________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
થાય. આ વિષે કહ્યું છે કે-“છેદનું પ્રાયશ્ચિત્ત આવે ત્યાં સુધી સાધુ એક પણ વ્રતનું અતિક્રર્મણ (=ભંગ) કરતો નથી. મૂલપ્રાયશ્ચિત્તથી એક વ્રતનું અતિક્રમણ કરતો સાધુ પાંચે ય વ્રતોનું અતિક્રમણ કરે છે.''
૨૮૧
ગાથા-૨૨૪
આ પ્રમાણે બકુશ-કુશીલ સાધુઓમાં સૂક્ષ્મદોષો અવશ્ય હોવાના. જો સૂક્ષ્મદોષોથી તે ત્યાગ કરવા યોગ્ય છે તો ત્યાગ ન કરવા યોગ્ય કોઇ જ નથી, અર્થાત્ બધા જ સાધુઓ ત્યાગ કરવા યોગ્ય થાય. આથી સર્વથા સાધુનો અભાવ થાય. સાધુના અભાવમાં તીર્થનો પણ અભાવ થાય. પાંચ પ્રકારના સાધુઓ.
પુલાક, બકુશ, કુશીલ, નિગ્રંથ, સ્નાતક-એ પાંચ પ્રકારના સાધુઓ છે. (૧) પુલાક- પુલાક એટલે નિઃસાર. ગર્ભથી-સારથી રહિત ફોતરાં કે છાલ જેમ નિઃસાર હોય છે તેમ, જે સાધુ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રમાં અતિચારો લગાડવાથી જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના સારથી રહિત બને છે તે પુલાક. પુલાકના બે ભેદ છે. (૧) લબ્ધિપુલાક, (૨) સેવાપુલાક.
લબ્ધિપુલાક અનેક પ્રકારની લબ્ધિઓને ધારણ કરે છે. તે ધારે તો લબ્ધિથી ચક્રવર્તીને અને તેના સકળ સૈન્યને ચૂર્ણ કરી શકે છે. તે તપ અને શ્રુતના પ્રભાવથી ઉત્પન્ન થયેલી લબ્ધિઓનો નિષ્કારણ પોતાની મહત્તા બતાવવા તથા પોતાની ખ્યાતિ વધારવા ઉપયોગ કરવાથી સંયમ રૂપ સારથી રહિત બને છે. તેનામાં શ્રદ્ધા પૂર્ણ હોય છે. ચારિત્રના પરિણામ પણ હોય છે. છતાં પ્રમાદવશ બની લબ્ધિઓનો ઉપયોગ કરી આત્માને ચારિત્રના સારથી રહિત કરે છે: સેવાપુલાકના પાંચ ભેદ છે. જ્ઞાનપુલાક, દર્શનપુલાક, ચારિત્રપુલાક, લિંગપુલાક અને સૂક્ષ્મપુલાક. (૧) જ્ઞાનપુલાક- કાલે ન ભણે, અવિનયથી ભણે, વિદ્યાગુરુનું બહુમાન ન કરે, યોગોહન કર્યા વિના ભણે, સૂત્રનો ઉચ્ચાર અને અર્થ અશુદ્ધ કરે ઇત્યાદિ જ્ઞાનના અતિચારો લગાડે. (૨) દર્શનપુલાક- શંકા આદિથી દર્શનગુણમાં અતિચારો લગાડે. (૩) ચારિત્રપુલાકમૂલ (પાંચ મહાવ્રતો) ગુણોમાં અને ઉત્તર (પિંડ વિશુદ્ધિ આદિ) ગુણોમાં અતિચારો લગાડે. (૪) લિંગપુલાક- નિષ્કારણ શાસ્ત્રોક્ત લિંગથી અન્ય લિંગને=સાધુવેષને ધારણ કરે. (૫) સૂક્ષ્મપુલાક- મનથી સૂક્ષ્મ અતિચારો લગાડે.
