________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
૩૯
ગાથા-૧૮
હમણાં જ કહેલા સપુરુષો પાસેથી જ સદ્ધપદેશ આદિ દ્વારા ધર્મસિદ્ધિમાં પુરુષોને ઈષ્ટ એવી અનુબંધવાળા ફળની પ્રાપ્તિ અવશ્ય થવી એ ફલાવચંક યોગ છે.
ધર્મસિદ્ધિમાં- અહીં હેતુ અર્થમાં સપ્તમી વિભક્તિ છે. એથી ધર્મસિદ્ધિમાં એટલે ધર્મની સિદ્ધિ થાય એ માટે.
અનુબંધવાળા ફળની પ્રાપ્તિ- અહીં ફલથી ધર્મરૂપ ફલ વિવક્ષિત છે. કારણ કે અનુબંધવાળા ધર્મથી જ ધર્મની સિદ્ધિ થાય. અનુબંધ એટલે ઉત્તરોત્તર ચાલુ રહેવું. અનુબંધવાળો ધર્મ એટલે ઉત્તરોત્તર ચાલુ રહેનાર ધર્મ.
ધર્મની અનેક વ્યાખ્યાઓ છે. તેમાં ષોડશક ગ્રંથમાં ધર્મનું સ્વરૂપ જણાવતાં કહ્યું છે કે પુષ્ટિ અને શુદ્ધિવાળું ચિત્ત એ ધર્મ છે. આમ કહ્યા પછી પુષ્ટિ અને શુદ્ધિનું સ્વરૂપ જણાવતાં કહ્યું છે કેપુષ્ટિ પુષ્પોપવય: શુદ્ધિ: પાપન નિર્મનતા | अनुबन्धिनि द्वयेऽस्मिन् क्रमेण मुक्तिः परा ज्ञेया ॥ ३-४॥ 1 . “પુણ્યની વૃદ્ધિ એ પુષ્ટિ છે. પાપક્ષયથી થતી આત્માની નિર્મલતા એ શુદ્ધિ છે. આ બંનેનો અનુબંધ થતાં ક્રમે કરીને તાત્ત્વિક મુક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે.” :
. પ્રસ્તુતમાં અનુબંધવાળા ફળની પ્રાપ્તિ એટલે પુષ્ટિ-શુદ્ધિના અનુબંધવાળા ચિત્તની પ્રાપ્તિ. [૨૧] (યોગ. સમુ. ગા. ૨૧૯-૨૨૦-૨૨૧)
કુશલાનુબંધ યુક્તઃ- કુશલ એટલે પુણ્ય. અનુબંધ એટલે પરંપરા. કુશલાનુબંધ એટલે પુણ્યની પરંપરા. માર્ગાનુસારિતા પુણ્યની પરંપરાથી યુક્ત હોય, અર્થાત્ માર્ગાનુસારી જીવને પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ થાય. તેથી ભવાંતરમાં ભોગસુખોની પ્રાપ્તિ થવા સાથે આર્યદેશ, આર્યકુળ, સદ્ગુયોગ આદિથી ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય. અથવા કુશળ એટલે શુભ માર્ગાનુસારિતા. શુભ પરંપરાથી યુક્ત હોય, અર્થાત્ માનુસારી જીવ ઉત્તરોત્તર અધિક અધિક - ધર્મની પ્રાપ્તિ થયા કરે. [૧૮]
