eva vA, evaJca nAsau pratibuddhaH, api tu tatsvapna eva jAgartyadyApIti svapnajAgrat / jAgaradazAyAmeva / svapnAyata evaitadbhUmisthita iti hRdayam / yasyAM tUkta-SaDavasthAnAmapyabhAvaH, nibiDAjJAnAvaraNAvRtatayA'jIvaprAyA ca sthitirjIvasya, bhavati ca yasyAmeSyatkaSTapratibhAnaM sA caramA suSuptibhUH / / atha nibiDAjJAnabhAve bhaviSyadduHkhabodhalakSaNamatizayi jJAnameva na ghaTAkoTimATIkate, tadbhAve ca nibiDAjJAnam, iti cet ? satyam, ata eva naitadavadhyAdyatizayi jJAnam, api tu mA bhUnmameSadapi kaSTamiti dehamU prasUtaM duHkhakalpanAkaluSitaM sAdhvasasAtatyameva, vastuto bhayasyApyajJAnaprakAratvAt, jJAninastadbhAvAt, uktaJca - na gopyaM kvApi nAropyaM, heyaM deyaM ca na kvacit / kva bhayena muneH stheyaM, jJeyaM jJAnena pazyataH - iti (jJAnasAre) / tasyAmavasthAyAm - suSuptilakSaNAyAm, jagat - abhinnagranthimithyAdRSTisattvasamUhAtmakaM vizvam, antastamasi - bhAvAndhakAre nibiDatamAjJAna iti yAvat, lIyate - tathAdIrghabhavasthiti-karmagauravAdinibandhanena nimajjati, tathAvidhanibandhanasya tatparyavasAnaniyamAt / upasaMharati
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA saptAvasthA imAH proktA, mayA'jJAnasya vai dvija ! / ekaikA zatasaGkhyA'tra, nAnAvibhavarUpiNI // 5-20 // vibhavo'jJAnasya, na tvAtmanaH, tathAtve tvAsAM jJAnabhUtvaprasaGgAt, tadvittatvAdAtmanaH / zatasaGkhyA ityapi sthUlabhedata eva, anyathA prAguktarItyA'saGkhyaprakArA AsAmavagantavyAH / ta eva tantrAntareSu vyapadezAntareNa nirdiSTAH, paramArthatastu sarvamapi tadekameva, sarvasyApi tasyAjJAnarUpatA'natikramAditi dhyeyam / seyamavedyasaMvedyapadadazA sarvAnarthajananI svapne'pi parihAryA mumukSubhiH, uktaJca - avedyasaMvedyapadaM viparItamato matam / bhavAbhinandiviSayaM samAropasamAkulam / / etadvanto'ta eveha viparyAsaparA narAH / hitAhitavivekAndhAH, khidyante sAmpratakSiNaH / / janmamRtyujarAvyAdhi - rogazokAdyupadrutam / vIkSamANA api bhavaM, nodvijante'timohataH / kukRtyaM kRtyamAbhAti, kRtyaM cAkRtyavatsadA / duHkhe sukhadhiyAkRSTAH, kacchUkaNDUyakAdivat // yathA kaNDUyaneSveSAM, dhIrna kacchUnivartane / bhogAGgeSu tathaiteSAM na tadicchAparikSaye / / AtmAnaM pAMsayantyete sadA'sacceSTayA bhRzam / pApadhUlyA jaDA: kAryamavicAryaiva tattvataH // dharmabIjaM paraM prApya mAnuSyaM karmabhUmiSu / na satkarmakRSAvasya prayatante'lpamedhasaH / baDizAmiSavattucche kusukhe dAruNodaye / saktAstyajanti sacceSTAM dhigaho dAruNaM tamaH // avedyasaMvedyapada-mAndhyaM durgatipAtakRt / satsaGgAgamayogena jeyametanmahAtmabhiH - iti (yogdRssttismuccye)| 00004080021 JAN INDIA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA 000000000000000000 anyatra tu tamaHprabhRtyabhidhAnenAbhihitA'jJAnabhUmikA, yathA - tamo moho mahAmohastAmisro'ndha eva ca / viparyayo hi jIvAnAmato bhrAntirbhavArNave // zreyaHpravRttikAmasya tadanyatra pravarttanam / siddhAntAnAdarAd hyetat tama AhurmanISiNaH // dehAdiSvAtmabuddhiryA muktimArgoparodhinI / tatrAbhiSvaGgabhAvena sA moha iti kIrtyate // bAhyeSu tu mamatvaM yad dehabhAve'pyabhAviSu / kevalaM bhAvasaMsiddhyai mahAmohastadAhitam / / bhAvyAbhAvyeSu sarveSu niyamena tathA tathA / bhavan svAtmApakArAya krodhastAmisra ucyate // saMsAre maraNaM jantoniyamena vyavasthitam / tat pratItya bhayaM hyandhatAmisra: parikIrtitaH / evaM viparyayAdasmAdatattve tattvabuddhitaH / kukRtyeSvapi mUDhAnAM bahumAnaH pravartate - iti (brhmprkrnne)| uktA'jJAnabhUH, athetarAmAha imAM saptapadAM jJAnabhUmimAkarNayAnagha ! / nAnayA jJAtayA bhUyo, mohapaGke nimajjati // 5-21 // bhAvanAjJAnatayA pariNatasyaitadvodhAdityasyAzeSamohapaGkazoSakatvAt / api ca vadanti bahubhedena, vAdino yogabhUmikAH / mama tvabhimatA nUna-mimA eva zubhapradAH // 5-22 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA sakalakalyANanibandhanatvena vakSyamANA sapta yogabhUmaya eva mama tattveneSTA ityAzayaH / kiJca avabodhaM vidurjJAnaM, tadidaM sAptabhUmikam / muktistu jJeyamityuktA, bhUmikAsaptakAtparam // 5-23 // yathaiva tailadhArA tailarUpaiva bhavati, tadavyatiriktatvAttasyAH, evamiyamapi jJAnabhUmikA jJAnarUpaiva, tadbhinnatadvirahAt / muktistu kathaJcit jJeyarUpA, tatsvarUpasyAvagamanIyatvAt / na hi jJAnamantareNa jJeyAvabodhaH, atastadanantaraM taduktirityabhiprAyaH / atha prathamaM saptajJAnabhUmikAnAmabhidheyAnyupanyasyati jJAnabhUmiH zubhecchAkhyA, prathamA samudAhRtA / vicAraNA dvitIyA tu, tRtIyA tanumAnasI // 5-24 // sattvApattizcaturthI syAt, tato'saMsaktinAmikA / padArthAbhAvanA SaSThI, saptamI turyagA smRtA // 5-25 // AsAmantaHsthitA mukti-ryasyAM bhUyo na zocati / etAsAM bhUmikAnAM tva-midaM nirvacanaM zRNu // 5-26 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan 3 etadantaHsthitatvaM mokSasya tAttvikasya jJAnasyAvazyaM darzanacAritrasahitatvAt, ratnatrayasya ca bhAvamokSarUpatvAt, anvAha - dravyamokSaH kSayaH karmadravyANAM nAtmalakSaNam / bhAvamokSastu taddhetu-rAtmA ratnatrayAnvayI // jJAnadarzanacAritrairAtmaikyaM labhate yadA / karmANi kupitAnIva bhavantyAzu tadA pRthak / / ato ratnatrayaM mokSaH- iti (adhyaatmsaare)| nirvacanapratijJAmeva nirvAhayannAdyalakSaNamAha sthitaH kiM mUDha evAsmi ? prekSye'haM zAstrasajjanaiH / vairAgyapUrvamiccheti, zubhecchetyucyate budhaiH // 5-27 // zubhecchA virAgagarbho'bhilASaH / sa ca virAga evaM nirvedapUrNaH sambhavati-yathA kathannAmaitAvantaM kAlaM yAvanmama mohAdhInatayaivAvasthitiH ? na mama tathAkarmalAghavAdyupetasyAvAptadharmasAmagrIkasyApyetanmauDhyaM garttAzUkaravadbhogajambAlaikanimagnatAprayojakaM nyAyyamiti / evaJcaiSA jJAnabhUmiH svaucityavicArAlaGkRtA bhavati, yathoktam - ko mama kAlo kimeyasya uciyaM - iti (paJcasUtre ) / prAptadharmasAmagrImeva paribhAvayati - prekSya ityAdi / siddhAntopaniSadvitsadgurukRpAkaTAkSAvalokitatayA dhanyo'ham, saphalIkAryaM mayA maddhanyatvaM mohavidAraNeneti hRdayam / dvitIyAmAha
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA zAstrasajjanasamparka-vairAgyAbhyAsapUrvakam / sadAcArapravRttiryA, procyate sA vicAraNA // 5-28 // vicaratyanayA''tmA zreyaHsaJcara itiniruktiyogAt / nanu niruktisamanvaye'pi na jJAnarUpamidam, api tu al kriyArUpam, ato jJAnabhUmitvenAsyopanyAso'nucita iti cet ? na, paramArthatastayoranyo'nyAnuviddhasvarUpatvAt, tAttvikakriyAyA jJAnasacivatvaniyamAt, vAstavajJAnasya ca sakriyatvadhrauvyAt, naitat svamanISikayaivocyate, upanibandhanamapyasya pAramarSam - jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM ti pAsahA - iti (AcArAle) / anvAha - ata evAgamajJasya yA kriyA sA kriyocyate / AgamajJo'pi yastasyAM yathAzakti pravartate - iti (shaastrvaartaasmuccye)| itthaJca kriyArUpatva eSA vizuddhatarajJAnabhUmiketi jJeyam / uktadvayapariNAmarUpAM tRtIyAmAha vicAraNAzubhecchAbhyA-mindriyArtheSu raktatA / yatra sA tanutAmeti, procyate tanumAnasI // 5-29 // bhavati hi virAgagarbhacintanaparasya sadgurUpadiSTAkuTilamArgeNa yogamabhyasyato viSayAnurAgahAsaH, sa ca tattvatastakalaGkitamAnasatAnavameveti sAnvartheyaM bhUmikA / jJAnaphalaM hi virAgaH, ato phale hetUpacArAdasyA api jJAnabhUmikA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA tvamaparAhatameva, abhihitaJca - eso se atthanANammi - iti (updeshpde)| uktatrayAbhyAsaphalarUpAM turyAmAha bhUmikAtritayAbhyAsA-ccitte tu viratervazAt / sattvAtmani sthite zuddhe, sattvApattirudAhRtA // 5-30 // tAttviko hi virAgo'vazyaM bhavati viratiparyavasAyI, anyathA tattvAyogAt, ata eva pAramarSam - jayA Nivvidae bhoe je divve je ya mANuse / tayA cayai saMjogaM sabbhitarabAhiraM - iti ( dshvaikaalike)| saddhi ratnatritayameva sajjJAnAdilakSaNam, tasyAtmani pariNatiH sattvApattirityasyAH sAnvarthatA / na ca viratimAtralAbhe tritayalAbhAbhAva iti vAcyam, tadAkSiptatvAtpUrvadvayalAbhasya, tadAha vAcakamukhyaH - pUrvadvayalAbhaH punaruttaralAbhe bhavati siddhaH - iti (prshmrtau)| etaccatuSkAbhyAsapariNAmarUpAM paJcamImAha dazAcatuSTayAbhyAsA-dasaMsargakalA tu yaa| rUDhasattvacamatkArA, proktA'saMsaktinAmikA // 5-31 // tathA copajAyata eva svabhyastaratnatrayANAM padmapatravannirupalepabhAvayogAdasaJjanam, tathA cAgamaH - pukkharapattaM va Niruvaleve - iti (kalpasUtre) / seyaM ratnatrayAbhyAsaprakarSaprasUtA sphUtirevAtra rUDhasattvacamatkAretipadenAbhihiteti CCCCCCCCCCCoeeeeeeeee
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA 000000000000 bhAvanIyam / uktapaJcakaparizIlanaphalAtmikAM SaSThImAha bhUmikApaJcakAbhyAsAt, svAtmArAmatayA dRDham / AbhyantarANAM bAhyAnAM, padArthAnAmabhAvanAt // 5-32 // paraprayuktena ciraM, prayatnenAvabodhanam / padArthAbhAvanA nAma, SaSThI bhavati bhamikA // 5-33 // niHsaGgatA hyAtmarAmaNIyakaramaNatAdAyinItyetadbhUmikAvatAraH / atra hi samupekSAsamanubhAvAdviSayadhyAnavirahaH, | tatazcAsambhava eva saGga-kAma-krodhAdyanarthAnAm, tanmUlatvAtteSAm, abhihitaJca-dhyAyato viSayAn puMsaH, saGgasteSUpajAyate / saGgAtsaJjAyate kAmaH, kAmAtkrodho'bhijAyate / / krodhAd bhavati sammohaH, sammohAt smRtivibhramaH / smRtinAzAd | buddhinAzo buddhinAzAtpraNazyati - iti (bhagavadgItAyAm ) / athopasthitAnAM padArthAnAmapyabhAvanetyeva duHzraddheyamiti cet ? satyam, tathApi sambhavatIdamapi proktabhUmikApaJcakasvabhyAsazAlinAM dhIradhiyAM tadbhAvAnubhAvAdeva, vastuta AtmaramaNAvApyamAnaparamAnandApekSayA viSayapravRttesteSAmatitucchatayA'satprAyatvena pratibhAsanAcca, ata evoktam - svabhAvAdeva jAnAti dRzyametanna kiJcana / idaM grAhyamidaM tyAjyaM sa kiM pazyati dhIradhIH ? - iti (aSTAvakragItAyAm) / api ca
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA 40000000000000000 tyAjyatvAdigocarA bhAvanA'pi tadaivodeti, yadA padArthasattAmAtrabhAvanA'sya manasi syAt, sA ca nAstyeva svarUpAnusandhAnamAtrAkSaNikacittasya, yaduktam - bruvannapi hi na brute, gacchannapi na gacchati / sthirIkRtAtmatattvastu pazyannapi na pazyati - iti (iSTopadeze) / ato'sya tadbhAvanAbhAvo'vagamyaH / etatSaTakAbhyAsaphalalakSaNAM saptamImAha - bhUmiSaTkacirAbhyAsAd, bhedasyAnupalambhanAt / yatsvabhAvaikaniSThatvaM, sA jJeyA turyagA gatiH // 5-34 // cirAbhyAsAt, prabhUtabhavAntarANi yAvattattatpravRttiparizIlanenAtmabhAvanAt, tAttvikasyAbhyAsasya prAyaH stokakAlAsAdhyatvAt, tadAhuH - abhyAso'pi prAyaH prabhUtajanmAnugo bhavati zuddhaH - iti (SoDazake ) / tataH kimityAha - bhedasya - sukhanimittAnAM duHkhanimittAnAM ca vizeSasya, anupalambhAt - ego me sAsao appA naanndNsnnsNjuo| sesA me bAhirA bhAvA savve saMjogalakkhaNA - (AturapratyAkhyAne) ityAgamAvagamenAvedanAt, dvaye'pi bAhyatvasAdhAd bhedAbhAvAt, yat svabhAvaikaniSThatvam - paramatattvAtmakAtmatattvaikapratiSThitatA, sA turyagA gatirjeyA, nidrA-tandrAjAgaralakSaNatritayAtItalakSaNatvAttasyAH /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA eSA hi jIvanmukteSu, turyAvastheti vidyate / videhamuktiviSayaM, turyAtItamataH param // 5-35 // jIvanmuktisturyAvasthA / muktistadatItA / paryavasitamAhasaGkalpasaGkSayavazAd galite tu citte, saMsAramohamihikA galitA bhavanti / svacchaM vibhAti zaradIva khamAgatAyAM, cinmAtramekamajamAdyamanantamantaH // 5-53 // (vasantatilakA) satyAM tu mihikAyAM kSitirapi na pratibhAsate samyak, tadA''kAzasya tu kathaiva keti tadvigalane yathA''kAzanairmalyamanukUla yogataH, tathA caramAvartAdisAmagrI prApya zaradRtvAdhupamAM cidAkAzavimalateti bhAvaH / so'yaM saGkalpasaGkSayalabhya AtmAbhyudaya na manojayAdantareNa zakya ityAha hastaM hastena sampIDya, dantairdantAn vicUrNya ca / aGgAnyaGgairivAkramya, jayedAdau svakaM manaH // 5-75 // manaso vijayAnnAnyA, gatirasti bhavArNave paramayogarUpatvAttasya mokSayojanAvandhyanibandhanatvAt, uktaJca - manojayAnnAsti paro'pi yogaH - iti (hRdaya 100
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA prdiipe)| tato'pi prakSINacittadarpasya, nigRhItendriyadviSaH / padminya iva hemante, kSIyante bhogavAsanAH // 5-77 // cittadarpa indriyAnigrahazca bhogavAsanAjIvanam, atastadvirahe tatkSaya upapanna eva, jalavirahe mInakSayavat / tasmAt tAvannizIva vetAlA, vasanti hadi vAsanAH / ekatattvadRDhAbhyAsA-dyAvanna vijitaM manaH // 5-72 // tAvadeva hRdi vAsanAvetAlavilAsaH, yAvannanovijayavibhAkarodayenAkhilAntaHsantamasatamisrAnta iti bhAvaH / nanvabhimataivAsmAkaM tu vAsanA, tattatsaMsArasukhahetutvAditi cet ? atrAha AsthAmAtramanantAnAM, duHkhAnAmAkaraM viduH / anAsthAmAtramabhitaH, sukhAnAmAlayaM viduH // 5-85 // vAsanAtantubaddho'yaM, loko viparivartate / sA prasiddhA'tiduHkhAya, sukhAyocchedamAgatA // 5-86 // CCCCCCCCCCCCCCCcccccee
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA taducchedasyaiva vastuto mokSarUpatvAt, uktaJca -vAsanAprakSayo mokSaH- iti (vivekcuuddaamnnau)| etadeva vyaktamapyAha bhogecchAmAtrako bandha-stattyAgo mokSa ucyate / manaso'bhyudayo nAzo, manonAzo mahodayaH // 5-97 // taddhetubhAvAt / manaso'bhyudayo hi sArthetaratattatsaGkalpavikalpaprAjyasAmrAjyam, tacca svarUpasthitipracyAvakatayA''tmavinAza eva, kathaJcittadvicyuterevAtmamRtyUpamatvAt, ata eva vadanti-jIvo jIvati na prANai-vinA taireva jIvati / idaM citraM caritraM ke, hanta ! paryanuyuJjatAm - iti (adhyaatmsaare)| tathA cendriyAdidravyaprANaviyutA jJAnAdibhAvaprANamAtrakRtAnusandhAnaivAtmadazA paramArthatastajjIvanam, avizuddhatadgocaratadvyapadezAnaucityAt, asaMvyavahAryatvAt / ayambhAvaH - yathA hi paGkAdyatyantamalinaM pAnIyaM tadvyapadezAnaham, pAnasnAnAdivyavahArAnupayogitayA vastutastatpAnIyatvasyaivAbhAvAt, evaM saGkalpavikalpAdikaluSitatayA svarUpabhraMzaviDambanAvikRtamAtmasvarUpamapi nizcayato'nAtmarUpam, bhAvaprANavikalatvAt, uktaJca - ajIvA janminaH zuddha - bhAvaprANavyapekSayA / siddhAzca nirmalajJAnA dravyaprANavyapekSayA - iti (adhyaatmsaare)| evaJca saGkalpavinAza eva svarUpasAmrAjyasphAtiriti sUktam - manaso'bhyudayo nAzo manonAzo mahodayaH - iti / saGkalpayutastu naivAtmapadAbhidheya ityavadhArayati ccccceeeeeEEEEEEEEEEE
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA sarvasaGkalparahitA, sarvasaJjJAvivarjitA / saiSA cidavinAzAtmA, svAtmetyAdikRtAbhidhA // 5-100 // saGkalpAdayo hi vicAryamANAH pudgalapariNAmAH, manasa eva tadrUpatvAt / atastatpariNatasyAtmano'pi kathaJcijjaDatvopagamAdanAtmatA, atastadvivarjitatatsvarUpasyaivAtmateti tAtparyam / atrokto nizcayanayAbhiprAyo brahmAdvaitAdivicArazcAtyantapakvabodhAyaiva ziSyAya vAcyaH, anIdRzasyAto'narthaprasUterityAha Adau zamadamaprAyai-rguNaiH ziSyaM vizodhayet / pazcAtsarvamidaM brahma, zuddhastvamiti bodhayet // 5-104 // ajJasyArdhaprabuddhasya, sarvaM brahmeti yo vadet / mahAnarakajAleSu, sa tena viniyojitaH // 5-105 // samyak tattAtparyapariNatiyogyatAviraheNa vyavahAranizcayo bhayabhraSTasya tasya tAdRzagaterevAvazeSAt / ata eva siddhAntarahasyaviDambanA'pi bodhyA, tathA ca pAramarSam - Ame ghaDe NihittaM jaha jalaM taM ghaDaM viNAsei / ia siddhaMtarahassaM appAhAraM viNAsei - iti / anyatrApi - AmapAtre yathA nyastaM kSIraM dadhi ghRtaM madhu / vinazyet pAtradaurbalyAt tacca pAtraM 103
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA rasAzca te - iti (vshisstthsmRtau)| tadatra gurudoSo guroreva pAtrApAtre'vivecayataH, ato hi svaparamahAnartha iti tyAjyassaH, yadAha - uvaeso'visayammi visae vi aNIiso aNuvaeso / baMdhaNimittaM NiyamA jahoio puNa bhave jogo // guruNo ajogijogo accaMtavivAgadAruNo Neo / jogiguNahIlaNA NaTThaNAsaNA dhammalAghavao - iti (yogshtke)| na ca pazcAdapi tadeva deyamityAdAveva tad dIyatAm, evameva zIghraM sAdhyasiddheriti vAcyam, nirbalacakribhojananItyA pratyapAyAvahatvAt, na hi kAsArataraNAzaktaH kenacitsAgare kSipyate kRpAlunA, tadbhAvakSatiprasaGgAt, evaM vyavahArAnabhijJasya nizcayopadezaH pApameveti dhyeyam, tathA coktam - guhyAd guhyataraM tattva-metatsUkSmanayAzritam / na deyaM svalpabuddhInAM te hyetasya viDambakAH // janAnAmalpabuddhInAM naitattatvaM hitAvaham / nirbalAnAM kSudhA nAM bhojanaM cakriNo yathA / jJAnAMzadurvidagdhasya tattvametadanarthakRt / azuddhamantrapAThasya phaNiratnagraho yathA / / vyavahArAviniSNAto yo jIpsati vinizcayam / kAsArataraNAzaktaH sAgaraM sa titIrSati - iti / yata evam, ataH - vyavahAraM vinizcitya, tataH zuddhanayAzritaH / AtmajJAnarato bhUtvA paramaM sAmyamAzrayet - iti (adhyAtmasAre) / tasmAt prabuddhabuddheH prakSINa-bhogecchasya nirAziSaH / nAstyavidyAmalamiti, prAjJastUpadized guruH // 5-106 // 104
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSada adhyAtmadarzanA taditarasyaitatkathane pratyutAvidyAvRddhyApatteH / eSaiva guroH prAjJatA yatsthAnadezakatvam, dAruNavipAkatvAditarasya, tadAha - yad bhASitaM munIndraiH pApaM khalu dezanA parasthAne / unmArganayanamevaM bhavagrahaNe dAruNavipAkam / / hitamapi vAyorauSadhamahitaM tacchleSmaNo yathAtyantam / saddharmadezanauSadhamevaM bAlAdyapekSamiti // - iti (ssoddshke)| sarvo'pyayaM yogamArgo virAgaikamalo'tastamevotpAdayannAha na jAyate na mriyate, kvacitkiJcitkadAcana / paramArthena viprendra !, mithyA sarvaM tu dRzyate // 5-165 // lakSyamANAnAM janmAdInAM paramArthata AvirbhAvAdimAtratvAttanmithyAtvaM pratyeyam / tathA ca tattatparyAyaprAdurbhAvatirobhAvAveva saJjAyete, asadutpAdetaravinAzAsambhavAt, yaduktam - NAsao vijjae bhAvo, NAbhAvo vijjae sao - iti / ata AvirbhAvatirobhAvamAtraparyavasitayorjanmamaraNayoharSAdyanubhavanaM mauDhyam / na hi kazcidabAlo ratnatirobhAvamAtreNa zocate, tatprAdurbhAvamAtreNa vA pramodamupayAti, tatsattAvizeSavirahAt / evaM manuSyAditattatparyAyaprAdurbhAvAdAvapyAtmasattA'vizeSa eveti tatra harSAdikaraNamayuktam / samAnaiva ghaTanA''virbhAvatvAdinA gRhItA satI, janmatvAdinopalabdhA tu mithyetyatra niSkarSaH / tasmAt 105
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA kozamAzAbhujaGgAnAM, saMsArADambaraM tyaja / asadetaditi jJAtvA, mAtabhAvaM nivezaya // 5-166 // janmAdyevedamiti mithyAmatikarthito hi jIvastattattRSNoragIdaMzavyathAmatiSahate / tattvena gRhItaH sarvo'pyayaM bhavopaplavo'sat, upakalpitatatsvarUpasya vastuto'bhAvAdvandhyAsutopamatvAt / evamavagamya mAtRbhAvam - sarvabhavopaplavopasaMhAraprayojakatayA muktasvabhAvaprAdurbhAvaikaprasUpamaM mAdhyasthyabhAvam, nivezaya - Atmani pariNamaya, tata eva dRzyamAnotpAdAdiSu paramaudAsInyAdhigamena jIvanmuktisiddheH / api ca gandharvanagarasyArthe, bhUSite'bhUSite tathA / avidyAMze sutAdau vA, kaH kramaH sukhaduHkhayoH ? // 5-167 // na hi nagaragandharvanagarayoH sutavandhyAsutayozca kazcidvizeSaH vipazcitaH / prAguktanItyA tadasattvasyobhayatra samAnatvAt / evaJca yathA gaganaDambaramAtravigrahasya gandharvanagarasya vibhUSAdiviSaye sukhAdi na bhavati sacetasaH, paramArthatatsvarUpasaMvedanAt / tathA nagarasya bhUSAdAvapi, uktahetoH / yathA ca vandhyAputramAzritya janmAdivikalpo'pi na bhavati, tathA svaputraM pratItyApi, svasambadhyaGgasyaivAbhAve'GgajAnutthAnAt / evaM sati paryAyAveva nagaraM gandharvanagaramiti / svaputro vandhyAputra iti CECEGreeeeeeeeeeeeeee 106
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSada adhyAtmadarzanA ca / tannAsthA bhavati viduSo'nyatare'pi, uktaJca - gandharvanagarAdInAmambare Dambaro yathA / tathA saMyogajaH sarvo vilAso vitathAkRtiH - iti (adhyAtmasAre) / tatazca dhanadAreSu vRddheSu, duHkhayuktaM na tuSTatA / vRddhAyAM mohamAyAyAM, kaH samAzvAsavAniha ? // 5-168 // vyavahArataH kathaJcit sadapi dhanAdi vRddha sadAtmamauDhyavRddhyarthameva bhavatIti vidAnasya vidastadRddhAvapi kA tuSTiH ? AtmahAnimevotpazyato nAsya tuSTirudetItyAzayaH, tadAha - yathA zophasya puSTatvaM yathA vA vadhyamaNDanam / tathA jAnan bhavonmAda-mAtmatRpto bhavenmuniH - iti (jJAnasAre) / itthaJca / yaireva jAyate rAgo, mUrkhasyAdhikatAM gataiH / taireva bhAgaiH prAjJasya, virAga upajAyate // 5-169 // teSu zophAdisAdRzyadarzitvAttasyetyAzayaH / evamAnuSaGgikamabhidhAya punarapi prakrAntAya saGkalpavilayAyaivopadeSTi bhAvanAbhAvamAtreNa, saGkalpaH kSIyate svayam / saGkalpenaiva saGkalpaM, manasaiva mano mune ! // 5-183 // FEFFFFFFFFFFFFFFFFER 107
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA chittvA svAtmani tiSTha tvaM, kimetAvati duSkaram / yathaivedaM nabhaH zUnyaM, jagacchUnyaM tathaiva hi // 5-184 // svarUpAnusandhAnamAtrasAdhyasya tavAtyantamanupayogitayA phalgutvenAsatprAyatvAt / etadeva nabhasaH zUnyatvaM yadghaTAdivajjalasandhAraNAdiprayojaneSvanupayogitvam, taccedAtmaprayojanamAzritya ghaTAdipadArthasArthAtmake jagatyapi samAnam, tadA tulyanyAyAttasyApi zUnyatvaM durapahnavameva / sa eSa RjusUtranayAbhipretaH panthAH, yatra parakIyamAtrasyAsattvam, anupayogitvAdeva / ito'pi jagataH zUnyatvam, svapnAdyupamatvenAsya prAgupapAditatvAt, tacchUnyatve cA'vigAnAt / tadetattattvasaMvedanasampannasya yadA vizvAmbarayoravizeSa eva, tadA paramaudAsInyamevAvaziSyate, rAgAdinibandhanavirahAt / seyaM bhavajaladhinauH prazAntavAhitA paramAnandasyandinI jIvanmuktyanubhUtipadavI, yasyai spRhyanti devendrA api, yAM prApya ca kRtakRtyo bhavati yogI, abhihitaJca - yatpadaM prepsavo dInAH, zakrAdyAH sarvadevatAH / aho tatra sthito yogI na harSamupagacchati - iti (aSTAvakragItAyAm ) / athaivaM tattvasaMvedanamAtreNAbhimatasiddhisambhave viphalameva sarvamapi kriyAnuSThAnam, pariNAmiyaM pamANaM (oghaniryuktau) - ityAdyAgamasaMvAdopalambhAcca, kiJca parairapi-jJAnAnmuktiH (sAGkhyasUtre) - iti pratipannam, ataH kriyAklezamapahAya 108
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA tattvajJAna eva yatitavyamiti / maivam, jJAnasyApi kriyAjananadvAreNa muktihetutvopagamAt, vastuta ubhayasamuccayasyaiva siddhisAdhakatvAt, rathanyAyAdandhapaGganidarzanAcca, yadAgamaH - hayaM nANaM kiyAhINaM hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDo dhAvamANo a aMdhao // saMjogasiddhIiM phalaM vayaMti na hu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA te saMpauttA nagaraM paviTThA - iti ( Avazyakaniyuktau ) / na caivaM-jJAnenaiva hi saMsAravinAzo naiva karmaNA - (rudrahRdayopaniSadi) - ityAdivacasAM kA gatiriti vAcyam, tAtparyAvagamAtsadgatereva sadbhAvAt / tathA ca 'naiva karmaNe'tyatra jJAnazUnyAndhakriyAtulyAnuSThAnena saMsAravinAzo naiva sambhavati, tatsambhava evameva sarveSAmapi yatkiJcidanuSThAnayogena siddhiprasaGgAdityAzayaH / kAruNikA hi zAstrakArA yathAziSyamupaniSadamupadizanti / ato yo hyandhakriyayaiva toSamupagacchannAtmAnaM muktisAdhakaM manyate, tampratyeSa upadezaH, yanna jJAnena vinA tava kalyANam, kanyAM vinA vivAhAsambhavavat, taduktam - upAsanAM vinA jJAnAt kevalAcced vimuktatA / kanyAM vinA vivAhassyAt kevalena vareNa hi - iti (rAmagItAyAm ) / ataH kriyAyA api muktisAdhakatvamabhyupeyam / etadAzayenaivAha taNDulasya yathA carma, yathA tAmrasya kAlimA / nazyati kriyayA vipra, puruSasya tathA malam // 5-185 // 109
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA jIvasya taNDulasyeva, malaM sahajamapyalam / nazyatyeva na sandeha-stasmAdudyogavAn bhavet // 5-186 // jJAnakriyAsamuccaye sarvajJanirdiSTe yatitavyaM mumukSuNetyatropadezasarvasvam, tadArSam - nANakiriyAhiM mokkho - iti (vizeSAvazyakabhASye), anyatrApi - ubhAbhyAmeva pakSAbhyAM yathA khe pakSiNAM gatiH / tathaiva jJAnakarmabhyAM jAyate paramaM padam // kevalAt karmaNo jJAnAn na hi mokSo'bhijAyate / kintUbhAbhyAM bhavenmokSaH sAdhanaM tUbhayaM viduH- iti (yogavAziSThe) / asyaiva - jJAnakriyAsamuccayasya santatAbhyAsena svarUpasaMvedanavizuddheryatparyavasyati, tadAha sarvatrAhamakarteti, dRDhabhAvanayA'nayA / paramAmRtanAmnI sA, samataivAvaziSyate // 6-2 // kartabuddhirhi sarvAhaGkAramamakArAdivaiSamyaikajananI, tadabhAve ca tadabhAvAt pArizeSanItyA samatAmRtasiddhiriti na kiJcidanupapannam / tatsiddhau ca yad bhavati, tadAcaSTe samatA sarvabhAveSu, yA'sau satyaparA sthitiH / tasyAmavasthitaM cittaM, na bhUyo janmabhAgbhavet // 6-4 // Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Lu Xi Xi Xi Xi Xi Xi Dang Dang
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA 00000000 vaiSamyamAtraprabhavatvAtpunarbhavasya / ata eva sAmyazikharizikharadazAmevopadeSTi athavA sarvakartRtvamakartRtvaM ca vai mune ! / sarvaM tyaktvA manaH pItvA, yo'si so'si sthiro bhava // 6-5 // kilAkartRtvabhAvane'pyetadvibhAvanakartRtvena svasaMvedane sati sa eva kartRbuddhyAdilakSaNapratyapAyaprasaktiH, ato'thavetyAdinA'yaM pakSo'pi pradarzitaH / ata evAbhihitam-naiva tasya kRtenArtho nAkRteneha kazcana - iti ( adhyAtmasAre) / tadidameva mana:pAnaM yattatkAyavApravRttyAH sAMsiddhikarUpeNa bhAve'pi manaso nirupalepatA, AtmapItatvenAsatprAyatAM nItatvAt / yo'sItyAdi, yatkiJcidbhavanecchAyA eva sAdhyaparipanthitayA tyAjyA seti bhAvaH, yadAha - mUDho nApnoti tad brahma yato bhavitumicchati / anicchannapi dhIro hi parabrahmasvarUpabhAk - iti (aSTAvakragItAyAm ) / tato'pi zeSasthirasamAdhAno, yena tyajasi tattyaja / cinmanaH kalanAkAraM, prakAzatimirAdikam // 6-6 // zeSasthirasamAdhAnaH, karttavyAdimaterapAsanAnnizcalasamAdherevAvaziSTatvAt, yena - karttavyatyAgagocarasUkSmamanasA, tyajasi - tattatsthUlamati pariharasi, tat prakAzatimirAdikaM kalanAkAraM cinmanaH - citsvarUpasamprAptyanuguNaM 10000000 111
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad mano'pi tyaja, tasyApi tvatsvarUpasAdhane karaNamAtratayA tvatsvarUpatvAyogAt, vyatiriktatvAt / itthaJca vAsanAM vAsitAraM ca, prANaspandanapUrvakam / samUlamakhilaM tyaktvA, vyomasAmyaH prazAntadhIH // 6-7 // hRdayAtsamparityajya, sarvavAsanapaGktayaH / yastiSThati gatavyagraH, sa muktaH paramezvaraH // 6-8 // vyomasAmyaH, vAsanAditattadupAdhivigame gaganasAdRzyasyaivAvaziSTatvAt, sattAmAtratvayogAt, sa caivambhUto mukta | eva, etadanyattatsvarUpAbhAvAt, ata evAsau paramezvaraH, svAtantryAvAptatatpadatvAt, yaduktam - svAtantryAtsukhamApnoti 9 svAtantryAllabhate param / svAtantryAnnivRttiM gacchet svAtantryAt paramaM padam - iti (aSTAvakragItAyAm) / tasmAt yadastIha tadastIha, vijvaro bhava sarvadA / yathAprAptAnubhavataH, sarvatrAnabhivAJchanAt // 6-14 // yadastIha kiJcidapi zItoSNAdiprayuktaM sukhAdi, tadastIha, sadasatkaraNe'pratyalatvAttava, tasmAt sarvadA - maraNAntopasargopanipAtAdikAle'pi, vijvaraH - AtmAzritakartRtvamatilakSaNajvaravinirmukto bhava, tattvatastanmAtraparyavasitatvAd Xue De Chi Qiang Chi Lu Lu Lu Lu Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA bhvrogsy| naiSa jvaro virAgabhAvanAprakarSamantareNApanetuM zakya iti tamevotpAdayati utthitAnutthitAnetA-nindriyArIn punaH punaH / __hanyAdvivekadaNDena, vajreNeva harigirIn // 6-21 // vivekaH - sarvaviSayavyatiriktasvasvarUpasaMvedanam, sa eva daNDaH - zabdAdiviSayapravRttipratibandhakatvena hRSIkaughaprahArapraharaNakalpaH, tena punaH punaH - bibheSi yadi saMsArAn mokSaprApti ca kAGkSasi / tadindriyajayaM kartuM sphoraya sphArapauruSam - iti (jJAnasAre) zAstropadezasaMsmaraNena bhUyo bhUyaH, utthitAnutthitAn - 'viSayasAnnidhyatatsmRtyAdinA tadabhimukhabhAvamApannAn, vIpsA sakRdapi tadupekSApratiSedhArtham, tallezasyApi mahatpratyapAyaprasUtvAt, yadArSam - iMdiya-dhuttANamaho tilatusamittaM pi desu mA pasaraM / jai dinno to nIo jattha khaNo varasakoDisamo - iti (indriyaparAjaye), hanyAt - nigRhNIyAt / atraiva nidarzanamAha vajreNeva harigirIna iti / api ca saMsArarAtriduHsvapne, zUnye dehamaye bhrame / sarvamevApavitraM tad, dRSTaM saMsRtivibhramam // 6-22 // Lu Lu Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Shou Wan Wan Wan Wan Wan Wan 113
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA saMsAra eva rAtriH saMsArarAtriH, ajJAnAndhakArazyAmikAdisAdharmyAt, tasyAM du:svapnamiva duHsvapnam, sarvAniSTanilayatvAt, tasmin zUnye, svapnarUpatayaiva vastuto rikte, dehamaye bhrame - sarvabhrAntyekamUlatayA bhramatvena vyapadiSTe zarIre, etadevAha saMsRteH- nArakAdisamastasaMsArasya vibhramo yasmAt tat - saMsRtivibhramam, bhrAntyutthitasya kathaJcidanubhUyamAnatve'pi paramArthato vibhramatvAnatikramAt, tat sarvamevApavitraM dRSTam, bhramasyaiva vastuto'medhyatamatvena tadvikArasya sutarAM tAdRzatvAt / ito'pyatra pAvitryAbhAvaH, dvAdazanavabilAvadhisantatanirgacchanmalatvAt, uktaJca - dvAdazanavarandhrANi | nikAmaM, galadazucIni na yAnti virAmam / yatra vapuSi tat kalayasi pUtaM manye tava nUtanamAkUtam - iti (shaantsudhaarse)| kiJca 1933333333333333333 ajJAnopahato bAlye, yauvane vnitaahtH|| zeSe kalatracintArtaH kiM karoti narAdhamaH ? // 6-23 // AtmahitAnuguNAbhiyogAvakAzasyaivAbhAvAnna kiJcittat karoti kimpuruSa ityAzayaH / api ca sato'sattA sthitA mUli, ramyANAM mUrdhyaramyatA / sukhAnAM mUni duHkhAni, kimekaM saMzrayAmyaham ? // 6-24 // 114
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Ge Ge Ge Ge Lu Lu Wan Wan Wan Wan Wan Wan ekagrahe'pyanyagrahasyAzakyaparihAratayA sadAdinA'pyalaM mama, AtmatRptereva madiSTasAdhakatvAditi hRdayam / kiJca sarvamapi dRzyamAnaM sukhamavazyaM tu hAtavyameva maraNakAle durnivAraM ca tadityabhiprAyeNAha yeSAM nimeSaNonmeSau, jagataH pralayodayau / tAdRzAH puruSA yAnti, mAdRzAM gaNanaiva kA ? // kITakalpatvAnmAdRzAnAM na kA'pi gaNanaivetyarthaH, uktaJca - ye SaTkhaNDamahImahInatarasA nirjitya babhrAjire, ye ca svargabhujo bhujorjitamadA medurmudA medurAH / te'pi krUrakRtAntavaktraradanairnirdalyamAnA haThA-datrANA zaraNAya hA daza diza: prekSanta dInAnanAH - iti (zAntasudhArase) / evaJca saMsAra eva duHkhAnAM, sImAnta iti kathyate / tanmadhye patite dehe, sukhamAsAdyate katham ? // sAgarapatitasyAnArdrabhAvAsAdanAsambhavavadasyApyasambhava eveti tAtparyam, yadAha - saMsAravartyapi samudvijate vipadbhyo, yo nAma mUDhamanasAM prathamaH sa nUnam / ambhonidhau nipatitena zarIrabhAjA, saMsRjyatAM kimaparaM salilaM vihAya ? - iti / yata evam, ataH
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA mA khedaM bhaja heyeSu, nopAdeyaparo bhava / heyAdeyadRzau tyaktvA, zeSasthaH susthiro bhava // 6-28 // heyeSu khedaM mA bhaja, vastutastava heyasyaivAbhAvAt, tadabhAvo'pi gRhItasyaivAbhAvAt, tyAgasya ca grahaNapUrvakatvadarzanAt, ata eva nopAdeyaparo bhava, tvadabhimatasyopAdAnasya tattvadRSTyA bhrAntimAtraparyavasitatvAt, svasaMvedyamAtrasvarUpasya tava tvadvyatiriktavizvavizvavastuvisarasyAgrAhyatvAt, gRhItasya ca kalpAnte'pyazakyamokSatvAt, svarUpabhUtatvAt, anvAha - yadagrAhyaM na gRhNAti gRhItaM nApi muJcati / jAnAti sarvadA sarvaM tat svasaMvedyamasmyaham - iti (niymsaarvRttau)| tasmAt heyAdeyadRzau - etattyajAmi, etattvAdadAmIti mithyAbhiprAyau, tyaktvA - sarvasaMsArasavitRrUpa eta ityavagamena parihRtya taduktam - heyopAdeyatA yAvat saMsAraviTapAGkaraH - iti (aSTAvakragItAyAm ), zeSasthaH - mithyAbhiprAyaprakarApagamAvaziSTa-svarUpamAtrasampratiSThitaH, ata eva susthira: - vAsanAsamIrAgamyatvena sutarAM nizcalo bhava, etadbhavanasyaiva bhavAbhAva-rUpatvena tvatsAdhyarUpatvAt, guNasamudayodayarUpatvAttasya / etadeva vyAsato vyAcaSTe
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA nirAzatA nirbhayatA, nityatA samatA jJatA / nirIhatA niSkriyatA, saumyatA nirvikalpatA // 6-29 // dhRtimaitrI manastuSTi-ghRdutA mRdubhASitA / heyopAdeyanirmukte, je tiSThantyapavAsanam // 6-30 // heyopAdeyadRzoreva paramArthata AzAdirUpatvAt / tasmAt dRzyamAzrayasIdaM cet, tatsaccitto'si bandhavAn / dRzyaM santyajasIdaM cet, tadA'citto'si mokSavAn // 6-35 // cet - yadi, idam - purastAdavasthitam, dRzyam - vIkSyamANaM stryAdi vastu, Azrayasi - heyopAdeyamatibhyAmavalambayasi, tat - tataH, saccitto'si - adyApi jAgranmanovikAro'si, tatastvaM bandhavAn asi, vicAryamANasya bandhalakSaNasya heyopAdeyamatilakSaNacitta eva paryavasAnAt / mumukSuNA tu svagocarollekhamAtrasyApyahaGkAratayA na karttavyaH saMsargaH, tadetaravastuheyopAdeyacintAyAstu kathaiva ketyAzayenAha 117
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA nAhaM nedamiti dhyAyaMstiSTha tvamacalAcalaH / Atmano jagatazcAntaISTadRzyadazAntare // 6-36 // nAham ityanena dehAdigocarAhaGkArapratiSedhaH, nedam ityanena vizvavizvavastugocaramamakArapratiSedhaH, etau ca paramArthato mohapratiSedhaparau dRSTavyau, tanmantrapratipakSarUpatvAttayoH, anvAha - ahaM mameti mantro'yaM mohasya jagadAndhyakRt / ayameva hi napUrvaH pratimantro'pi mohajit - iti (jJAnasAre) anAdikAlasvabhyasto hyukto mohamantraH, ato nAlpasAdhanasAdhyastatpratimantraH, balavadvipakSasyAlpabalAsAdhyatvadarzanAt, ata Aha - iti - uktamohamantram, tvamacalAcalaH, parvatavanniSpandatayetyarthaH, dhyAyan - santatamevaikAgratayAnusmaran tiSTha - tatpratikUlanimittAni dUrataH pariharan tadanuguNaikavRttirbhUyAH, yatra sthAnenaitat sambhavati tadapi darzayannAha - Atmana ityAdi, tathA ca kila dRSTehamityapi cakSuSkaraNakAtmyAdhyavasAyato mithyA'haGkAraH, kila dRzyamahamityapi jaDAtmabhAvanAtmakatayA ghoratarA'haGkAraH, matsambandhi madIyametaddezyamityAkalanamapi mamakArAtmako mohavikAraH, ata ubhayAntaravyavasthitA dRGmAtrataiva zreyasI, evameva sAkSitAsamAyogAjjIvanmuktisaJcarasamprAptevidehamuktilAbhAt, uktaJca - dRSTadRgAtmatA muktidRzyaikAtmyaM bhavabhramaH - iti / etadeva sphuTataramAha - 118
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA darzanAkhyaM svamAtmAnaM, sarvadA bhAvayan bhava / svAdyasvAdakasantyaktaM, svAdyasvAdakamadhyagam // 6-37 // nAtmA dRSTA, niSkriyasyekSaNakriyAkartRtvAnupapatteH, nApi dRzyam, rUpiNaH pudgalA ityuktezcarmacakSuSA dRzyamAnasya | sarvasyApi pudgalatayA jADyAnatikramAt, Atmanazca cetanatvAt, ato darzanamAtrataivAtmana upapadyate, itthameva sAkSi svabhAvasiddheH / etaccAtmasvarUpamaparibhAvanena tirobhUyate, tadbhAvanena cA''virbhavatIti tadbhAvanopadezaH / uktaJca - dRSTadarzana-dRzyAni tyaktvA vAsanayA saha / darzanaprathamAbhAsamAtmAnaM kevalaM bhaja - iti ( maitreyyupnissdi)| etadeva prakArAntareNAha - svAdyetyAdi / bhAvayeti vartate / evaJca svadanaM kevalaM dhyAyan, paramAtmamayo bhava / avalambya nirAlamba, madhye madhye sthiro bhava // 6-38 // sAkSyeva paramAtmA, sa coktarItyA darzanAparAbhidhAnasvadanAnatiriktaH, sAkSitAmAtravigrahatvAt, sarvopAdhizUnyatvAt / ayameva ca nirAlambatattvam, paranirapekSasattAkatvAt, ata etadevA''lambyam, pratipAtisamavalambanasya pratipAtamAtraparyavasAyitvAt, sAlambanAnAM pratipAtitvAnapAyAcca / madhye - dehAdyazeSaparadravyavyatiriktAntargataparamatattve, sthira: -
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA 0000000 bAhyanimittazatairapi cAlayitumatyantamazakyatayA vinizcalo bhava, etatsthairyasyaiva samastasaMsaraNasamAptisvarUpatayA tvatparamAbhISTasiddhirUpatvAt / vIpsA'vadhAraNArtham / madhya eva sthiro bhava, samantAtsambhramaNasya bhavabambhramaNaikanidAnatvena svapne'pi parihAryatvAt / uktasambhramaNAdevAto virAgamutpAdayati tameva bhuktivirasaM, vyApAraughaM punaH punaH / divase divase kurvan, prAjJaH kasmAnna lajjate ? // 6-76 // bhuktivirasam - viDambanAmAtrasvarUpabhogakriyArUpatvena tattvataH sukharasalezavihInam, tameva vyApAraugham - pazukriyAkadambakam, evakAreNa navyatvalavasyApi vyavacchedaH, AjIvanamapi punarAvartanaikagocaratvAd bhogAnAM surairapi teSvabhinavA'navApteH, etadevAha - punaH punardivase divase kurvan - madanavIreNa prasahya preritatayA vidadhan, prAjJaH - azuciSvaGganA'GgeSu saGgatAH pazya rAgiNaH / vIkSamANA nirIkSyante lolantaH kRmayo yathA - ityAdivastusthityabhijJo'pi, kasmAnna lajjate? zUkarakukkurAdipazuyogyakriyApravRttasyApi prAjJasya lajjA'nanubhavo mahaccitram, tatkriyAdarzanasyApi prAjJAnAM trapAvahatvAdityAzayaH / yadvA bhuktivirasamiti bhuktau satyAM virasam, paryavasAnodvejakamityarthaH, yathoditam - nikaSe viSayA bIbhatsa-karuNa 000000000
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA lajjA-bhayaprAyAH - iti (prazamaratau) athaivamapi prAjJa ityayuktamuktamiha, tathAvidhakriyApravRttAnAM pazuprAyatvoktAvevaucityAt, prAjJasya tannivRttiniyamAt, tattvAdeveti cet ? satyam, tathApi yasyAsAditajJAnAvaraNakSayopazamatayA'dhItabahuzAstrasyApi mohanIyodayaprAbalyAt tadanivRttiH, tamadhikRtyoktavyapadeza iti na kazciddoSaH / nayAntaravicAraNAyAM tu tatprAjJatvameva na bhavati, tatphalazUnyatayA vastuto varAkatvAttasya, tannivRttamunInAmeva mukhyaprAjJatvopapattezca, uktaJca - kuthitakuNapagandhaM yoSitAM yonirandhra, kRmikulazatapUrNa nirjhrtkssaarvaari| tyajati muninikAyaH kSINajanmaprabandhaH, bhajati madanavIraprerito'GgI varAka: - iti / so'yaM mohavilAsaH, yatastajjJasyApi tadanivRttirityatra tAtparyam, taduktam - aho moho mahAmallo jeNa amhArisA vi hu| jANatA vi aNiccattaM viramaMto Na khaNaMpi hu - iti (indriypraajye)| ato dRDhabhAvanAbhyAsAdviraktavyaM sarvaviSayavisarAt, tanmuktereva muktirUpatvAdityAha ciccaityakalito bandhaH, tanmuktau muktirucyate / cidacaityA kilAtmeti, sarvasiddhAntasaGgrahaH // 6-77 // caitanyasya sAkSitAmAtrasamAlambitayA viSayasAnnidhye'pi tadAkArA'pariNatatvena tanmuktirmuktiH, caitanyavizuddhisvarUpatvAttasyAH / ata evoktapariNatirbandhaH, muktiviparyAsalakSaNatvAttasya / parizuddhamAtmasvarUpaM hi mokSaH,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA mA taccAcetyA cideveti tanmokSarUpatve na kiJcidanupapannam, uktaJca - yAvad yAvad munizreSTha ! svayaM santyajyate'khilam / tAvat tAvat parAlokaH paramAtmaiva ziSyate / / yAvat sarvaM na santyaktaM tAvadAtmA na labhyate / sarvavastuparityAge zeSa Atmeti kathyate // AtmAvalokanArthaM tu tasmAt sarvaM parityajet / sarvaM santyajya dUreNa yacchiSTaM tanmayo bhava - iti (annapUrNopaniSadi) / tasmAt etannizcayamAdAya, vilokaya dhiyeddhayA / svayamevAtmanA''tmAna -mAnandaM padamApsyasi // 6-78 // uktavilokanamAtreNaiva paramAnandanijasvarUpaprAdurbhAvadhrauvyAt / kRtiriyaM jainAcAryazrIprema-bhuvanabhAnu-padma-hemacandrasUrIzvaraziSya-AcAryakalyANabodheH karmArizUnyanetre (2068) vaikrame'bde'zvinsitanavamIdine zrIpArzvanAtha-jaina-saGgha zrIAdi-sImandharajinapunitasAnnidhye ___ samopanagare vaDodarAnagare sampanneti zam / mithyA'stu duruktaM mama / zodhayantu kRtakRpA bahuzrutAH / 122
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtmadarzanA Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Ge Ge Lu Lu Lu Wan Du Guo Wan Wan Wan atha mahAyogIzrIAnandaghanaracitakatipayapadyAnAM saMskRtapadyAnuvAdaH // padyaratnam-38 // vidhatte tulanAM cittaM, nAgareNa naTena me / troTitA tulanA tena, sarveNApyapareNa tu // 1 // lokalajjAM na vettyetat, kulamudrAM ca tatyaje / hasati vaJcayitvA'ho, nAtmAnaM vivRNotyapi // 2 // mugdhAM vArtA karotyatra, mAtApitrAdiko janaH / satsaGgaM na tyajatyetadrasAsvAdaikalolupaH // 3 / / upAlambhastu ko'nyasya ?, naitaccakre na cauratAm / kakSAbandhastu nRtyena, nirvahed nApareNa yat // 4 // (upajAti) jJAnodadhi samparimathya cAptaM, premAmRtaM sampibati madAtmA / sa candramauliH parimodate taM, samIkSate dRSTisucakravAkI / / 5 / / // padmaratnam - 39 // tRSNaiSA karmaseneva, zastrI tIkSNakaTAkSataH / yatprahArasya lezo'pi, syAdAtmaprANahArakaH // 1 / / gaNayati jarAM naiSA, lokalajjAM na pazyati / vaJcito'khilaloko'yaM, vaJcanAparayA'nayA // 2 / / 120
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA (upajAti) vAJchA nijAnandaghane'sti cette, vinIyatAM tat sakalA'pi tRSNA / eSaiva te sampibati hi saukhya-masyAM kathaM re tava saukhyatRSNA // 3 / / // padyaratnam-40 // madhuraH kAnta AbhAti, hyAbhAtyamlastathA janaH / kAntahInA tu yA goSThI, sAraNyarudanopamA // 1 // kAnte tu kArmaNaM kamra, loke zokasya nAvadhiH / kathamekatra tadvaitaM ?, dugdhAmlAviva sambhavet // 2 // kAntAdvinA bhavabhrAnti-sudhA tena vinA yazaH / udgrAhaNaM yathA vyarthaM, dhanaM satyaM tu granthigam // 3 / / (upajAti) kAntAdvinA yA mati me vidhurA, sA stenavRttena tulAM karoti / ni:zeSato'smAdvirato'smi zeSA-dekaM nijAnandaghanaM zrito'smi // 4 // ||pdyrtnm-41 // priyaM vinA gatA mUrchA, duHkhaprAsAdasaMsthitA / tadgavAkSAvalambena, pratIkSakaparAmyaham // 1 // 3900000000000000000 124
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad | adhyAtmadarzanA zokyA hasanti mAM tena, mana:kAyau suduHsthitau / bruva ekaM rahasyaM tan, mA ko'pi snihyatAmiti // 2 // prANezvaraM vinA priyA-prANasandhAraNaM katham ? / prANAn tu pibati tasyA, yad virahadazoragI // 3 // virahAgnirayaM nAgniH, zItakaM nAtra vidyate / candanaM kuGkamaM vApi, tApavRddhikaraM bhavet // 4 / / phAlgunapUrNimAmAtre, jvAlyate jvalano janaiH / maccitte zAzvata: kintu, dehaM dahati dAhakaH / / 5 / / (viyoginI) samatAvaraharmyasaMsthitaM, vacanaikAmRtazobhitaM zubham / 'idRzaH paruSastu maiva bhU'-riti cAnandaghanaM bruve prabhum // 6 / / // padyaratnam 42 // adhunA'maratAM yAto, na mariSye kadApyaham / mithyAtvaM tyaktavAn yasmAttasmAnme na punarjanuH / / 1 / / rAgadveSau jagadvandhau, nAzayiSyAmyahaM dhruvam / anantazo hRtaH prANI, kAlena taddharo'smyaham / / 2 / / deho'yaM nazvaro nAhaM, prapatsye madgatiM hyataH / gatvaraM nazvaraM sthiro-'smyahaM sAkSisvabhAvavAn // 3 // maraNAnAmanantAnAmajJAnameva kAraNam / avamanya sukhaM duHkhaM, jJAnameva zrayAmyataH ||4|| 125
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopaniSad adhyAtma darzanA (Atrina) maraNamiha sa gantA vismariSyatyado yo, nikRtirahitamuccaM hyakSaradvaitameva / nikhilamidamato'haM vismaranneva vizvaM, satatamapanayeyaM saMsmRti dvandvametat / / 5 / / Shang Hai Lu Lu Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan jIvanathI ja jIvana maLe che. mRtyu ja mRtyunuM kAraNa bane che. svabhAvasthiti e jIvana che. parabhAvagamana e ja mRtyu che. anaMta mRtyunuM kAraNa sAta akSaranuM A ja nAma che - parabhAvagamana. jIvavuM hoya, to e ya ApaNane svAdhIna che. maravuM hoya, to ya ApaNe svataMtra chIe. paNa eTaluM yAda rahe, A svAdhInatA ne svataMtratA ati alpakAlIna che. eno aMta Ave, enI pahelA yogya nirNaya karI levA jevo che. phIzIrIrImIDIDIsI 126
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma stuti adhyAtma stuti - paM. zrIvIravijayajI mahArAjA nArIjI moTAne kaMthajI choTA, vaLatAM lAve pANInA loTA, pUMjI vinA vepAra ja moTA, karatAM Ave gharamAM ToTA. 1 artha:- upamiti Adi graMthomAM bhavitavyatAne AtmAnI patnI kahI che. sattA patnI pAse che. AtmAne e jema nacAve tema AtmA nAce che, bhavitavyatAe anaMtabhUtakALamAM AtmAnI durdazA karI che. pratyeka bhavanA aMta samaye = vaLatA AtmA pANInA loTA ja lAvyo che. arthAta eNe koI kharI pUMjI pAmI nathI. vaLI navo bhava e moTA vepAra jevo che. sukha, salAmatI vagere AtmAne tenAthI maLatuM nathI. kAraNa ke tenI pAse puNya-zuddhinI mUDI nathI. pachI enA khAtAmAM toTA = pApa rahe che. meru parvate hAthI caDhIyo, kIDInI phuke heThe paDIyo, kIDInA daramAM hAthI peTho, ratna kahe meM acarija dITho. 2 meru parvata e abhimAnanuM pratika che. AtmA 14 rAjaloka pradezapramANa hovAthI virATa che, mATe hAthI jevo che. e jyAre abhimAna kare che. tyAre jANe meruparvata para caDhe che. karma sUkSma hovAthI karmapariNati kIDI jevI 127
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma che. abhimAnI avazya potAnA karmane anusAre patana pAme che. A anusaraNa = pUMThe AdhIna thAya che. e kIDInA daramAM hAthIe praveza karyo hoya tenA jevuM che. ene joIne ratna = zreSTha puruSo paNa ema kahe che ke meM Azcarya joyuM. sUkA sarovara haMsa ja mhAle, parvata uDIne gagane cAle, zivasuMdarI kahe vela dhaDUke, sAyara taratAM jhAjhA te aTake. 3 haMsa = muni. 'hRkSo nArIyaU yativiSe sitazche.' te sUkA sarovaramAM hAle che. = RkSa bhojanathI paNa saMtuSTa rahe che. haMsa =AtmA. e Atmika sukhane choDIne mRgatRSNA jevA vaiSayika sukhamAM rati kare che. parvata = abhimAnathI akkaDa vyakti karmodayathI evI laghutA pAme che ke e sAva halako hovAthI AkAzamAM uDI jAya che. A pada-pratiSThA pAmato nathI (kSetrayaMbovamo mo-puSyamAtA). vela = bhavatRSNA (mavatI tathA puttA bhIma bano - uttarAdhyayana). je emAM aTavAya che te anaMta bhavasAgarano nistAra pAmatA rahI jAya che. paMDita ehanA artha ja kahejo, nahIM to bahuzruta caraNe rahejo, zrIgubhavIranuM zAsana pAmI, khAdhA-vIghAnI na karo khAmI. 4 prazasta evuM prabhuvIranuM zAsana pAmyA pachI khAdhAnI khAmI na karavI = AtmAne guNothI puSTa banAvavAmAM kasara na rAkhavI, vIghAnI khAmI na karavI = AtmasAmrAjyanI jamIna svAdhIna karavA mATe pracaMDa puruSArtha karavo, temAM pramAda na karavo. Di Lu Lu Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Ying Wan Wan Wan Wei 128
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma | sajajhAya Can Can Can Can Can Can Can Can Can Po Po Bian Qian Bian Bian Bian Bian Bian Bian adhyAtmanI sajhAya - maho. zrIyazovijayajI mahArAjA kahIe paMDita koNa e nArI, vIsa varasanI avadhi vicArI, doya pitAe eha nipAI, saMgha caturvidha manameM bhAI. 1. artha :- virati nArI bodha + varSollAsa dvArA janme che, evuM lAge che. 20 varSanA paryAye samasta zrutajJAtA gItArtha banAya. evo adhyayana krama che. (paNa bahu besatuM nathI.) kIDIe eka hAthI jAyo, hAthI sahAmo sasalo dhAyo, viNa dIve ajavAnu thAye, kIDInA daramAMhe kuMjara jAye. 2 kIDI = karmapariNati. te sUkSma che. chatAM virATa AtmAnAM te-te paryAyone janma Ape che. moharAjA vAstavamAM durbaLa che = sasalA jevo che. paNa AtmAnA pramAdathI tenI sAme te AkramaNa kare che. jJAna sUrya jevuM che. hi jenAthI dIvA vinA paNa lokAloka prakAzita thAya che. AtmA karmapariNatine anusare che. mATe e kIDInA daramAM hAthI jAya tevuM che. 129
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma varase agni ne pANI dIye, kAyara subhaTa taNA mada Ape, sajajhAya te beTIe bApa nipAyo, teNe tAsa jamAI jAyo. 3 krodhano udaya pUrvakoTinI cAritra sAdhanA para pANI pheravI de che. Ama agnivarSA pANI de che. anaMta |ii AtmazaktinI samakSa kaSAyo tadana kAyara che. chatAM ya AtmA mUDha hovAthI teo zUravIranI jema abhimAnathI jIve che. jJAnathI virati thAya che. (Anastha hanaM virati :- prazamarati) A rIte jJAna e pitA, virati e dIkarI che. viratinA pAlanathI zrutajJAnathI mAMDIne kevaLajJAna sudhInA jJAno maLe che. A rIte dIkarI bApane janma Ape che. viratino pati che paramAnaMda. e viziSTa zrutajJAnAdithI prApta thAya che. mATe viratinA pitA ja tenA jamAIne janma Ape che. meha varasatAM bahu raja uDe, loha tare ne taraNu DUbe, tela phire ne ghANI pIlAye, gharaMTI dANe karIne dalAya. 4 dharma-megha varase che, tyAre karmaja uDe che = nirjarA thAya che. je loha jevo che = vratapAlanamAM daDha che, te saMsArasAgarane tare che. ne je taraNA jevo = zithila che, te DUbI jAya che. je vastu (sukha) AtmAmAM ja che, tenA 130
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sajajhAya $# $ $ $ $ E E RELETEL E SE ELETE TE TE TEEEE mATe je bahAranI uthala-pAthala kare che, te jANe svayaM tela ja dhANIne pIlatuM hoya tenA jevo ghATa che. kAraNa ke AtmA svayaM sukhasvarUpa hovA chatAM sukha mATe mathAmaNa kare che. e ja rIte dANA ghaMTI daLe e paNa samajavuM. bIja phaLe ne zAkhA uge, sarovara Age samudra na pUre, paMka jhare ne sarovara jAme, bhame mANasa tihAM ghaNe visAme. 5 bIja phaLe ne zAkhA uge, aMkura nahIM. e tIvra vikAsa dekhADe che. jyAre yogabIja (fSa zarta citta tannamAra va ra aa pramAri ra saMzuddha yogA vInamanuttamam | yogadaSTi samuccaya) phaLe che, tyAre mokSamArgamAM tIvra vege vikAsa thAya che. AtmA vikAsanA sopAna sara kare che, tyAre aMtaramAM AnaMda sarovara evuM chalakAya che jenI tulanAmAM koI dariyo paNa na AvI zake. paMka = kAdava = karma e jhare = Azrava thAya, tyAre sarovara = karmasaMcaya thAya che. jenA AzrayathI = visAmAthI jIva 84 lAkha yonimAM bhramaNa kare che. pravahaNa uparI sAgara cAle, hariNa taNe bala DuMgara hAle, ehano artha vicArI kahIe, nahItara garva ma koI karIe. 6 jinAjJA e pravahaNa = vahANa che. Akho saMsArasAgara = bhavamArga + mokSamArga enA para ja cAle che. 131
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma | sajajhAya kAraNa ke jinAjJA ja saMsAra + mokSa baMnenuM kAraNa che. (mADaDaraddhA viroddhA 2 zivAya ca mavAya 2 - vItarAgastotra) haraNa saumyatA + saraLatA. karmonA pahADa paNa saraLatAthI zuddha prAyazcita karavAthI calita thaI jAya che. (soTTI 3nyU -uttarAdhyayana) zrInayavijaya vibudhanA ziSya, kahI harIyAlI manahara jagAze, e harIyAlI je nara kaheze, vAcakajaza jaMpe te sukha laheze. 7. TEE EE CE RE DE E RE E RE E KE CE E fk t: tE fE E RE RE vacana nirapekSa vyavahAra juTho kahyo vacana sApekSa vyavahAra sAco ! vacana nirapekSa vyavahAra saMsAra phaLa sAMbhaLI AdarI kAMI rAco || - pa.pU. yogIrAja zrIAnaMdaghanajI mahArAja koI paNa prazna ke samasyA upasthita thAya, tyAre sUri premanA sahaja ugAro A hatAM - "akSara zuM kahe che?" Azaya e hato, ke zAstra zuM kahe che? A viSayamAM mArA prabhu zuM kahe che? #CE E KE TE RE E RE RE E CE E CE E KE KB E KE E CE Et 132
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha prazastiH (zArdUlavikrIDitam) pAdAGguSThasucAlitAmaragiri-hastAstadevasmayaH, jihvAkhaNDitazakrasaMzayacayo, vAGnaSTahAlAhalaH / sarvAGgINamahopasargadakRpA-netrAmbudattAJjaliH, dADhAdAritadivyayutsamavatAt-zrIvardhamAno jinaH // 1 // (upajAti) zrIgautamasvAmi-sudharmadeva-jambUprabhu-zrIprabhavapramukhyAH / surIzapUjApadasUridevA, bhavantu te zrIguravaH prasannAH // 2 // (vasantatilakA) etanmaharSizucipaTTaparamparAjAn-AnandasUrikamalAbhidhasUripAdAn / saMvignasantatisadIzapadAn praNamya, zrIvIradAnacaraNAMzca gurUn staviSye // 3 // zrIdAnasUrivaraziSyamatallikA sa, zrIpremasUribhagavAn kSamayA kSamAbhaH / siddhAntavArivaravArinidhiH punAtu, cAritracandanasugandhizarIrazAlI // 4 // (zArdUlavikrIDitam) pratyagratrizatarSisantatisarit-sraSTA kSamAbhRnmahAn, gItArthapravaro varazrutayutaH sarvAgamAnAM gRham / tarke tarkavizuddhabuddhivibhavaH so'bhUt svakIye'pyaho, gacche saMyamazuddhitatparamatiH prajJAvatAmagraNI: // 5 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkAlInakaragrahagrahavidhA-vabde hyabhUd vaikrame, tithyArAdhanakAraNena karuNo bhedstpaagcchjH| kAruNyaikarasena tena guruNA satpaTTakAdAtmano, bahvazena nivAritaH khakarakhau-SThe piNDavADApure // 6 // (vasantatilakA) tatpaTTabhRd bhuvanabhAnvabhidhazca sUriH, zrIvardhamAnasutaponidhirugrazIlaH / nyAye vizArada itIha jagatprasiddho, jAto'tivAkpatimati-matimaccharaNyaH // 7 // tasyAdyaziSyalaghubandhurathAbjabandhu-tejAstapaH zrutasamarpaNatejasA saH / paMnyAsapadmavijayo gaNirAT zriye'stu, kSAntyekasAyakavidIrNamahopasargaH // 8 // sarvAdhika zramaNasArthapatirmatIzaH pAtA ca paJcazatasAdhugaNasya zasyaH / gacchAdhinAthapadabhRjjayaghoSasUriH 'siddhAntasUrya'-yazasA jayatIha coccaiH // 9 // sadbuddhinIradhivibodhanabaddhakakSaH, vairAgyadezanavidhau paripUrNadakSaH / sImandharaprabhukRpAparapAtramastu, zrIhemacandrabhagavAn satataM prasannaH // 10 // kAruNyakamrAlayAnAM mahanIyamukhyAnAM mahomAlinAM lokopakAracaturANAM vairAgyadezanAdakSAcAryadeva-zrImadvijayahemacandrasUrIzvarANAM sadupadezena zrIjinazAsana-ArAdhanA-TrasTa-vihite zrutasamuddhArakAryAnvaye prakAzitamidaM grantharatnaM zrutabhaktitaH // aaaaa3Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Wan Sui 134
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukRta anumodanA jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha (1) zrI nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA parivAra ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA - muMbaI (2) zrI mULIbena aMbAlAla zAha parivAra ha. ramAbena puMDarIkabhAI zAha, khaMbhAta - muMbaI (3) zrI nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA parivAra ha. zobhanAbena manIzabhAI jarIvAlA - muMbaI (4) zrI sAyarakaMvara yAdavasiMhajI koThArI parivAra ha. mInAbena vinayacanda koThArI, jodhapura - muMbaI (5) zrI hasamukhabhAI kesarIcaMda cUDagara - inTAsa, ahamadAbAda (6) zeThazrI kAMtilAla lallabhAI jhaverI jinazAsana sukRta AdhArastaMbha (1) zrI kamaLAbena kAMtilAla zAha parivAra ha. bInAbena kIrtibhAI zAha (ghATakopara-saMghANI) (2) zrI jAgRtibena kauzikabhAI bAvIsI, DAlInI jayakumAra mahetA, mheMka (preraka : pa.pU.A. zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA)
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutoddhAra mukhya AdhArastaMbha zrI mATuMgA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - muMbaI / (7) zrI mulunDa zve. mU. jaina saMgha, muMbaI zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane (preraka : pa.pU.A. zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA) zrI phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata (8) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zve. pU. tapA. jaina saMgha, ghATakopara (I) maMbaI zrI govAliyA Tenka jaina saMgha - muMbaI (9) zrI sahasAvana kalyANaka bhUmi tIrthoddhAra samiti, jUnAgaDha (pa.paM. caMdrazekhara vi. zrI navajIvana zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - muMbaI ma.nA ziSya pU.munizrI dharmarakSita vi. tathA pU. munizrI hemavallabhavi nI paMnyAsa padavI nimitte) zrI yazovijaya jaina saMskRta pAThazAlA tathA (10) zrI javAharanagara zve. mU. jaina saMgha, goregAva, muMbaI. (preraka : premazrI jaina zreyaskara maMDala, mahesANA bhuvanabhAnusUri samudAyanA rAjaprabhAvaka pa.pU.A.zrI ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjA) (6) zrI dAdara jaina pauSadhazAlA TrasTa saMcAlita OM zrI dAdara ArAdhanA bhavana jaina zve.mU. tapA. saMgha " zrutoddhAra AdhArastaMbha (1) zrI ke. pI. saMghavI ceriTebala TrasTa - (4) zrI naDiyAda zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - naDiyAda saMcAlita zrI pAvApurI tIrtha jIvamaitrI dhAma (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA) (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya kalyANabodhisUri ma.sA.) (5) zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA ceriTebala TrasTa ha. zrI AdinAtha jaina saMgha, (2) zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAna maMdira, pATaNa vaDodarA (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA) (3) zrI manapharA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - manapharA (6) zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, sAyana (ziva) muMbaI (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya kalAprabhasUrIzvarajI mahArAjA) (7) zrI riddhi-siddhi vardhamAna hAITsa zve.mU.jaina saMgha, bhAyakhalA, muMbaI (preraka : pa.pU. munizrI jinapremavi.ma.sA.) 83. A33333333333339933. ma 136
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zrI AdinAtha sosAyaTI jaina Tempala TrasTa, pUnA (16) zrI kasturadhAma-pAlItANA (preraka : pa.pU.paM. zrI bhadraMkaravijayajI (preraka : pa.pU.paM. zrIaparAjita vi. gaNivarya) ziSya A. zrIkuMdakuMdasUriziSya-pa.pU.paM. zrIvajrasenavijayajI ma.sA.) zrI mulunDa zve.mU. tapAgaccha samAja, muMbaI (preraka : pa.pU.paM. (17) zrI sAbaramatI zve.mU.jaina saMgha, rAmanagara, amadAvAda zrIhiraNyabodhi vi.ma.sA., pa.pU.munizrI hemadarzana vi.ma.sA.) (preraka : pa.pU.A. zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA.) (10) zrI vikrolI saMbhavanAtha jaina zve.mU. saMgha, vikrolI (I.), muMbaI (18) zrI gAMdhInagara zve.mU.jaina saMgha (preraka : pa.pU.munirAjazrI abhayaratna (preraka : pa.pU.munizrI yazakalyANa vi.ma.sA., pa.pU.muni tIrthaprema vi.ma.sA.) (11) zrI vizvanaMdIkara jaina saMgha, bhagavAna nagarano Tekaro, amadAvAda (vi.ma., munizrI ratnabodhi vi.ma., pa.pU. munizrI muktiprema vi.ma.) (preraka : pa.pU.A.zrImadvijaya jagaccaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) (19) zrI bhavAnIpura zve.mU.saMgha, kalakattA (12) zrI AdIzvarajI mahArAja maMdira TrasTa, zrI dazA osavAla sirohIyA (20) zrI kalyANajI saubhAgacaMdajI jaina peDhI, pIDavADA sAtha goTIvAlA dhaDA, pUnA (preraka : pa.pU. munizrI abhayaratna vi.ma.sA.) (preraka : pa.pU.A.zrI hemacaMdrasUrIzvarajIma., pa.pU.A.zrI kalyANabodhisUrima.) (13) zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, pUnA (21) zrI mahesANA upanagara jaina saMgha (preraka : pa.pU.A.zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA.) (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) (14) zrI kastUradhAma, pAlItANA, pa.pU.A.zrI hemaprabhasUrIzvarajI ma.sA.nI (22) zrI pArzvanAtha zve.mU.jaina saMgha, saMghANI, ghATakopara, muMbaI. AcAryapadavI nimitte (preraka : pa.pU.paM. zrI vajrasena vi. gaNivarya) (preraka : pa.pU.A.zrI hemacaMdrasUrIzvarajIma.,pa.pU.A.zrI kalyANabodhisUrima.) (15) zrI zAhIbAga giradharanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, amadAvAda. (23) zrI umarA zve.mU. jaina saMgha, surata (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya kalyANabodhisUri ma.sA.) zAsana sukRta rajatastaMbha (1) zrI vADIlAla popaTalAla vasA parivAra (dhorAjIvAlA) GEEEEEEEEEEEEEEEEEEE 137
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ // vardhamAnataponidhi pa.pU.A.zrIkalyANabodhisUribhilikhitam / saMzodhitam / sampAditam vAGmayam // siddhAntamahAdadhiH 19. sUnopaniSada 39. iSTopaniSad | 57. AgamanI AchI jhalaka | 75. boropaniSad bhuvanabhAnavIyam 20. karmopaniSada 40. vimohopaniSada-1 58. jaina jayati zAsanam 6. AcAgepaniSad mamatAmAgaraH 21. vizeSopaniSada 41. vimAhopaniSad-2 51. Ai Aire aMjanazalAkA 77. -100 AnaMdaghananI paramapratiSThA hiMsopaniSad zrAmaNyopaniSad 60. pajJakopaniSad AtmAnubhUti pada 1-> 41 jIrAvalIyam 23.. ahiMsopaniSada saphalatA- sagnAmuM 61. avadhUtopaniSada 101. sTorI sTorI premamandiram 24. dharmopaniSad 44. prasannatAnI paraba 62. duHpamopaniSad 102, DAyamaMDa DAyarI chando'laGkAranirUpaNam zamopaniSad sUtropaniSad 63. prathamopaniSad 103. lAipha sTAyala tanvopaniSad lokopaniSada pravrajyopaniSad 64. arhannAmasahastrasamuccaya 104. enjoya jainIjhama 1. vAdopaniSada AtyopaniSad 47. dezanopaniSada upAsanopaniSad 105. navapada saMvedanA vedopaniSad 28. sAmyopaniSada 48. jIrAvalA juhArIe 66. sukhopaniSad 106. vedanAnA zikhare zikSopaniSad 21. AgamopaniSad 41. amparzopaniSada 67. dayopaniSada 107. hitazikSA chatrIzI mnavopaniSada 30. stotropaniSad hitopaniSada 68. zaGkezvarastotram 104. zrutazreNi 13. matvopaniSada 31. darzanopaniSad-1 upadezopaniSada 69. dAnopaniSad 109. sajJopaniSad 14. devadharmopaniSad 32. darzanopaniSada-2 prArthanopaniSada 70. dhyAnopaniSada 110, mohopaniSada pagmopaniSada 33-5. gamAyaNa sabodhopaniSada 71. pajJasUtropaniSada 111. AnandopaniSad 16. ArSopaniSada36. jAnopaniSada aGgopaniSada-1 72. pUrNopaniSad 112. bodhopaniSad 17. ArthopaniSada-2 37. mambodhopaniSad-1 aGgopaniSada-2 73. pragnopaniSad 113. vikAranirodhaH 18. vaMgagyopaniSad 38. sambodhopaniSada-2 56. vargopaniSad 74. gautamASTakama 114. samAdhyupaniSad 12.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ (c) No copyright Publisher . Reproduction welcome. 2013, First edition, Rs. 120/Shree Jinshasan Aaradhana Trust Available at Chandrakant Sanghavi, B-6, Ashoka complex, Near Janata Hospital, Patan-364285, North Gujarat, India (M.) 09909468572 Akshaybhai Shah, 506, Padma Apt., Sarvodaynagar, Mulund (W), Mumbai-400080, India (M.) 09594555505 Babubhal Bedawala, Sidhhachal Bunglows, Hira Jain Soc. Sabarmati, Ahemdabad-380005, Gujarat, India (M.) 09426585904 - farfa sifa, Heras, (H.) 85305 20629, 7405586230 fyrag BITRIE, fa tree, getur T5, TEHTATS, ( .) 9898034799 akSarAMkana mudraka
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
_